عفونت‌های ناشی از مخمرها

(غیر از کاندیدا و کریپتوکوکوس)

بخش چهارم

مخمرهای کمیاب: ساکارومایسس، اسپوروبولومایسس، بلاستوشیزومایسس

دکتر محمد قهری – آزمایشگاه رسالت

منظره میکروسکپ الکترونی از سلول‌های مخمری ساکارومایسس سرویسیه با حالت جوانه‌زنی چندجانبی (multilateral)

ساکارومایسس

یک جنس مخمری است که ساکارومایسس سرویسیه یکی از اعضای شاخص آن است، گونه‌ای که در میوه‌ها، سبزیجات و مواد غذائی مختلف دیده می‌شود. در انسان به‌صورت گذرا موجب کلونیزاسیون سطوح بدن می‌گردد. عفونت‌های مرتبط با این گونه و به‌صورت نادرتر توسط گونه‌ی ساکارومایسس بولاردی‌ای (S. boulardii) گزارش می‌شوند.

اپیدمیولوژی و خصوصیات کلینیکی

ساکارومایسس سرویسیه یک قارچ مخمری است که تحت عنوان مخمر نان یا مخمر آبجو شناخته شده است و برای تهیه نان یا ساختن آبجو مورداستفاده قرار می‌گیرد. از مدت‌های مدید امکان کلونیزاسیون سطوح مخاطی بدن انسان توسط این مخمر شناخته شده است و همچنین کلونیزه شدن آن در بدن افرادی‌ که از یک بیماری زمینه‌ای رنج می‌برند بسیار شایع‌تر بوده است، هرچند که نقش ساکارومایسس سرویسیه به‌عنوان پاتوژن تا چندی قبل بسیار مناقشه‌انگیز بوده است. عفونت‌های بالینی در سطوح مخاطی (برفک، ولوواژینیت) در حال حاضر از جمله عفونت‌های شناخته‌شده هستند. عفونت‌های تهاجمی نیز توسط این مخمر گزارش می‌شوند. بطور کلی اینگونه عفونت‌ها در بیمارانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی معیوبی پیدا کرده‌اند، بنابراین ساکارومایسس سرویسیه یک پاتوژن ضعیف است و فقط در فردی که سیستم ایمنی ضعیفی دارد می‌تواند به عفونت فرصت‌طلب تهاجمی مبتلا شود. از طرف دیگر اکثر موارد برفک و واژینیت ایجادشده توسط ساکارومایسس سرویسیه به علت این قارچ گزارش نمی‌شوند زیرا به لحاظ کلینیکی از ضایعاتی که توسط گونه‌های کاندیدا ایجاد می‌شوند قابل افتراق نیستند. این عفونت‌ها را در حضور برفک یا واژینیت‌هائی که در کشت آن‌ها سایر قارچ‌ها رشد نکرده و فقط ساکارومایسس جدا می‌شود می‌توان تشخیص داد. از آنجا که درمان استاندارد و موضعی کاندیدیازیس دهانی و واژینال (نیستاتین، کلوتریمازول) یا سیستمیک (آزول‌های خوراکی) برای ساکارومایسس سرویسیه نیز مؤثر است، تشخیص و تفکیک کلینیکال آن‌ها از یکدیگر میسر نمی‌شود مگر اینکه در موارد استثنائی به برفک‌هایی برخورد شود که مقاوم به درمان با داروهای آزولی است و توسط ساکارومایسس سرویسیه ایجاد شده باشند، چنین مواردی در بیماران ایدزی دیده می‌شود.

منظره کلنی ساکارومایسس سرویسیه

بیماری‌های زمینه‌ای که با عفونت‌های مهاجم ساکارومایسس سرویسیه ارتباط دارند شامل بدخیمی‌ها، ایدز، سندرم‌های میلودیسپلاستیک، سوختگی‌ها و آرتریت روماتوئید می‌شود. ویژگی‌های کلینیکی که همچنین ممکن است با بیماری مرتبط باشد همان‌هایی است که برای سایر عفونت‌های قارچی فرصت‌طلب شرح داده ‌شده است (روش‌های تهاجمی تشخیصی و درمانی و جراحی، تغذیه غیردهانی، درمان با آنتی باکتریال‌های وسیع‌الطیف و حضور کاتتر ورید مرکزی). ارگانیسم موجب فونژمی می‌شود و ابتلای ارگانی نیز ممکن است رخ دهد. عفونت‌های عمقی شامل درگیری نسج ریه، کبد و مفاصل می‌شود. موارد آمپیم و پریتونیت نیز وجود دارند. اشکال کلینیکی عفونت ناشی از ساکارومایسس سرویسیه غیراختصاصی است، اما با توجه به محل عفونت می‌توان وجود آن را حدس زد. کشت خون برای نشان دادن فونژمی ارزش تشخیصی دارد اما از آنجا که این ارگانیسم یک کلونیزه‌کننده شایع و معمولی سطوح مخاطی است تائید هیستولوژیک تهاجم بافتی اغلب برای تشخیص گرفتاری بافت یا عضو مربوطه ضرورت می‌یابد. درمان موفقیت‌آمیز عفونت تهاجمی ساکارومایسس سرویسیه با آزول‌های خوراکی در موارد گزارش‌شده خاطرنشان گردیده است، اما بطور کلی فونژمی و عفونت اعضاء و انساج عمقی باید با آمفوتریسین B درمان شوند.

سایر گونه‌های ساکارومایسس

ساکارومایسس بولاردی‌ای گونه‌ای از ساکارومایسس است که معمولاً به‌عنوان پاتوژن در نظر گرفته نمی‌شود و برای درمان اسهال باکتریایی مورد استفاده قرار گرفته است. در اینجا دو گزارش موردی از فونژمی مربوط به این گونه وجود دارد. در هر دو مورد بیماران به قطع درمان اسهال با ساکارومایسس بولاردی‌ای و برقراری درمان ضدقارچی پاسخ دادند.

منظره میکروسکپی ساکارومایسس

بیولوژی

ساکارومایسس یک مخمر آسکومیستی است که با جوانه‌زنی در جوانب مختلف سلول مشخص می‌شود. ممکن است سودوهایفی یا زنجیره‌هائی از سلول‌های جوانه‌ای را بتوان مشاهده کرد. در بسیاری از استرین‌ها، آسک و آسکوسپور مشاهده می‌شوند. اعضای این جنس قادر به جذب نیترات نیستند و تمامی گونه‌های آن می‌توانند قندها را تخمیر کنند. از 7 گونه‌ای که در این جنس وجود دارد تنها گونه‌ی ساکارومایسس سرویسیه با بیماری‌های انسانی ارتباط دارد. شناسایی این گونه بر اساس الگوهای جذب قندها یا مرفولوژی میکروسکپی است (آسکوسپورها در تقریباً 60% استرین‌ها مشاهده می‌شوند).

اسپوروبولومایسس Sporobolomyces

گونه‌های اسپوروبولومایسس مخمرهایی هستند که غالباً به‌عنوان کلونیزه‌کننده‌های محیط جدا می‌شوند اما بندرت از نمونه‌های کلینیکی بدست می‌آیند. شایع‌ترین گونه‌ای که از نمونه‌های کلینیکی جدا شده است گونه‌ی S. salmonicolor می‌باشد.

سلول‌های مخمری اسپوروبولومایسس روزئوس

هایفای تیغه‌دار اسپوروبولومایسس روزئوس با انشعابات نامنظم در قسمت مرکزی یک گرانولوم مننگوآنسفالومیلیت

کلنی‌های اسپوروبولومایسس سالمونیکالور بعد از 19 روز در دمای 25 درجه سانتی‌گراد

اپیدمیولوژی، خصوصیات کلینیکی و درمان

اسپوروبولومایسس یک جنس مخمری است که بطور معمول از طریق خاک و گاه‌گاهی از طریق سایر منابع محیطی (برگ درختان، پوست درختان، علف‌ها، میوه) بدست می‌آید و بندرت به‌عنوان عامل یک عفونت کلینیکال جدا می‌شود. در بین گزارش موارد بیماری، یک مورد استثنا وجود دارد که در آن S. roseus به‌عنوان عامل مایستوما، یک بیمار با درماتیت در اثر S. holsaticus و چندین مورد S. salmonicolor از نمونه‌های کلینیکی جدا شده‌اند. این گزارش‌ها از S. salmonicolor نشان می‌دهد که این ارگانیسم به‌عنوان پاتوژن عمل می‌کند و شامل یک مورد گزارش از ارگانیسمی است که از کشت پولیپ بینی، لنفادنیت و مغز استخوان در بیماران ایدزی و نیز عفونت کرانیوپلاستی پروستتیک بدست آمده است.

یک مورد آلوئلیت آلرژیک اکسترینزیک گزارش شده است که بوسیله‌ی گونه‌ای از اسپوروبولومایسس در یک دانشجوی دامپزشکی ایجاد شده بود. بیمار هنگامی که با حصیر و پوشال‌های آلوده با این ارگانیسم مواجه می‌گردید علائم تب، سرفه و دیس‌پنه نشان می‌داد. همچنین آنتی‌بادی‌های رسوب‌دهنده علیه اسپوروبولومایسس و تست اینترادرمال مثبت داشته است. علاوه بر این شرحی از یک طغیان آسم بعد از طوفان تندری (به علت افزایش در تعداد اسپورهای اسپوروبولومایسس در هوا) وجود دارد که مطرح‌کننده‌ی سهم این ارگانیسم در آن طغیان بوده است. با توجه به کم بودن تعداد عفونت‌های کلینیکی مربوط به گونه‌های اسپوروبولومایسس، درمان استانداردی وجود ندارد. درمان موفقیت‌آمیز شامل استفاده از آمفوتریسین B، یا آمفوتریسین B و متعاقب آن کتوکونازول و آمفوتریسین B و فلوکونازول است.

بیولوژی

اسپوروبولومایسس یک فرم غیرجنسی مربوط به مخمرهای بازیدیومیستی است. این جنس با تولید پیگمان‌های کاروتنوئیدی مشخص می‌شود، کلنی‌های آن از صورتی تا قرمز تا نارنجی فرق می‌کند. به لحاظ مرفولوژی هایفی حقیقی یا کاذب و نیز بالیستوکونیدی (ballistoconidia) ایجاد می‌کند. تمام گونه‌ها تخمیرکننده کربوهیدرات‌ها هستند و اوره‌آز تولید می‌کنند. ممکن است هوموتالیک و یا هتروتالیک باشند. تلئوسپور (teleospore) نیز ممکن است ایجاد کنند. شایع‌ترین گونه در این جنس S. salmonicolor و مرحله‌ی آنامورف آن Sporidiobolus salmonicolor است. این گونه‌های مخمری را از روی تولید پیگمان‌های کاروتنوئیدی، مرفولوژی و تشکیل ballistospore، تولید اوره‌آز و بررسی الگوهای جذب کربوهیدرات‌ها تشخیص می‌دهند.