روش‌های تشخیص سالک جلدی
آزمایشگاه مرکز بهداشت شهرستان چناران
بخش انگل‌شناسی
رضا دلفانی- دانشجوی کارشناسی ارشد انگل‌شناسی
مقدمه
لیشمانیوزها مجموعه‌ای از بیماری‌های انگلی ناشی از گونه‌هایی از جنس لیشمانیا هستند که در مناطق گرمسیری امریکا- آفریقا و شبه‌قاره هند و در نواحی نیمه گرمسیری آسیای جنوب غربی و ناحیه مدیترانه به شکل اندمیک وجود دارند. لیشمانیوزها به اشکال بالینی پوستی (سالک)- مخاطی پوستی و احشایی مشاهده می‌شوند. لیشمانیوز احشایی با مرگ‌ومیر بالا همراه بوده اما معمولاً مرگ‌ومیر در بیماری سالک دیده نمی‌شود، ولی به دلیل میزان ابتلای زیاد ایجاد ضایعات بدشکل پوستی نموده که در برخی موارد تا بیش از یک سال باقی می‌مانند و معمولاً باعث ایجاد ضایعه در محل زخم (اسکار) شده که حتی با استفاده از درمان تا آخر عمر بر روی بدن باقی می‌مانند.
گرچه سالانه در حدود 20 هزار بیماری لیشمانیوز جلدی در ایران گزارش می‌شود ولی موارد حقیقی بیماری حدود 3 تا 4 برابر این تعداد است. نوع روستایی در اکثر مناطق روستایی نیمی از استان‌های کشور شایع است و نوع شهری در بسیاری از نقاط شهری کشور به صورت اندمیک وجود دارد.
لیشمانیوز پوستی (سالک)
عامل بیماری لیشمانیوز جلدی (سالک) در ایران:
به تظاهرات بالینی ناشی از انگل لیشمانیا در پوست لیشمانیوز جلدی یا سالک گفته می‌شود که در ایران عمدتاً به دلیل لیشمانیا ماژور یا لیشمانیا تروپیکا است. به لیشمانیوز پوستی ناشی از لیشمانیای تروپیکا نوع شهری یا خشک گفته می‌شود که به دلیل ظاهر ضایعه به این نام نامیده می‌شود و به لیشمانیوز پوستی ناشی از لیشمانیا ماژور نوع روستایی یا نوع مرطوب گفته می‌شود که به دلیل وجود ترشح در ضایعه است.
روش‌های انتقال:
عمده‌ترین و مهم‌ترین روش انتقال سالک گزش به‌وسیله پشه خاکی است، ولی راه‌های فرعی دیگری نیز گزارش شده که شامل خاراندن زخم و انتقال مکانیکی توسط سایر بندپایان است که فاقد اهمیت اپیدمیولوژیک است.
اشکال بالینی:
با توجه به عامل بیماری و علائم بالینی عفونت در انسان لیشمانیوز پوستی به اشکال شهری (خشک)–روستایی (مرطوب)– عودکننده (Recidivans لوپوئید) منتشر و اشکال غیرمعمول (زردزخمی- توموری- زگیلی و…) مشاهده می‌شود.
تشخیص آزمایشگاهی:
اصولاً قبل از استفاده از روش‌های آزمایشگاهی برای تشخیص انواع لیشمانیوزها بررسی سابقه بیماری و اطلاع از محل سکونت و مسافرت به مناطق بومی این بیماری در کشور و توجه به خصوصیات بالینی بسیار مهم و کمک‌کننده خواهد بود.
در آزمایشگاه سه نمونه (گسترش) از نقاط مختلف ضایعه‌های جلدی تهیه می‌شود. بهتر است از بیمارانی که
دارای چند ضایعه هستند چند نمونه از ضایعات مختلف گرفته شود. مزیت این کار بالا رفتن شانس یافتن انگل است.
نمونه‌ها باید در اسرع وقت مورد بررسی قرار گیرند و در صورتی که یک نمونه منفی باشد نمونه‌های دوم و سوم بررسی می‌شود، ولی اگر یک نمونه مثبت باشد نیازی به بررسی نمونه‌های دوم و سوم نیست هرچند بنا بر تجربه فردی بهتر است سایر نمونه و تمامی آنها بررسی گردد.
روش تهیه و نمونه‌برداری از ضایعات مشکوک به سالک جلدی و بررسی میکروسکوپی:
لبه‌های متورم و قرمز رنگ و ملتهب ضایعه مهم‌ترین قسمتی است که بیشترین تراکم فرم آماستیگوت انگل یا جسم لیشمن را دارند. نکته مهم آن که هر چه نمونه بیشتری از بافت و ضایعه برداشت شود، احتمال مشاهده انگل در نمونه بیشتر خواهد بود. از آنجایی که ضایعات پوستی ممکن است دچار عفونت‌های ثانویه باکتریایی و یا قارچی شده باشند لازم است محلی از ضایعه را که قصد برداشت نمونه از آن را داریم با الکل 70 درجه کاملاً تمیز و ضدعفونی کنیم.
روش صحیح نمونه‌برداری و رنگ‌آمیزی به شرح زیر است:
- رعایت اصول ایمنی در هنگام نمونه‌گیری و استفاده از وسایل حفاظتی
- حذف کبره و هرگونه چرک روی ضایعه
- انتخاب محل مناسب برای نمونه‌برداری شامل لبه خارجی قسمت متورم و ملتهب ضایعه پوستی و اجتناب از نمونه‌برداری از محل‌های باز و زخمی ضایعه (نکته مهم در نمونه‌گیری از ضایعات)
- استفاده از الکل اتانول 70 درصد برای استریل کردن و شستشوی ضایعه
- محل نمونه‌گیری باید توسط دو انگشت شست و سبابه محکم گرفته شده و ثابت شود.
- با استفاده از اسکالپل استریل نوک باریک یا لنست استریل، شکافی به عمق یک میلی‌متر در منطقه گرفته شده با انگشتان ایجاد گردد.
- توسط وسایل فوق از عمق محل شکافته شده به طرف سطح چند خراش داده شود.
- وسیله نمونه‌گیری را بیرون آورده و از ترشحات حاصله بر روی لام، گسترش تهیه و مشخصات بیمار با قلم الماس روی لام حک شود.
- لام آماده‌شده به‌وسیله رنگ‌آمیزی گیمسا رنگ شده و بررسی گردد.
گزارش نتایج:
لام (با استفاده از عدسی چشمی 10 و عدسی شیئی 100 و روغن ایمرسیون و بدون استفاده از لامل) در زیر میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار می‌گیرد. تشخیص مثبت شامل دیدن انگل لیشمانیا به‌طور واضح است.
در هر لام تا زمان مشاهده جسم لیشمن باید حداقل 30 شان مناسب که دارای سلول‌های ماکروفاژ باشد بررسی گردد تا شانس مشاهده انگل بیشتر شود.
پیشرفت‌های اخیر در درمان لیشمانیوز
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/leishmaniasis
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام