کم‌خونی و انگل‌ها (3)
تألیف:
دکتر احمد مردانی
مرکز تحقیقات سازمان انتقال خون، مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون
پلاسمودیوم (Plasmodium)
تك‌ياخته‌هاي متعلق به جنس پلاسموديوم كه انگل گلبول‌هاي قرمز می‌باشند، عامل بیماری مالاريا هستند (شکل 1). اين بيماري انتشار جهاني داشته، اما در مناطق گرمسيري و نيمه‌گرمسيري شايع‌تر است. در حال حاضر حدود 100 كشور دنيا مالارياخيز هستند و تقريباً 40 درصد مردم جهان در مناطــق مالارياخيز زندگي مي‌كنند. طبق آخرین آمار سازمان بهداشت جهاني (WHO, 2018)، 228 میلیون مورد ابتلا و 405 هزار مورد مرگ‌ومیر ناشی از مالاریا در سال 2018 رخ داده است.
شکل 1: اشکال مرحله شیزوگونی داخل گلبولی (Erythrocytic Schizogony) پلاسمودیوم‌های عامل مالاریای انسانی
بيماري مالاريا به‌صورت تك‌گير (Sporadic)، تقريباً در تمامي نواحي ایران و به‌صورت بومی یا اندميك (Endemic) در استان‌هاي سيستان و بلوچستان، كرمان و هرمزگان ديده مي‌شود. در گذشته مالاريا در اكثر مناطق ايران شيوع داشته و حدود 40 درصد از جمعيت كشور به مالاريا مبتلا مي‌شدند و عده زيادي بر اثر اين بيماري مي‌مردند. خوشبختانه در سال‌هاي اخير تعداد موارد مالاريا به علت اجرای موفق برنامه مبارزه با مالاريا، به‌شدت كاهش يافته است؛ بطوريكه طبق آخرین آمار مركز مديريت بيماري‌هاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 625 مورد مالاريا در سال 1398 گزارش شده است.
به‌طور كلي، در 25 درصد مبتلايان به مالاريا، كم‌خوني هموليتيك از نوع نورموسيتيك- نورموكروميك ديده مي‌شود.
مكانيسم‌هاي ايجاد کم‌خونی در بیماری مالاریا عبارتند از:
1- هموليز گلبول‌هاي قرمز انگل‌زده در مرحله شيزوگوني خوني چرخه زندگي انگل‌هاي مالاريا
2- جذب گلبول‌هاي قرمز عفوني (انگل‌زده) و غيرعفوني پوشيده‌شده با كمپلكس‌هاي ايمني به‌وسیله طحال و هموليز آنها
3- هموليز گلبول‌هاي قرمز عفوني و غيرعفوني در اثر پديده خود ایمنی (Autoimmunity)
4- افزايش شكنندگي گلبول‌هاي قرمز انگل‌زده
5- اختلال در سنتز گلبول‌هاي قرمز (سركوب مغز استخوان)
لیشمانیا دونووانی (Leishmania donovani) و ليشمانيا اينفانتوم (L. infantum)
ليشمانيوز احشايي (Visceral Leishmaniasis) يا كالاآزار (kala azar)، در اثر آلودگي به یکی از گونه‌های ليشمانيا دونوواني و یا ليشمانيا اينفانتوم ايجاد مي‌شود. محل زندگی اين تـك‌ياخته‌هاي انگلي، ماكروفاژهاي سيستم رتيكولواندوتليال بدن انسان است (شکل 2).
شکل 2: ماکروفاژ آلوده به انگل لیشمانیا (Leishmania)
ليشمانيوز احشايي در مناطق نيمه‌مرطوب تا نيـــمه‌خشك بيشتر ديده مـــي‌شود. كودكان زير 10 سال مبتلا به سوء تغذيه، حساس‌ترين ميزبانان اين بيماري هستند. این بیماری در ایران به‌صورت تك‌گير از اكثر مناطق كشور گزارش شده است، اما حداقل در هشت استان شامل استان‌هاي اردبيل، فارس، آذربايجان شرقي، خراسان شمالی، خوزستان، بوشهر، گلستان و قم به‌صورت اندميك وجود دارد.
كم‌خوني در بيماري كالاآزار از نوع نورموسيتيك – نورموكروميك است.
مكانيسم‌هاي ايجاد کم‌خونی در بیماری لیشمانیوز احشایی عبارتند از:
1- اختلال در سنتز گلبول‌هاي قرمز به علت انباشتگی مغز استخوان توسط ماكروفاژهاي انگل‌زده و كاهش سلول‌هاي رده اريتروئيدي، لكوسيتي و ترومبوسيتي
2- هموليز گلبول‌هاي قرمز در اثر پديده خود ایمني
3- جذب گلبول‌هاي قرمز پوشيده‌شده با كمپلكس‌هاي ايمني به‌وسیله طحال و كبد و هموليز آنها (بزرگي و پركاري طحال و كبد در اثر تجمع ماكروفاژهاي انگل‌زده)
4- هموراژي (Hemorrhage) به علت كاهش پلاكت‌ها
5- خونريزي‌هاي زیرپوستی و مخاطي به علت كاهش پلاكت‌ها
بابزيا (Babesia)
عامل بيماري بابزیوز (Babesiosis)، گونه‌هاي مختلف جنس بابزيا مي‌باشند و مهم‌ترين گونه‌هاي بيماري‌زا در انسان، بابزيا ميكروتي (B. microti) و بابزيا دايورجنس (B. divergens) هستند. اين تك‌ياخته‌ها مانند عوامل مالاريا از تك‌ياخته‌هاي انگلي گلبول‌هاي قرمز در انسان و ساير حيوانات مي‌باشند. انسان از ميزبانان اتفاقي اين انگل‌هاست.
از آنجایی که اين انگل‌ها به‌وسیله كنه‌هاي سخت (به‌عنوان ميزبانان نهايي) منتقل مي‌شوند، آلودگي‌هاي حيواني محدود به مناطقي مي‌شود كه مخازن طبيعي و ميزبانان نهايي وجود دارند. تاكنون مواردی از بابزيوز انساني در اروپا، امريكاي شمالي و مكزيك مشاهده شده است. در ايران آلودگي‌هاي دامي وجود دارد، اما تاكنون بابزيوز انساني بطور رسمي گزارش نشده است. موارد حيواني بيشتر در گاو، گوسفند، اسب و سگ شايع است.
چون عوامل بابزيوز همانند مالاريا در داخل گلبول‌هاي قرمز زندگي مي‌كنند، لذا به نظر مي‌رسد نوع كم‌خوني و علل ايجاد كم‌خوني در اين بيماري مشابه مالاريا باشد.
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام