سندرم کمبود لِپتین مادرزادی
Congenital Leptin Deficiency Syndrome
شاهین اسعدی (دانشجوی دکتری تخصصی ژنتیک پزشکی)
علائم و نشانه‌های بالینی سندرم کمبود لِپتین مادرزادی
کمبود مادرزادی لپتین یک اختلال ژنتیکی است که باعث شروع چاقی شدید در چند ماه اول زندگی می‌شود. افراد مبتلا در بدو تولد از وزن طبیعی برخوردار هستند، اما دائماً گرسنه بوده و به‌سرعت وزن خود را افزایش می‌دهند. بدون درمان، گرسنگی شدید ادامه می‌یابد و منجر به خوردن بیش از حد مزمن (هایپرفاژی) و چاقی می‌شود. از ابتدای کودکی، افراد مبتلا به این اختلال رفتارهای غیرعادی خوردن از قبیل دعوا با کودکان دیگر بر سر غذا، احتکار غذا و خوردن مخفیانه غذا را تجربه می‌کنند.
شکل 1: شماتیکی از اثرگذاری غذاها و میوه‌ها در هورمون لِپتین
افراد مبتلا به کمبود مادرزادی لپتین دارای هایپوگنادیسم هایپوگنادوتروپیک هستند که نوعی بیماری است که با کاهش تولید هورمون‌هایی که رشد جنسی را هدایت می‌کنند، ایجاد می‌شود. بدون درمان، افراد مبتلا بلوغ را به تأخیر می‌اندازند یا اصلاً بلوغ جنسی را تجربه نمی‌کنند و ممکن است نابارور باشند.
شکل 2: تصاویری از کودکان مبتلا به سندرم کمبود لِپتین مادرزادی همراه با اختلالات مربوطه
علت‌شناسی سندرم کمبود لِپتین مادرزادی
کمبود مادرزادی لپتین در اثر جهش ژن LEP که در بازوی بلند کروموزوم شماره 7 به‌صورت 7q32.1 مستقر است، ایجاد می‌شود. این ژن دستورالعمل لازم برای ساخت هورمونی به نام لِپتین را ارائه می‌دهد که در تنظیم وزن بدن نقش دارد. به‌طور معمول، سلول‌های چربی بدن متناسب با اندازه آنها لِپتین آزاد می‌کنند. با تجمع چربی در سلول‌ها، لِپتین بیشتری تولید می‌شود. این افزایش لِپتین نشان می‌دهد که مخازن چربی در حال افزایش هستند.
شکل 3: شماتیکی از کروموزوم شماره 7 که ژن LEP در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 7q32.1 مستقر است
لِپتین به پروتئینی بنام گیرنده لِپتین باند شده و آن را فعال می‌کند و مانند کلید در قفل در گیرنده قرار می‌گیرد. پروتئین گیرنده لِپتین در بسیاری از اندام‌ها و بافت‌های بدن از جمله قسمتی از مغز به نام هیپوتالاموس بر روی سطح سلول‌ها یافت می‌شود. هیپوتالاموس گرسنگی و تشنگی و همچنین کارکردهای دیگری مانند خواب، خلق‌وخو و دمای بدن را کنترل می‌کند، همچنین تنظیم بسیاری از هورمون‌ها که عملکردهایی در بدن دارند را نیز به عهده دارد. در هیپوتالاموس، اتصال لِپتین به گیرنده آن باعث ایجاد یک سری از سیگنال‌های بیوشیمیایی می‌شود که بر گرسنگی تأثیر می‌گذارند و به تولید احساس سرشاری (سیری) کمک می‌کنند.
جهش‌های ژن LEP که باعث کمبود مادرزادی لِپتین می‌شوند منجر به عدم تولید این پروتئین می‌گردند، در نتیجه، سیگنالینگی که باعث احساس سیری می‌شود، رخ نمی‌دهد و منجر به گرسنگی بیش از حد و افزایش وزن در ارتباط با این اختلال می‌شود. از آنجا که هایپوگنادیسم هایپوگنادوتروپیک در کمبود مادرزادی لِپتین رخ می‌دهد، محققان پیشنهاد می‌کنند که سیگنالینگ لِپتین در تنظیم هورمون‌هایی که کنترل رشد جنسی را بر عهده دارند نیز دخیل است. با این حال، مشخصات این درگیری و چگونگی تغییر آن در کمبود مادرزادی لِپتین ناشناخته است. شایان ذکر است که کمبود مادرزادی لِپتین یک علت نادر چاقی است. محققان در حال مطالعه عوامل دخیل در اَشکال شایع‌تر چاقی هستند.
شکل 4: شماتیکی از نقش هورمون لِپتین در مغز انسان
شکل 5: شماتیکی از نقش لِپتین در بافت و استخوان زانوی نرمال و زانوی مبتلا به سندرم کمبود لِپتین مادرزادی
سندرم کمبود لِپتین مادرزادی از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب پیروی می‌کند؛ بنابراین برای ایجاد این سندرم، دو نسخه از ژن جهش‌یافته LEP (یکی از پدر و دیگری از مادر) موردنیاز است و شانس داشتن فرزندی مبتلا به این سندرم در حالت اتوزومی مغلوب، برای هر بارداری احتمالی به میزان 25% است.
فراوانی سندرم کمبود لِپتین مادرزادی
سندرم کمبود لِپتین مادرزادی یک اختلال ژنتیکی نادر است که تاکنون فقط چند ده مورد از آن در ادبیات پزشکی گزارش شده است.
شکل 6: شماتیکی از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب که سندرم کمبود لِپتین مادرزادی از این الگو تبعیت می‌کند
تشخیص سندرم کمبود لِپتین مادرزادی
سندرم کمبود لِپتین مادرزادی بر اساس یافته‌های بالینی و فیزیکی مبتلایان و برخی آزمایش‌های پاتولوژیکی، تشخیص داده می‌شود. دقیق‌ترین روش تشخیص این سندرم، آزمایش ژنتیک مولکولی برای ژن LEP به‌منظور بررسی وجود جهش‌های احتمالی است.
شکل 7: شماتیکی از ترادف اسید آمینه‌ای در ژن نرمال LEP در مقابل ترادف اسید آمینه‌ای ژن جهش‌یافته LEP
مسیرهای درمانی سندرم کمبود لِپتین مادرزادی
استراتژی درمان و مدیریت سندرم کمبود لِپتین مادرزادی به‌صورت علامتی و حمایتی است. درمان ممکن است با تلاش و هماهنگی تیمی از متخصصان منجمله متخصص غدد و متابولیسم، متخصص تغذیه، متخصص روانپزشکی و سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی انجام پذیرد. درمان مؤثری برای این سندرم وجود ندارد و تمامی اقدامات بالینی به‌منظور تخفیف رنج مبتلایان است. مشاوره ژنتیک نیز برای تمامی والدینی که طالب فرزندی سالم هستند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
شکل 8: تصاویری از اختلالات مرتبط با سندرم کمبود لِپتین مادرزادی و جهش مربوطه
منبع:
اسعدی شاهین، امیری پریا، ابراهیمی سمیرا، ساکی‌فرد نوشین، امجدی حسین، کتاب نازایی و ناباروری ژنتیکی انسان، صفحات 91-83، انتشارات کتب دانشگاهی عمیدی، بهار 1399.
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام