روند درمان ناباروری به روش IUI
الهه اکبری: کارشناس ارشد بیوتکنولوژی میکروبی
سعید دلفکار: کارشناس ارشد مهندسی پزشکی
فرزاد رنجبر: کارشناس ارشد MBA
اولین گام برای درمان ناباروری در بسیاری از زوج‌ها، روش درمانی تلقیح داخل رحمی اسپرم یا IUI است. روش درمانی آییوآی بدون درد و سریع است و حدود 20 دقیقه زمان می‌برد .برای انجام عمل IUI باید:
- حداقل یکی از لوله‌های رحمی باز باشد.
- تعداد اسپرم‌ها حداقل 5 میلیون در میلی‌لیتر باشد.
درصد موفقیت در این عمل بسته به شرایط مختلفی که بیمار با آنها سروکار دارد، متفاوت است ولی در حالت کلی می‌توان با رعایت نکات زیر درصد موفقیت آییوآی را افزایش داد:
- رژیم غذایی خوب
- تمرینات ورزشی و نرمشی
- پرهیز از دخانیات و الکل و کاهش مصرف کافئین
- وزن نرمال
- دوری از استرس
- کاهش تماس با مواد شیمیایی
توجه کنید که استحمام آقایان با آب داغ و یا حمام داغ و یا حتی پوشیدن لباس‌های تنگ، سلامت اسپرم‌ها را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد. همچنین مصرف بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند بر روی کیفیت اسپرم‌ها تأثیر منفی بگذارد، بنابراین پزشکتان را در این رابطه مطلع سازید.
در آمیزش طبیعی حدود 10 درصد از اسپرم‌ها از واژن به گردن رحم می‌رسند، اما با عمل IUI تعداد بیشتری از اسپرم‌ها، با کیفیت مناسب به داخل رحم راه می‌یابند و احتمال باروری افزایش می‌یابد. اگر تعداد یا تحرک اسپرم‌های مرد کم باشد، معمولاً روش IUI می‌تواند به بارداری زوج کمک زیادی کند. تحرک کم و ضعیف اسپرم به این معناست که اسپرم قادر به رسیدن به تخمک نیست. با استفاده از روش IUI می‌توان با قرار دادن اسپرم درون رحم، شانس باروری را افزایش داد. این روش نسبت به سایر روش‌های درمانی کمک باروری نظیر لقاح خارج از رحم یاIVF، کمتر تهاجمی است و هزینۀ کمتری نیز دارد. در این روش، اسپرم مرد با ابزارهای خاصی درون رحم زن قرار داده می‌شود. روش IUI همچنین در مواردی که زن، اسپرم را از یک اهداکننده دریافت می‌کند یا زمانی که مردی اسپرم خود را قبل از درمان سرطان منجمد نموده و اکنون قصد بچه‌دار شدن دارد، نیز کاربرد دارد. همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، انجام روش IUI حتماً نیازمند تخمک‌گذاری، حداقل یک لولۀ رحمی باز و نمونۀ مایع منی حاوی اسپرم‌های سالم است. در این مطلب با روند درمان ناباروری به روش IUI آشنا خواهید شد.
تحریک
تخمدان‌ها به چند روش تخمک تولید می‌کنند. ممکن است پزشک شما انجام یک دورۀ بدون محرک تخمک‌گذاری را پیشنهاد کند که در آن از داروهای باروری استفاده نشود و یا ممکن است مصرف داروی باروری در ابتدای دورۀ عادت ماهانه را توصیه کند تا تخمدان‌ها با تحریک شدن توسط دارو، بیش از یک تخمک بالغ تولید کنند. اگر از قرص‌های باروری استفاده کنید، این چرخه محرک نامیده می‌شود زیرا باعث تحریک تخمک‌گذاری می‌شود و اگر از قرص استفاده نشود، چرخه غیرمحرک یا طبیعی نامیده می‌شود.
ممکن است پزشک پیشنهاد کند که قبل از استفاده از لقاح مصنوعی، از داروهای تحریک تخمک‌گذاری استفاده شود، مصرف این داروها معمولاً در زمانی نزدیک به چرخه عادت ماهانه توصیه می‌شود. این داروها تخمدان‌ها را برای تولید چند تخمک بالغ، فعال می‌کند، در صورتی که بطور عادی هر ماه فقط یک تخمک آزاد می‌شود، یعنی با افزایش تعداد تخمک‌های بالغ، شانس بارور شدن آنها نیز افزایش می‌یابد. تحریک تخمک گذاری با استفاده از داروهای باروری احتمال چندقلو شدن نوزاد را افزایش می‌دهد.
بررسی
برای دسترسی به مخاط رحم (سجاف رحم) و مشخص کردن اینکه چگونه فولیکول‌ها رشد می‌یابند از اسکن‌های اولتراسوند لگنی استفاده می‌شود. در زمان قاعدگی خانم (در سه روز اول) با انجام سونوگرافی واژینال و به‌شرط نبودن مشکل، تحریک تخمدانی با تجویز داروهای خوراکی و تزریقی، طبق شرایط بیمار و صلاحدید پزشک آغاز می‌گردد. با فواصل معین و با تکرار سونوگرافی، پاسخ تخمدان‌ها بررسی شده و داروهای لازم تجویز می‌گردند. طی این دوره، برنامه نزدیکی معینی را بیمار باید انجام بدهد. وقتی اندازه فولیکول‌ها به حد مناسبی رسیدند، به بیمار اعلام می‌گردد که داروی نهایی برای آزادسازی فولیکول‌ها چه وقت تزریق خواهد شد و معمولاً دو روز بعد از آن بیمار به همراه همسرش جهت انجام عمل آییوآی مراجعه خواهند نمود.
آزادسازی تخمک
نزدیکی در زمان تخمک‌گذاری شانس باردار شدن را به‌شدت افزایش می‌دهد. تخمک‌گذاری اتفاقی است که منجر به شروع عادت ماهانه می‌شود. مرحلۀ قبل از آزاد شدن تخمک، زمانی است که فولیکول‌های تخمدانی در حال رشد هستند و مرحلۀ فولیکولی نامیده می‌شود. چند فولیکول در تخمدان تحت تأثیر هورمون‌ها شروع به رشد می‌کنند و معمولاً تنها یک فولیکول به‌طور کامل رشد می‌کند. از این فولیکول یک تخمک تولید خواهد شد که در زمان تخمک‌گذاری آزاد شده و قدرت باروری دارد. مرحلۀ پس از آزاد شدن تخمک یا تخمک‌گذاری نیز مرحلۀ لوتئال (Luteal phase) نامیده می‌شود. تخمک آزادشده در این مرحله وارد لولۀ رحم می‌شود و از آنجا به سمت رحم حرکت می‌کند. بعد از آزادسازی تخمک، فولیکولی که تخمک را ایجاد کرده است تبدیل به جسم زرد می‌شود و شروع به تولید هورمون می‌کند. این هورمون باعث ضخیم شدن دیوارۀ رحم می‌شود. طی ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از تخمک‌گذاری، تخمک شروع به تجزیه شدن می‌کند و دیگر قادر به بارور شدن نخواهد بود. در صورت بارور نشدن تخمک، بعد از حدود ۱۴ روز، دیوارۀ رحم نیز شروع به ریختن می‌کند که نشانگر شروع عادت ماهانه خواهد بود.
پس نتیجه می‌گیریم تلقیح اسپرم به درون رحم باید در زمان مشخصی نسبت به زمان تخمک‌گذاری انجام شود. برای این منظور پزشک باید بتواند زمان تخمک‌گذاری را مشخص کند. در برخی موارد ممکن است پزشک برای آزادسازی تخمک در یک زمان مشخص تزریق آمپول HCG را تجویز کند. آزادسازی تخمک، معمولاً ۳۶ ساعت بعد از تزریق این آمپول اتفاق می‌افتد. برخی از پزشکان، ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از تزریق HCG، عمل IUI را انجام می‌دهند.
جمع‌آوری اسپرم
در روز عمل IUI، مرد باید یک نمونه اسپرم بدهد. این نمونه باید در آزمایشگاه شست‌وشو داده شود. این کار باعث می‌شود که اسپرم‌های مقاوم‌تر در مقدار کمی مایع تجمع کنند. پزشکان اغلب قبل از نمونه‌گیری اسپرم جهت انجام عمل IUI دو یا سه آزمایش اسپرم جداگانه انجام می‌دهند تا از سلامت اسپرم مطمئن شوند. به گفته انجمن شیمی بالینی آمریکا، آزمایش‌ها باید حداقل هفت روز تا سه ماه فاصله داشته باشد. تعداد اسپرم در روزهای مختلف متفاوت است. با توجه به میانگین نمونه‌های اسپرم می‌توان نتیجه قطعی بدست آورد. با تعیین زمان دقیق انجام عمل IUI و اعلام آن به زوجین، مرد باید پس از ۵-۲ روز پرهیز از انجام مقاربت و خروج منی، صبح روز تعیین‌شده برای انجام عمل، نمونه‌ی اسپرم خود را به آزمایشگاه تحویل نماید. نمونه‌ی اسپرم باید به روش خودارضائی (استمناء) و یا استفاده از کاندوم‌های مخصوص فاقد مواد کشنده‌ی اسپرم در ظرف استریل که توسط آزمایشگاه در اختیار مرد قرار می‌گیرد، جمع‌آوری گردد. نمونه باید تازه بوده و حتی‌الامکان در محل آزمایشگاه تهیه شود.
کشت اسپرم
پزشک، اسپرم‌های شست‌وشو‌شده‌ی مقاوم‌تر با جنبندگی بالا را از طریق یک لولۀ باریک، بلند و قابل انعطاف یا همان کاتتر، مستقیماً از راه دهانۀ رحم به حفره رحمی و بالاترین نقطه آن منتقل می‌کند. این کار معمولاً بدون درد است، اما برخی زنان پس از انجام آن دچار گرفتگی خفیف ماهیچه‌ها می‌شوند. تلقیح اسپرم به داخل رحم فقط چند دقیقه طول می‌کشد.
تست بارداری و مراحل بعد از انجام IUI
حدود دو هفته بعد از تلقیح اسپرم به داخل رحم، تست بارداری انجام می‌شود. بعد از انجام IUI، زن می‌تواند راحت به منزل برود. بسیاری از پزشکان برای اطمینان از اینکه در زمان تخمک‌گذاری اسپرم کافی وجود داشته باشد، نزدیکی جنسی بعد از IUI را توصیه می‌کنند.
در زوج‌هایی که مشکل ناباروری از جانب مرد است، باردار شدن به روش IUI آسان‌تر از باردار شدن صرفاً با برقراری رابطۀ جنسی و طبق یک برنامۀ زمانی حساب شده است. زوج‌هایی که علت ناباروری آنها نامشخص است، معمولاً با انجام IUI نسبت به مصرف داروهای باروری به‌تنهایی، نتایج بهتری می‌گیرند. این فرایند باعث می‌شود تا لقاح به‌صورت طبیعی در بدن اتفاق بیفتد. درصد موفقیت IUI به علل ناباروری زوج و سن آنها ارتباط دارد. با توجه به علت ناباروری و شرایط مختلف دیگر ممکن است قبل از باردار شدن، سه یا چهار دوره عمل IUI برای یک زن انجام شود و پس از آن، پزشک پس از انجام بررسی‌ها و آزمایش‌های لازم سایر روش‌های کمک‌باروری مانند روش IVF را امتحان کند و یا ادامه عمل IUI را پیشنهاد دهد. در تمام مواردی که شرایط رسیدن اسپرم به تخمک در رحم فراهم نباشد؛ مانند انسداد لوله‌های رحمی، چسبندگی‌های حفره لگنی، تعداد کم اسپرم و تحرک پایین اسپرم از روش IVF استفاده می‌شود.
به خاطر داشته باشید که تسریع در پدر شدن همانند تسریع در مادر شدن اهمیت دارد و می‌بایست درمان ناباروری مردان را نیز در اولویت قرار داد.
چگونه هزینه‌های IUI را مقرون به‌صرفه‌تر کنیم؟
برای دانلود پی دی اف برروی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام