سندرم اکسنفلد
Axenfeld Syndrome
شاهین اسعدی (دانشجوی ژنتیک مولکولی)، ویدا وحدانی‌کیا (کارشناس مامایی، دانشجوی کارشناسی ارشد ژنتیک)، دکتر علی نظیرزاده (متخصص ژنتیک، استاد دانشگاه)
نگارنده مسئول: شاهین اسعدی (Molecular Geneticist)
کلیات
سندرم اکسنفلد که تحت عنوان سندرم اکسنفلد-ریگر و یا سندرم هاگدوم نیز شناخته می‌شود، یک اختلال ژنتیکی نادر است که با اختلال در توسعه دندان‌ها و چشم و ناحیه شکم همراه است.
علائم و نشانه‌ها
این سندرم در درجه اول چشم‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اگرچه می‌تواند بر دیگر قسمت‌های بدن نیز تأثیر بگذارد. این سندرم با اختلال در عنبیه چشم مشخص می‌شود که می‌تواند به نازکی یا توسعه ضعیف آن، منجر گردد. عنبیه به‌طور معمول دارای یک سوراخ مرکزی است که از طریق آن نور وارد چشم می‌شود. افراد مبتلا به سندرم اکسنفلد دارای سوراخ خارج از مرکز یا سوراخ اضافی در عنبیه چشم هستند که منجر به ناهنجاری‌های قرنیه و اختلال در پوشش شفاف جلوی چشم می‌شود.
در حدود نیمی از افراد مبتلا به سندرم اکسنفلد، گلوکوم یا همان آب سیاه در داخل چشم ایجاد می‌شود. گلوکوم یا آب سیاه به بیماریی گفته می‌شود که طی آن عصب بینایی در اثر عواملی مانند افزایش فشار داخل چشمی (یا به اختصار فشار چشم) آسیب می‌بیند. ازآنجاکه عصب بینایی مسئولیت انتقال اطلاعات بینایی به مغز را برعهده دارد، آسیب آن (به‌تدریج) موجب نقص میدان بینایی می‌شود و در صورتی که بیماری درمان نشده و پیشرفت کند درنهایت می‌تواند به نابینایی کامل منجر گردد.
شکل 1: تصاویری از علائم و نشانه‌های سندرم اکسنفلد همراه با هایپرتلوریسم (A)، آب سیاه در چشم (B)، اختلالات دندانی (C) و تنگی سوراخ مقعد (E)
از دیگر علائم و نشانه‌های سندرم می‌توان به فاصله گسترده چشم‌ها از یکدیگر (هایپرتلوریسم)، صورت مسطح، پل بینی تخت و گسترده، پیشانی برآمده، دندان‌های کوچک و غیرطبیعی (میکرودونتیا) و پوست اضافی در اطراف ناف اشاره کرد. ویژگی‌های کمتر رایج در سندرم اکسنفلد شامل نقص قلبی، قرار گرفتن مجرای ادراری در قسمت زیرین آلت تناسلی مرد (هایپوسپادیاس)، تنگی سوراخ مقعد و اختلال در غده هیپوفیز است که می‌تواند به رشد آهسته منجر شود.
شکل 2: نمایی دیگر از اختلالات سندرم اکسنفلد همراه با اختلالات دندانی، آب سیاه در چشم و هایپوپلازی عنبیه (b)
علت‌شناسی
محققان تاکنون حداقل چهار نوع از سندرم اکسنفلد را شناسایی کرده‌اند شامل: نوع 1، نوع 2، نوع 3 و نوع 4
سندرم اکسنفلد، اغلب در اثر جهش‌های جدید رخ می‌دهد و حدود 40 درصد از موارد این سندرم توسط جهش در ژن‌های مربوط به انواع مختلف آن ایجاد می‌شود. هرکدام از انواع سندرم اکسنفلد توسط جهش ژن‌های خاصی ایجاد می‌شوند.
نوع 1 در اثر جهش ژن PITX2 که در بازوی بلند کروموزوم شماره 4 به‌صورت 4q25 مستقر است، ایجاد می‌شود.
نوع 2 در اثر جهش ژن FOXO1A که در بازوی بلند کروموزوم شماره 13 به‌صورت 13q14.11 مستقر است، ایجاد می‌شود.
نوع 3 در اثر جهش ژن FOXC1 که در بازوی کوتاه کروموزوم شماره 6 به‌صورت 6p25.3 مستقر است، ایجاد می‌شود.
نوع 4 در اثر جهش ژن PRDM5 که در بازوی بلند کروموزوم شماره 4 به‌صورت 4q27 مستقر است، ایجاد می‌شود.
شکل 3: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 4 که ژن PITX2 در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 4q25 مستقر است
شکل 4: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 13 که ژن FOXO1A در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 13q14.11 مستقر است
شکل 5: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 6 که ژن FOXC1 در بازوی کوتاه این کروموزوم به‌صورت 6p25.3 مستقر است
شکل 6: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 4 که ژن PRDM5 در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 4q27 مستقر است
همه این ژن‌ها، پروتئین‌هایی را سنتز می‌کنند که در رشد و نمو یا تکامل چشم و دندان در زمان جنینی نقش مهمی را ایفا می‌کنند؛ بنابراین هرگونه جهش در این ژن‌ها، منجر به عدم سنتز یا سنتز نامناسب پروتئین‌های تکوین‌دهنده بافت‌های چشمی و سلول‌های دندانی خواهد شد.
سندرم اکسنفلد از الگوی توارثی اتوزومال غالب پیروی می‌کند، بنابراین برای ایجاد این سندرم فقط به یک نسخه از ژن‌های جهش‌یافته PITX2،FOXO1A،FOXC1،PRDM5 (اعم از پدر یا مادر) نیاز است و شانس داشتن فرزندی مبتلا به سندرم اکسنفلد، برای هر بارداری احتمالی در این حالت به میزان 50% می‌باشد.
فراوانی
سندرم اکسنفلد، اختلال ژنتیکی بسیار نادری است که شیوع دقیق آن در جهان مشخص نیست. تخمین زده می‌شود که فرکانس شیوع آن حدود 1 در 200000 تولد زنده می‌باشد.
تشخیص
این سندرم براساس یافته‌های مشخصه و ارزیابی بالینی چشم و آزمون‌های تخصصی، تشخیص داده می‌شود. تنها روش دقیق تشخیص آن، آزمایش ژنتیک مولکولی برای ژن‌های PITX2،FOXO1A،FOXC1،PRDM5 به‌منظور بررسی وجود جهش‌های احتمالی می‌باشد.
شکل 7: نمای شماتیک از الگوی توارثی اتوزومال غالب که سندرم اکسنفلد نیز از این الگو تبعیت می‌کند
مسیرهای درمانی
استراتژی درمان و مدیریت سندرم اکسنفلد برحسب علائم و نشانه‌هایی است که هر فرد مبتلا، آن را آشکار می‌کند. آب سیاه را می‌توان با عمل جراحی چشم برطرف کرد. اختلالات دندانی را با عمل جراحی دندانپزشکی رفع کرد. درمان چندان مؤثری برای سندرم اکسنفلد وجود ندارد و هرگونه اقدام به درمان، صرفاً به‌منظور تخفیف رنج مبتلایان می‌باشد. مشاوره ژنتیک نیز برای تمامی والدینی که خواستار فرزندی سالم هستند، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
تاریخچه
سندرم اکسنفلد، برای اولین بار در سال 1920 توسط دکتر Theodor Axenfeld چشم پزشک آلمانی گزارش گردید.
شکل 8: تصویر دکتر تئودور اکسنفلد کاشف سندرم اکسنفلد در سال 1920
منابع:
اسعدی شاهین، جمالی مهسا، باقری رعنا، ساده‌دل سمانه، توحیدی‌راد مانوش، کتاب پاتولوژی در ژنتیک پزشکی جلد اول (A-L)، صفحات 123-117، انتشارات کتب دانشگاهی عمیدی، بهار 1396
سندرم کم‌خونی دیاموند- بلکفان Diamond-Blackfan Anemia Syndrome
سندرم زلوگر Zellweger Syndrome
https://medlineplus.gov/genetics/condition/axenfeld-rieger-syndrome/
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام