عوارض انتقال خون (21)

درباره اهدای خون بیشتر بدانیم

 (قسمت چهل و چهارم)

عوارض انتقال خون (21)

علی‌اصغر صفری فرد

كارشناس ارشد خون‌شناسی و بانك خون

کارشناس عالی سازمان انتقال خون ایران

safarifardas@ gmail.com

www.shokofanews.blogsky.com

 

ذخیره‌سازی فرآورده‌های خون:

زنجيره سرد خون، سيستمي جهت ذخیره‌سازی و انتقال بوده، به اين صورت تعريف می‌شود كه خون و فرآورده‌های آن بايد در تمام مراحل از اهدا تا تزريق به بيمار در دماي مناسب نگهداری شوند. هرگونه گسستگي در زنجيره سرد خون از يك سو باعث افزايش خطرات در گيرنده شده، از سوي ديگر موجب هدر رفتن منبعي چنين نادر و ارزشمند می‌شود.

كارآيي و تأثیربخشی زنجيره سرد خون به عوامل ذيل بستگي دارد:

استفاده از وسايلي كه به‌خوبی تعمير و نگهداری شده و به‌طور مرتب بر آن‌ها نظارت می‌شود تا در ذخیره‌سازی و انتقال خون در درجه حرارت مناسب از كارآيي لازم برخوردار باشند كه از جمله آنها می‌توان به صندوق‌های حمل خون، یخچال‌ها و فريزرها اشاره كرد.

كاركنان درمانگاه مربوطه مسئولند كه فرآورده‌های خون ارسالي از بانك خون را تا زمان تزريق به بيمار در درجه حرارت مناسب قرار داده و نگهداري كنند.

 

شرايط ذخیره‌سازی:

گلبول قرمز و خون كامل بايد هميشه در درجه حرارت بين 2 تا 6 درجه سانتی‌گراد نگهداری شده، هرگز نبايد به حالت انجماد درآیند. حفظ حداكثر 6 درجه سانتی‌گراد در كاهش رشد آلودگي باكتريايي در واحد خون بسيار مؤثر است. دماي حداقل 2 درجه سانتی‌گراد نيز حائز اهميت است، چرا كه از انجماد و متعاقب آن هموليز گلبول‌ها جلوگيري می‌نماید. تزريق خون هموليزشده و همراه آن ذرات سلول‌ها و گلبول‌هاي ليزشده و نيز هموگلوبین‌های آزادشده باعث خونریزی‌های كشنده و از كار افتادن كليه می‌شود. در كيسه خون به همراه ماده ضدانعقاد (سيترات سديم)، قند و دكستروز (گلوكز) جهت تغذيه گلبول‌هاي قرمز طي مدت ذخیره‌سازی وجود داشته كه اگر دماي نگهداری خون از محدوده 2 تا 6 درجه سانتی‌گراد خارج شود، مصرف آن توسط گلبول قرمز سرعت می‌گیرد.

خون كامل و گلبول‌هاي قرمز بايد در صندوق‌های حمل خون و يا در کیسه‌های عایق‌بندی‌شده كه دما را زير 10 درجه سانتی‌گراد نگه می‌دارد، از بانك خون خارج شده و انتقال يابند تا در صورتي كه درجه حرارت محيط از 25 درجه بيشتر بوده و يا احتمال تزريق خون طي 30 دقيقه وجود نداشته باشد، شرايط مناسب را جهت نگهداری خون مهيا سازند.

 

پيشگيري از آلودگي باکتریایی:

اگرچه طي 10 سال اخير پیشرفت‌های چشمگيري از طريق بهبود روش‌های غربالگری و هموويژلانس در كشورهاي غربي صورت گرفته، ليكن تزريق خون هرگز به‌طور كامل بی‌خطر نبوده است. گذر از ذخيره خون در بطری‌های شیشه‌ای به سمت کیسه‌های پلاستيكي در سال 1950 موجب كاهش چشمگير بروز عفونت‌های باکتریایی بعد از تزريق خون شده است. براي فرآورده‌هایي مانند گلبول قرمز كه در دماي 4 درجه سانتی‌گراد ذخيره می‌شوند، خطر سپسيس نادر است ولي از آغاز سال 1970 تاكنون كه اسكات مورفي و همكارانش ذخيره كردن پلاكت را در دماي 22 درجه سانتی‌گراد پيشنهاد كردند، عوارض باکتریایی انتقال خون بسيار زياد بوده است.

علی‌رغم پیشرفت‌هایي كه امروزه در زمينه شناسایی ویروس‌های منتقله از راه تزريق خون پديد آمده، در حال حاضر باکتری‌ها مهم‌ترین عوامل عفونت‌های انتقال‌يابنده از راه خون هستند. مشخص گرديده كه خیلی از پلاکت‌ها در ايالات متحده آلوده هستند ولي اغلب ميزان آلودگي در حدي نيست كه موجب ايجاد علائم باليني و يا خطرات جدي براي بيماران شود.

پس از ملاحظات فراوان، سرانجام در مارس 2004 غربالگري باکتریایی در ايالات متحده مستقر شد. اين كار پيش از آن در برخي از كشورهاي اروپايي انجام پذيرفته بود.

استاندارد AABB  می‌گوید: تمامي بانک‌های خون يا مراكز انتقال خون موظفند روش‌هایی را براي محدود و يا كشف كردن باکتری‌ها در همه فرآورده‌های پلاكتي مستقر نمايند.

 

اقدامات زير خطرات را به حداقل می‌رساند:

• ايجاد و حفظ بالاترين سطح آگاهي در بين تمام كارمندان، مراقبت پايدار و توجه به‌ جزئيات موردنیاز براي به حداقل رساندن آلودگي ميكروبي؛ به‌عنوان مثال پايش معتبر و دوره‌ای در مورد مؤثر بودن روش آماده‌سازی محل سوزن زدن.
• استفاده از يك روش معتبر كه براي به حداقل رساندن آلودگي ميكروبي محيط و پيشگيري از آلودگي ميكروبي فرآورده‌ها طراحي شده است.
• پايش بار ميكروبي در وسايل و در محل‌های تهيه فرآورده

حائز اهميت است كه اطلاعات حاصله از چنين وارسی‌هایی جمع‌آوری و به‌طور منظم بازنگري شوند.

 

سيستم بسته:

عبارت ”سيستم بسته“ به سيستمي اطلاق می‌شود كه در آن كيسه خون تحت شرايط تميز توليد گرديده، در مقابل محيط خارجي درزگيري (seal) شده و سپس توسط يك روش مصوب ضدعفوني شود. به‌جز زمان خونگيري، وقتي كه سوزني باز شده و وارد بازوي اهداكننده می‌شود، درستي اين جمع‌آوری به هيچ طريقي نبايد نقض شود.

وقتي كه يك دستگاه اتصال استريل كيسه خون قرار می‌گیرد، سيستم می‌تواند به‌عنوان بسته در نظر گرفته شود، به اين معنا كه جريان اتصال و درزگيري(seal)  قاعده‌مند شده و منجر به افزايش امكان آلودگي ميكروبي فرآورده نمی‌گردد.

• در SOP براي استفاده از يك دستگاه اتصال استريل كيسه خون، شخص عامل بايد هر اتصال را به‌دقت بررسي كرده و از صحت آن مطمئن شود.
• آزمايش فشاري مربوط به استحكام اتصالات، براي هر دستگاه مورد استفاده بايد پس از هر فرآيند مطابق با SOP مربوطه انجام شود.

در يك سيستم بسته لازم نيست آزمایش‌های ضدعفوني گذشته‌نگر روزمره را روي فرآورده‌ها انجام دهيم.

 

سيستم باز

عبارت”سيستم باز“ به سيستمي اطلاق می‌شود كه در آن رخنه‌ای واقع شده است، ولي براي اجتناب از آلودگي ميكروبي كوشش می‌شود تا با ايجاد يك محيط پاكيزه، استفاده از مواد سترون و روش‌های ضدعفوني از بروز آلودگي جلوگيري شود.

فرآوري سيستم باز بايد در يك محيط پاكيزه اختصاصي انجام گيرد. اين كار بايد بر اساس مقرراتي كه اتحاديه اروپا در كتابي تحت عنوان “قوانين جاري حاكم بر توليد معتبر محصولات پزشكی GMP” چاپ نموده، صورت پذيرد. شيوه سترون كردن فرآورده‌هایي كه در يك سيستم باز اجرا می‌شود بايد با استفاده از روش‌های معتبر وارسي گردد. فرآورده‌های خوني كه توسط يك سيستم باز تهيه می‌شود، حتی‌الامکان بايد هرچه زودتر مصرف شوند. اگر نگهداري اجتناب‌ناپذیر است، فرآورده‌ها بايد در دماي 2± 22 درجه سانتی‌گراد ظرف 6 ساعت مورد استفاده قرار گيرند. فرآورده‌های داراي يك دماي نگهداری پيشنهادي 2± 4 درجه سانتی‌گراد بايد ظرف 24 ساعت مصرف شوند.

• وقتي كه ايجاد رخنه و الزامات تعیین‌شده براي يك سيستم باز رعايت نشده است، فرآورده‌ها براي مصرف باليني مناسب نيستند.
• هر اقدام اصلاحي نوين در تهيه فرآورده به روش باز بايد قاعده‌مند گردد تا اطمينان يابيم كه حفظ سترون بودن پيش از كار، می‌تواند براي توليد فرآورده‌ها جهت مصرف درماني مورد استفاده قرار گيرد.

 

عمر مجاز (قفسه‌ای) فرآورده:

براي فراهم نمودن يك تعريف روشن از عمر مجاز فرآورده، قراردادهاي زير بايد اعمال شوند:

• جايي كه فرآورده‌ها به‌صورت يك حوضچه (pooled) مجتمع می‌شوند، حداكثر نیمه‌عمر نگهداری نبايد از تاريخ انقضاي قدیمی‌ترین فرآورده تشکیل‌دهنده تجاوز نمايد.
• فرآورده‌های خون كه در يك سيستم باز تهيه می‌شوند، حتی‌الامکان بايد هرچه زودتر مصرف شوند. اگر نگهداری اجتناب‌ناپذیر است، فرآورده‌ها بايد در دماي نگهداری پيشنهادي 2± 22 درجه سانتی‌گراد ظرف 6 ساعت مورد استفاده قرار گيرند. فرآورده‌های داراي دماي نگهداری پيشنهادي 2± 4 درجه سانتی‌گراد، ظرف 24 ساعت استفاده شوند.

براي ساير فرآورده‌ها تاريخ جمع‌آوری از روز صفر نیمه‌عمر تعيين خواهد گرديد. روز اول از يك دقيقه پس از نیمه‌شب در روز بعد از جمع‌آوری آغاز خواهد شد.

 

نگهداری فرآورده

مشخصات محل‌های نگهداری فرآورده:

محل‌های نگهداری فرآورده‌های خون بايد در يك محدوده دمايي ويژه بوده، فضاي كافي و نور مناسب داشته و به‌گونه‌اي منظم و تجهيز شده باشد كه امكان نگهداری “فرآورده‌ها” در محلي خشك، تميز و مرتب وجود داشته باشد. لازمه رويه خوب توليد (GMP) آن است كه فرآورده‌های گوناگون به‌طور مناسب مشخص گرديده و از هم جدا شده باشند.

 

نگهداری خون كامل:

• در صورتي كه كيسه حاوي فرآورده، داراي ضدانعقاد محتوي آدنين باشد، فرآورده را می‌توان براي حداكثر 35 روز در دماي 2± 4 درجه سانتی‌گراد نگهداری نمود. در غير اين صورت حداكثر زمان 28 روز 2± 4 درجه سانتی‌گراد است.
• تغييرات دما نسبت به 2± 4 درجه سانتی‌گراد بايد در زمان نگهداری به حداقل برسد و بايد محدود به مقاطع كوتاهي كه نياز به آزمايش، برچسب‌گذاری يا خارج كردن فرآورده‌ها است، بشود.
• در موارد استثناء، مثلاً در نبود يا كمبود امكانات موجود در مراكز انتقال خون، فرآورده‌های گلبول قرمز را كه در سيستم بسته تهيه شده‌اند و در معرض دمايي بيش و کمتر از 10 درجه سانتی‌گراد نباشند، می‌توان به‌منظور تزريق عرضه كرد بشرطي كه:

فرآورده‌هایی كه تنها يك بار در معرض چنين دمايي قرار گرفته باشند.

1. مدت تغييرات دما بيش از 5 ساعت نبوده باشد.
2. نظام مستندسازي در مركز انتقال خون براي پوشش اين رخدادها وجود داشته باشد.
3. اطلاعات كافي در مورد رخداد یادشده گردآوري و ثبت شده باشد

 

گلبول قرمز متراكم:

تغييرات دما نسبت به دماي 2± 4 درجه سانتی‌گراد بايد در زمان نگهداري به حداقل برسد و بايد محدود به مقاطع كوتاهي كه نياز به آزمايش، برچسب‌گذاري يا خارج كردن فرآورده‌ها است، بشود.

• در موارد استثناء، مثلاً در نبود يا كمبود امكانات موجود در مراكز انتقال خون، فرآورده‌های گلبول قرمز را كه در سيستم بسته تهيه شده‌اند و در معرض دمايي بيش و کمتر از 10 درجه سانتی‌گراد نباشند، می‌توان به‌منظور تزريق عرضه كرد بشرطي كه:

فرآورده تنها يك بار در معرض چنين تغييرات دمايي قرارگرفته باشند.

1. مدت تغييرات دما بيش از 5 ساعت نبوده باشد.
2. نظام مستندسازي در هر مركز انتقال خون براي پوشش اين رخدادها وجود داشته باشد.
3. اطلاعات كافي در مورد رخداد ياد شده گردآوري و ثبت شده باشد. (تکراری است)

براي فرآورده‌های گلبول قرمز، بايد اطمينان حاصل كرد كه دماي سطحي قفسه‌های حمل‌ونقل، مواد بسته‌بندی در طي حمل‌ونقل بين 2 و 10 درجه سانتی‌گراد محفوظ می‌ماند. بعلاوه:

• كارآيي فرآيندها به‌طور متناوب ارزيابي گردد
• در صورت استفاده از يخ، آب حاصل از ذوب شدن نبايد در تماس با فرآورده‌ها قرار گيرد.
• هواي مرده در محفظه‌های بسته‌بندی بايد به حداقل برسد.
• تا حد امكان دماي قفسه‌های درون محفظه حمل‌ونقل را پيش از قرار دادن فرآورده‌ها بايد به دماي مناسب براي نگهداری فرآورده رسانيد.
• به‌طور معمول زمان حمل‌ونقل نبايد از 12 ساعت تجاوز نمايد.
• در برخي موارد ضروري است فرآورده گلبول قرمز قبل از اينكه به اندازه دماي نگهداري سرد شود به قفسه‌های سيار منتقل و به مراكز مصرف ارسال شود.

بديهي است كه دماي مناسب حمل‌ونقل كه به آن اشاره گرديد در مورد چنين محموله‌ها قابل استناد نيست.

 

گلبول­ قرمز شسته شده

نوعي فرآورده گلبول­ قرمز شسته شده با سديم­كلرايد مخصوص تزريق 0/9 درصد است. ميزان پروتئين باقيمانده فرآورده بستگي به برنامه شستشو دارد. شستشو را مي‌توان بوسيله سانتريفوژ با گردش منقطع يا مداوم انجام داد.

استفاده از روش‌هاي شستشوي معتبري كه در آ‌ن‌ها از سالين سرد استفاده شود، حداقل براي آخرين شستشو، توصيه مي‌شود. اين كار خطر آلودگي باكتريائي را به حداقل رسانده و به تهيه فرآورده­اي كه از لحاظ دمايي، جهت انتقال مناسب باشد، كمك مي‌نمايد.

اگر فرآيند شستشو منجر به انتقال فرآورده نهايي، به داخل كيسه‌اي شود كه بخشي از سيستم بسته‌بندي اصلي نباشد جهت حصول اطمينان از اينكه “شماره شناسايي اهدا” به طور صحيح روي كيسه فرآورده گلبول قرمز شسته شده، قرار داده شده است، بايد نظام مطمئني بكار گرفته شود.

كيسه و محتويات آن، از لحاظ وجود علايم فساد يا آسيب‌ديدگي بازديد شود.

به خطر ايجاد عوارض زيان‌آور و عفونت توجه شود.

اين فرآورده بايد تا حد امكان، هر چه زودتر مصرف شود. در صورتي كه ذخيره‌سازي غيرقابل اجتناب بوده و يا از يك سيستم ­باز براي آماده‌سازي استفاده شده باشد، فرآورده را بايد در دماي 2± 4  درجه سانتیگراد ذخيره و در عرض 24 ساعت مصرف نمود.

براي اطمينان از اين كه دماي سطح فرآورده در حين نقل و انتقال مي‌تواند بين 2 تا 10 درجه سانتيگراد نگه داشته شود، بايستي فرآورده‌هاي گلبول­ قرمز، قفسه‌هاي­ سيار، مواد­بسته‌بندي و دستورالعمل‌ها مورد تاييد قرار بگيرند. بعلاوه:

• بايد ارزيابي فرآيند كاري و اعتباردهي بصورت دوره‌اي تكرار شود.
• در صورت استفاده از يخ براي حفظ دما، آب حاصل از ذوب شدن نبايد در تماس با فرآورده‌ها قرار گيرد.
• فضاي هواي مرده، در قفسه‌هاي­سيار بايد به كمترين ميزان برسد.
• هرچند عملي بودن آن بعيد است، اما بايد قفسه‌هاي محفظه حمل ­و­نقل پيش از اين كه از فرآورده‌ها پر شوند، با دماي ذخيره‌سازي لازم براي آن فرآورده‌ها، همسان شوند.
• به­ طور معمول زمان انتقال نبايد از 12 ساعت تجاوز نمايد.
• در بعضي موارد كه ارسال فرآورده‌هاي گلبول قرمز، ضرورت دارد. براي چنين محموله‌هايي دماي انتقال ذكر شده در بالا(يعني سردكردن تا رسيدن به دماي ذخيره‌سازي پيش از قراردادن در قفسه‌هاي حمل و نقل)، قابل استناد نيست.

 

گلبول ­قرمز يخ‌گشايي‌شده و شسته‌شده

گلبول­ قرمز منجمد نوعي فرآورده گلبول ­قرمز است كه در حضور يك محافظ انجمادي (و ترجيحاً در 5 روز اول پس از جمع­ آوري) منجمد شده، و مي‌بايست قبل از مصرف ذوب و شسته شود.

تمامي فرآيند انجماد، ذوب­كردن و شستشو بايد معتبر و مستند باشد.

استفاده از روش‌هاي شستشوي معتبري كه در آن‌ها از سالين سرد استفاده شود، حداقل براي آخرين شستشو، توصيه مي‌شود. اين كار خطر آلودگي باكتريايي را به حداقل رسانده و به تهيه فرآورد­ه­ایي كه از لحاظ دما، جهت انتقال مناسب باشد، كمك مي‌نمايد.

حداقل محتواي هموگلوبين مورد نظر 36 گرم مي‌باشد.

اگر فرآيند شستشو منجر به انتقال فرآورده نهايي، به داخل كيسه‌اي شود كه بخشي از سيستم بسته‌بندي اصلي، نباشد جهت حصول اطمينان از صحيح‌بودن “شماره شناسايي اهدا” روي كيسه‌اي كه فرآورده منجمد شده در آن است و كيسه‌اي كه فرآورده نهايي در آن، قرارداده شده، بايد نظام مطمئني بكار گرفته شود.

كيسه و محتويات آن، از لحاظ وجود علايم فساد يا آسيب ديدگي بازديد شود.

به خطر ايجاد عوارض جنبي و عفونت توجه شود.

دوره ذخيره‌سازي براي گلبول­ قرمز در حالت انجماد تحت تأثير ماهيت و غلظت محافظ انجمادي بوده، اما بطور معمول نبايد از 10 سال تجاوز نمايد. بطور معمول ذخيره ­سازي در دماي  80- و يا پايين‌تر از آن، صورت مي‌گيرد.

حفظ يك دماي ذخيره‌سازي ثابت مهم است، به ويژه اگر يك سيستم محافظ انجمادي كم‌گليسرول، مورد استفاده قرار گيرد.

پس از آماده‌سازي، فرآورده بايد تا حد امكان هر چه زودتر مصرف شود. در صورتيكه ذخيره‌سازي غيرقابل اجتناب باشد، فرآورده بايد در دماي مركزي 2± 4  درجه سانتیگراد نگهداري شده و تا 24 ساعت بعد مصرف شود.

مقررات حمل و نقل براي گلبول قرمز در حالت انجماد، تحت تأثير ماهيت و غلظت ماده محافظ مورد استفاده مي‌باشد. به عنوان مثال، فرآوردهاي با محتواي گليسرول كمتر از 20 درصد نياز به ماده سردكننده‌اي (سردتر از يخ خشك) همچون بخار نيتروژن مايع دارد.

براي اطمينان از اين كه دماي سطح فرآورده در حين حمل و نقل مي‌تواند بين2 تا 4 درجه سانتی‌گراد نگه داشته شود، بايستي فرآورده‌ي گلبول قرمز، قفسه‌هاي سيار، مواد بسته‌بندي و دستورالعمل‌ها مورد تأييد قرار بگيرند. بعلاوه:

• بايد ارزيابي فرآيند كاري و اعتبار‌دهي بصورت دوره‌اي تكرار شود.
• در صورت استفاده از يخ، آب حاصل از ذوب شدن نبايد در تماس با فرآورده‌ها قرار گيرد.
• فضاي هواي مرده، در قفسه‌هاي سيار بايد به حداقل برسد.
• هر چند عملي بودن آن بعيد است، اما بايد قفسه‌هاي محفظه حمل و نقل پيش از اينكه از فرآورده‌ها پر شوند، با دماي ذخيره‌سازي لازم براي آن فرآورده‌ها همسان شوند. به طور معمول زمان انتقال نبايد از 12 ساعت تجاوز نمايد. در بعضي موارد كه ارسال فرآورده­ هاي گلبول­ قرمز، ضرورت دارد. براي چنين محموله‌هايي دماي انتقال ذكر شده در بالا(يعني سردكردن تا رسيدن به دماي ذخيره‌سازي پيش از قراردادن در قفسه‌هاي حمل و نقل)، قابل استناد نيست.

 

 پلاكت متراكم

براي تهيه پلاكت خون كاملي كه زمان جمع‌آوري آن بيش از 15 دقيقه طول كشيده باشد مناسب نيست.

فرآورده‌ها بايد در دماي اتاق (24-20 درجه سانتي‌گراد) و پيش از اين كه خون در زنجيره سرما قرار گيرد(درجه حرارت مناسب براي نگه‌داري گلبول قرمز) تهيه گردد.

حجم مايع (پلاسماي باقيمانده از فرآورده پلاكت) بايد كافي باشد تا pH را در تمام طول مدت نگهداري فرآورده بين 6/4 تا 7/4 حفظ كند.

كيسه و محتوي داخل آن بايد از نظر علايم آسيب ديدگي و تغييرات ايجاد شده بررسي شود.

به خطر عوارض زيان آور و عفونت توجه شود.

 

مدت نگه‌داري:

اين زمان در كيسه‌هاي مورد استفاده براي نگه‌داري در دماي 2±22 درجه سانتيگراد همراه با تكان دادن و مخلوط نمودن دائمي تا 3 روز مي‌باشد.

توجه: قبل از پخش فرآورده، بررسي ظاهري پلاكت با چشم از نظر پديده چرخشي Swirling ، توده شدن سلول‌ها، ميزان گلبول قرمز موجود در فرآورده و حجم غيرعادي آن ضروري است.

حمل و نقل پلاكت‌ها بايد در دماي اتاق (24-20 درجه سانتي‌گراد) صورت گيرد. بنابراين وسايل و ظروف براي انتقال اين فرآورده بايد اين دما را تأمين نمايد. در مدت حمل­ونقل، دماي پلاكت‌ها بايد حتي‌المقدور نزديك به دماي نگه‌داري باشد مگر اين كه پس از تهيه فوري مصرف گردد. اين فرآورده بايد همیشه در درمای 2± 22  درجه سانتیگراد با تكان‌هاي آرام و مداوم مخلوط شود.

 

پلاسماي تازه

پلاسمايي است كه از خون كامل يا آفرزيس، از اهداكنندگاني كه قبلاً آزمايش شده‌اند تهيه مي‌گردد. اين فرآورده به سرعت منجمد و در درجه حرارتي كه فعاليت فاكتورهاي انعقادي ناپايدار را حفظ كند نگه‌داري مي‌شود.

• خون‌هايي كه زمان جمع‌آوري آن‌ها بيش از 15 دقيقه طول بكشد براي تهيه فرآورده‌هاي پلاسمايي جهت مصرف مستقيم باليني مناسب نيستند. ايده‌آل اين است كه پلاسما را قبل از سرد شدن گلبول قرمز از خون كامل جدا نمود.
• روش تهيه بايد قابل اطمينان باشد به نحوي كه فرآورده داراي حداكثر فاكتورهاي انعقادي و حداقل عناصر سلولي خون باشد (گلبول­ قرمز، پلاكت، گلبول­ سفيد).

 

هشدارها:

اين فرآورده بايد پس از ذوب شدن حداكثر طي 4 ساعت مصرف گردد. كيسه فرآورده مي‌بايست از نظر علايم فساد (تغييرات غيرطبيعي) و آسيب‌ديدگي بررسي شود. به احتمال خطر عوارض ­زيان‌آور و انتقال عفونت توجه شود. فرآورده بايد در دماي منهاي 30 درجه سانتي‌گراد يا پايين‌تر و حداكثر تا 12 ماه نگه‌داري شود. اگر چه نگه‌داري در دماي پايين‌تر از منهاي 30 درجه سانتي‌گراد باعث بهتر حفظ شدن فاكتورهاي ناپايدار انعقادی (5 و 8) مي‌شود، ليكن اين امر باعث شكنندگي پلاستيك کیسه ­ی حاوی پلاسما نيز مي‌گردد، از اين رو ضروري است هنگام جابجايي و حمل و نقل اين فرآورده دقت و مراقبت ويژه بعمل آيد. وقتي فرآورده ذوب شد نبايد دوباره منجمد گردد و بايد فوراً و هر چه سريعتر مصرف شود. در غير اين صورت، فرآورده بايد در دماي اتاق 2± 22  درجه سانتیگراد  نگه‌داري و در طي مدت 4 ساعت مصرف شود (به عبارت ديگر پس از ذوب شدن فقط تا 4 ساعت و آن هم در دماي اتاق قابل نگه‌داري و مصرف است). بايد سعي شود كه هنگام حمل و نقل اين فرآورده، دماي منهاي 30 درجه سانتي‌گراد حفظ شود.

 

رسوب كرايو

اين فرآورده كه حاوي مقادير بالاي فاكتور 8، فاكتور فون‌ويلبراند، فيبرينوژن، فاكتور 13 و فيبرونكتين است از يك واحد FFP (پلاسمای تازه منجمد- Fresh Frozen Plasma) تهيه می‌گردد. پلاسمايي كه كرايو از آن گرفته می‌شود از خون اهداكننده‌اي كه قبلاً مورد آزمايش قرار گرفته، تهيه می‌شود. اگر زمان خون‌گیری بيش از 15 دقيقه طول كشيده باشد، خون موجود براي تهيه فرآورده‌های پلاسمايي كه براي مصارف باليني به‌كار می‌روند مناسب نيست. كرايو، بخش كرايوگلوبولين پلاسما است كه بدنبال ذوب كردن يك واحد FFP در دماي 2± 4 درجه سانتیگراد  تهيه می‌شود. كرايو پس از تهيه بايد هر چه زودتر مصرف شود يا حداكثر در عرض دو ساعت پس از تهيه در دماي 30– سانتی‌گراد منجمد گردد.

هشدار: اين فرآورده بايد در عرض 4 ساعت پس از ذوب شدن مصرف شود.

• كيسه فرآورده و محتويات آن از نظر نشانه‌های فساد يا آسیب‌دیدگی بررسي شود.
• به احتمال بروز عوارض جانبي يا عفونت توجه گردد.
• فرآورده در دماي منهاي 30 درجه سانتی‌گراد يا پایین‌تر و حداكثر به مدت يك سال قابل نگه‌داری است.
• نگه‌داری فرآورده در دماي منهاي 30 درجه سانتی‌گراد موجب افزايش كيفيت نگه‌داری فاكتورهاي انعقادي موجود در آن می‌شود، اما از طرف ديگر خاصيت شكنندگي پلاستيك (کیسه کرایو) را بالا می‌برد، لذا به هنگام جابجايي اين كيسه بايد تدابير ویژه‌ای بكار گرفته شوند.
• فرآورده ذوب‌شده نبايد دوباره منجمد شود و بايد هر چه زودتر مصرف گردد.
• در صورتي كه به هر دليل تأخيري در تزريق رخ دهد، فرآورده بايد در دماي محيط، نگهداری و در طي 4 ساعت مصرف شود.
• به هنگام حمل‌ونقل فرآورده بايد آن را در دماي مناسب نگه داشت. در مورد فرآورده‌های منجمد كه بايد پيش از مصرف ذوب شوند، جابجايي بايد به‌سرعت صورت گرفته و فرآورده در دماي مناسب نگه‌داری شود.

 

پلاسماي تازه منجمد

FFP پلاسمايي است كه از يك كيسه حاوي خون كامل و يا از طريق آفرزيس از يك اهداكننده آزمایش‌شده تهيه می‌شود. فرآورده به‌سرعت منجمد می‌شود تا فعاليت فاكتورهاي انعقادي با كيفيت مناسب حفظ گردد.

• اگر زمان خون‌گیری بيش از 15 دقيقه طول كشيده باشد، خون موجود براي تهيه فرآورده‌های پلاسمايي كه مستقيماً مصرف می‌شوند مناسب نيست. بهتر است كه عمل جدا كردن پلاسما از خون كامل پيش از رساندن دماي كيسه به دماي مناسب براي نگهداری گلبول قرمز انجام گيرد.
• فرآيند تهيه فرآورده بايد به‌گونه‌ای باشد كه فرآورده حاوي بيشترين مقدار فاكتورهاي انعقادي و كمترين مقدار سلول باشد.
• فرآيند توليد بايد به شكلي باشد كه فرآورده‌ها حاوي مقادير معيني فاكتور VIII F:C باشند.
• براي بالا بردن مقادير VIII F:Cدر فرآورده بايد عمليات جداسازي پلاسما و انجماد در دماي منهاي 30 درجه سانتی‌گراد بلافاصله پس از خون‌گیری انجام شود.
• FFP بايد از طريق فيلتر 170 تا 200 ميكروني تزريق شود.
• كيسه فرآورده و محتويات آن را از نظر نشانه‌های فساد فرآورده يا آسیب‌دیدگی بررسي نماييد.
• به احتمال بروز عوارض جانبي يا عفونت توجه نماييد.
• فرآورده در دماي منهاي 30 درجه سانتی‌گراد يا كمتر، حداكثر به مدت يك سال قابل نگه‌داری است.
• نگه‌داری فرآورده در دماي پائين تر از منهاي 30 درجه سانتی‌گراد، موجب افزايش كيفيت نگهداري فاكتورهاي انعقادي موجود در آن می‌شود. اما از طرف ديگر خاصيت شكنندگي پلاستيك (کیسه FFP) را بالا می‌برد. لذا به هنگام جابجايي اين کیسه‌ها بايد تدابير ویژه‌ای بكار گرفته شوند.
• فرآورده‌ای كه ذوب شده، نبايد دوباره منجمد شود و بايد هر چه زودتر مصرف شود. در صورتي كه به هر دليل تأخيري در تزريق رخ دهد، فرآورده بايد در دماي محيط، نگه‌داری و در طي 4 ساعت مصرف شود.

 

حمل‌ونقل

• به هنگام حمل‌ونقل فرآورده بايد آن را در دماي مناسب نگه‌داری نمود.
• در مورد فرآورده‌های منجمد كه بايد پيش از مصرف ذوب شوند، جابجايي بايد به‌سرعت صورت گرفته و فرآورده در دماي مناسب نگه‌داری شود.
• براي فرآورده‌های گلبول قرمز، بايد اطمينان حاصل كرد كه دماي سطحي قفسه‌های حمل‌ونقل و مواد بسته‌بندی در طي حمل‌ونقل بين 2 و 10 درجه سانتی‌گراد محفوظ بماند.
• كارايي فرآيندها بايد به‌طور متناوب ارزيابي گردد.
• در صورت استفاده از يخ، آب حاصل از ذوب شدن نبايد در تماس با فرآورده‌ها قرار گيرد.
• هواي مرده در محفظه بسته‌بندی بايد به حداقل برسد.
• تا حد امكان دماي قفسه‌های درون محفظه حمل‌ونقل را پيش از قرار دادن فرآورده‌ها بايد به دماي مناسب براي نگه‌داری فرآورده رسانيد.
• به‌طور معمول زمان حمل‌ونقل نبايد از 12 ساعت تجاوز نمايد.

فرآورده‌های ديگر به‌جز آنها كه با مواد افزودني مخلوط هستند بايد مورد آزمايش قرار بگيرند تا از فقدان آنتی‌بادی‌های غیرمعمول گروه‌های خوني شامل عيارهاي بالاي آنتی A و آنتی B كه منجر به بروز عوارض باليني می‌شوند، اطمينان حاصل شود.

 

راهكارهاي پيشگيرانه

راهكارهاي پیشگیرانه‌ای براي كاهش TTBI به كار بسته شده‌اند كه شامل غربالگري اهداكنندگان به‌منظور ممانعت از اهداي خون در داوطلباني است كه بيماري عفوني قابل شناسايي دارند.

 

بهینه‌سازی غربالگري اهداكننده

سؤالات گذشته‌نگر از اهداكنندگان واحدهاي گلبول قرمز آلوده‌شده با يرسينيا انتروكوليتيكا، اغلب علائم گوارشي را مثل درد شكم و اسهال در طي ماه‌های پيش از اهدای خون نشان می‌دهد. مطالعات ديگر نشان می‌دهند كه سؤالات اضافي در مورد چنين علائمي باعث حذف بسياري از اهداكنندگان سالم جهت اهدا خون می‌شوند.

نشان داده شده است كه غربالگري اهداكنندگان از نظر حضور آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن‌های يرسينيا انتروكوليتيكا تا حدودي مؤثر است، همچنين ممكن است جهت مطلع كردن مراكز انتقال خون، از اهداكنندگاني كه در هفته بعد از اهدا خون دچار اسهال و يا بیماری‌های واگيردار می‌شوند، سؤالاتی شود.

در يك مطالعه انجام‌شده در مونترال‌ـ كانادا فرآورده خوني بدست‌آمده از 0/03% اهداكنندگان جمع‌آوری شد، زيرا در اين افراد اسهال و استفراغ، تب و يا فارنژيت‌هاي استرپتوككي در طي هفته بعد از اهدای خون شدت گرفته بود. در هیچ‌یک از دریافت‌کنندگان فرآورده خون، واکنش‌های ناشي از تزريق ديده نشد و تمام فرآورده‌های موردنظر از نظر كشت ميكروبي منفي بودند، بنابراين احتمال عفونت در اهداكنندگاني كه اين علائم را بعد از اهداي خون نشان می‌دهند، بسيار بعيد است.

 

به‌طورکلی روش‌های مؤثر در كاهش ميزان سپسيس باكتريايي ناشي از تزريق خون شامل این موارد است:

• بهینه‌سازی غربالگري اهداكننده
• ارتقاء روش ضدعفوني كردن پوست
• کنار گذاشتن اولين قسمت خون اهداكننده
• تغيير زمان ذخیره‌سازی
• تشخيص آلودگي قبل از تزريق خون
• تغيير دما و زمان ذخیره‌سازی
• ضدعفوني كردن بن‌ماری‌ها و اصلاح فرآيند پردازش خون
• كاهش لوكوسيت
• آلودگی‌زدایی توسط عوامل شيميايي يا فتوشيميايي

ممكن است از اهداكنندگان در ارتباط با نيش كنه در مناطقي كه بيماري لايم اندميك می‌باشند، سؤالاتی بعمل آيد. به‌هرحال هيچ موردي از انتقال بيماري لايم از طريق تزريق خون از اهداكنندگان بدون علامت گزارش نگرديده است. يك گروه محقق در AABB  به اين نتيجه رسيده‌اند كه پرسش‌های اختصاصي اضافي درباره نيش كنه ضروري نیست.

همچنين ممكن است از اهداكنندگان در رابطه با دستكاري‌هاي دندان و ديگر دستكاري‌هاي پزشكي در ساعات يا روزهاي قبل از اهدای خون سؤال شود. البته موارد ديگري نيز وجود دارد كه ممكن است باعث سپتي‌سمی گردد ولي در نظر گرفته نمی‌شوند و از اهداكننده نيز درباره آن‌ها سؤال نمی‌شود، زيرا در اين صورت اهداكنندگان خيلي زيادي بايستي كنار گذاشته شوند كه ضرورتي ندارد.

 

اصول بهینه تولید ویژه مراکز انتقال خون (8)

اصول بهینه تولید ویژه مراکز انتقال خون (9)

درباره اهدای خون بیشتر بدانیم (قسمت دوم)

برای دانلود فایل pdf  بر روی لینک زیر کلیک کنید