سندرم فوکویاما
Fukuyama Syndrome
شاهین اسعدی (دانشجوی ژنتیک مولکولی)، مهسا جمالی (کارشناس ارشد ژنتیک)
نگارنده مسئول: شاهین اسعدی (Molecular Medicine Geneticist)
کلیات
سندرم فوکویاما که تحت عنوان دیستروفی عضلانی مادرزادی نیز شناخته می‌شود، یک اختلال ژنتیکی ارثی است که عمدتاً بر عضلات، مغز و چشم تأثیر می‌گذارد. دیستروفی عضلانی مادرزادی، یک گروه از اختلالات ژنتیکی است که باعث ایجاد ضعف عضلانی و از بین رفتن عضلات (آتروفی) بطور زودرس می‌شود.
شکل 1: تصویر نوزاد مبتلا به سندرم فوکویاما همراه با دیستروفی و آتروفی عضلانی
علائم و نشانه‌های بالینی
سندرم فوکویاما بر عضلات اسکلتی تأثیر می‌گذارد که بدن از این عضلات برای تحرک استفاده می‌کند. اولین علائم این سندرم به‌صورت زودهنگام در زمان تولد آشکار می‌شود و شامل فریاد ضعیف، تغذیه ضعیف و تون عضلانی ضعیف (هایپوتونی) می‌باشد. ضعف عضلات صورت، اغلب منجر به ظاهری مشخص از جمله افتادگی پلکی (پتوزیس) و دهان باز می‌شود. در دوران کودکی، ضعف عضلانی و ناهنجاری مفصلی مانع تحرک شده و همچنین با توسعه مهارت‌های حرکتی مانند نشستن، ایستادن و راه رفتن تداخل ایجاد می‌کند.
شکل 2: نمایی از کودکان مبتلا به سندرم فوکویاما همراه با اختلالات مربوطه
سندرم فوکویاما همچنین باعث اختلال در توسعه مغز می‌شود. افراد مبتلا به این سندرم دارای اختلالات مغزی به نام لیسنسفالی سنگ‌فرشی هستند که در آن سطح مغز ظاهری ناهموار و بی‌قاعده به شکل سنگ‌فرش ایجاد می‌کند. این تغییرات در ساختار مغز موجب تأخیر در توسعه مهارت‌های حرکتی، گفتاری و ناتوانی ذهنی متوسط تا شدید می‌شود. مهارت‌های اجتماعی در سندرم فوکویاما به‌شدت کاهش می‌یابد. افراد مبتلا به سندرم فوکویاما هرگز قادر به ایستادن یا راه رفتن نیستند و بیش از نیمی از کودکان مبتلا به این سندرم، تشنج را نیز تجربه می‌کنند.
شکل 3: تصویر کودک مبتلا به سندرم فوکویاما همراه با اختلال هایپوتونی و دیستروفی و آتروفی عضلانی
علائم و نشانه‌های دیگر سندرم فوکویاما شامل اختلال بینایی، اختلالات دیگر چشم و مشکلات قلبی بعد از 10 سالگی می‌باشد. با پیشرفت بیماری، افراد مبتلا ممکن است مشکلات بلع (دیسفاژی) را تجربه کنند که می‌تواند منجر به عفونت باکتریایی ریوی به نام پنومونی آسپیراسیون گردد. به علت مشکلات جدی سلامتی در افراد مبتلا به سندرم فوکویاما، اکثر مبتلایان این سندرم تنها تا دوران کودکی یا نوجوانی می‌توانند زنده بمانند.
علت شناسی
سندرم در اثر جهش ژن FKTN که در بازوی بلند کروموزوم شماره 9 به‌صورت 9q31.2 مستقر است، ایجاد می‌شود. این ژن دستورالعمل لازم برای سنتز پروتئینی به نام فوکوتین را فراهم می‌کند. اگرچه عملکرد دقیق این پروتئین مشخص نیست، اما محققان پیش‌بینی می‌کنند که پروتئین فوکوتین ممکن است به‌طور شیمیایی، پروتئینی به نام آلفا- دیستروگلیکان را تغییر دهد. این پروتئین سلول‌ها را به شبکه پروتئین‌ها و مولکول‌های دیگر (ماتریکس خارج سلولی) که آنها را احاطه کرده است، متصل می‌کند. در عضلات اسکلتی، پروتئین آلفا- دیستروگلیکان به تثبیت و حفاظت از الیاف عضلانی کمک می‌کند. در مغز، این پروتئین حرکت سلول‌های عصبی (نورون‌ها) را در طی تکامل زودرس، هدایت می‌کند.
شکل 4: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 9 که ژن FKTN در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 9q31.2 مستقر است
شکل 5: شماتیکی از ساختار و عملکرد آلفا دیستروگلیکان در پروتئین فوکوتین
شایع‌ترین جهش در ژن FKTN، مقدار فوکوتین تولیدشده درون سلول‌ها را کاهش می‌دهد. کمبود فوکوتین احتمالاً از اصلاح طبیعی آلفا- دیستروگلیکان جلوگیری می‌کند که همین امر باعث اختلال در عملکرد طبیعی پروتئین می‌شود. بدون عملکرد آلفا- دیستروگلیکان، سلول‌های عضلانی و فیبرهای عضلانی دچار آسیب‌های مکرر خواهند شد. فیبرهای عضلانی آسیب‌دیده در طول زمان ضعیف می‌شوند و منجر به ضعف پیشرونده و آتروفی عضلات اسکلتی می‌شوند.
نقص آلفا- دیستروگلیکان همچنین بر مهاجرت نورون‌ها در طول تکامل زودهنگام مغز نیز تأثیر می‌گذارد. محققان معتقدند که این اختلال در مهاجرت سلول‌های عصبی (نورون‌ها) به مقصد مناسب خود، باعث ایجاد لیسِنسِفالی سنگ‌فرشی در کودکان مبتلا به سندرم فوکویاما می‌شود.
از آنجایی که سندرم فوکویاما شامل سوء عملکرد آلفا- دیستروگلیکان می‌شود، این وضعیت به‌عنوان یک دیستروگلیکانوپاتی نیز در نظر گرفته می‌شود.
این سندرم از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب پیروی می‌کند؛ بنابراین برای ایجاد این سندرم دو نسخه از ژن جهش‌یافته FKTN (یکی از پدر و دیگری از مادر) موردنیاز است و شانس داشتن فرزندی مبتلا به سندرم فوکویاما در حالت اتوزومی مغلوب، برای هر بارداری احتمالی به میزان 25% می‌باشد.
شکل 6: شماتیکی از ساختار و آناتومی فیبر عضلانی انسان
شکل 7: شماتیکی از آناتومی و اجزاء تشکیل‌دهنده فیبر عضلانی انسان
فراوانی
یک اختلال ژنتیکی است که به‌طور انحصاری در ژاپن رخ می‌دهد که در این کشور، سندرم فوکویاما دومین دیستروفی عضلانی شایع در دوران کودکی است (پس از دیستروفی عضلانی دوشِن). فرکانس شیوع سندرم فوکویاما حدود 2 تا 4 در هر 100000 نوزاد ژاپنی برآورد شده است. شایان ذکر است که سندرم فوکویاما در مردمان ترکیه و یهودیان اَشکنازی نیز گزارش شده است.
شکل 8: شماتیکی از عملکرد دیستروگلیکان در ماتریکس خارج سلولی
تشخیص
سندرم فوکویاما بر اساس یافته‌های بالینی و فیزیکی مبتلایان و برخی آزمایش‌های پاتولوژیکی، تشخیص داده می‌شود. دقیق‌ترین روش تشخیص این سندرم، آزمایش ژنتیک مولکولی برای ژن FKTN به‌منظور بررسی وجود جهش‌های احتمالی می‌باشد. تشخیص پیش از تولد نیز با استفاده از تکنیک PGD و مایع آمنیوسنتز و یا نمونه‌برداری از پرزهای کوریونی جفت جنین امکان‌پذیر است.
شکل 9: تصویر رادیولوژی از مغز نرمال در مقابل مغز مبتلا به لیسِنسِفالی
مسیرهای درمانی
استراتژی درمان و مدیریت سندرم فوکویاما به‌صورت علامتی و حمایتی است. درمان ممکن است با تلاش و هماهنگی تیمی از متخصصان منجمله متخصص اطفال، متخصص اُرتوپدی، متخصص مغز و اعصاب کودکان، متخصص چشم، جراحان، فیزیوتراپیست‌ها و سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی انجام پذیرد. درمان قاطعی برای این سندرم وجود ندارد و تمامی اقدامات بالینی به‌منظور کاهش رنج مبتلایان می‌باشد. متأسفانه اکثر مبتلایان سندرم فوکویاما در دوران کودکی یا نوجوانی جان خود را از دست می‌دهند. مشاوره ژنتیک نیز برای تمامی والدینی که طالب فرزندی سالم هستند، ضرورت دارد.
تاریخچه
سندرم فوکویاما برای اولین بار در سال 1960 توسط دکتر Yukio Fukuyama و همکارانش در دانشگاه پزشکی توکیو ژاپن گزارش گردید.
شکل 10: نمای شماتیک از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب که سندرم فوکویاما از این الگو تبعیت می‌کند
منبع:
اسعدی شاهین، ملت‌یار حسن، روشن‌روان ندا، جمالی مهسا، داداشپور مهدی، محمدزاده حمیده، فتاحی محیا، کتاب پاتولوژی در ژنتیک پزشکی (5) جلد پنجم (A-L)، صفحات 300-291، انتشارات کتب دانشگاهی عمیدی، بهار 1397.
سندرم هایپرتروفی عضلانی Muscle Hypertrophy Syndrome
سندرم بال پروانه‌ای Epidermolysis Bullosa (EB) Syndrome
https://medlineplus.gov/genetics/condition/fukuyama-congenital-muscular-dystrophy/
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام