کاندیداهای درمان ناباروری به روش IUI
الهه اکبری، کارشناس ارشد بیوتکنولوژی میکروبی
سعید دلفکار ، کارشناس ارشد مهندسی پزشکی
فرزاد رنجبر، کارشناس ارشد MBA
درمان ناباروری با IUI روشی است که برای زوجین نابارور در نظر گرفته می‌شود. این روش بسیار مؤثر و مفید است. امروزه درمان ناباروری بسیار شایع است و موارد ناباروری زیادی با روش‌ها و تکنولوژی‌های نوین درمان شده‌اند. تلقیح داخل رحمی (IUI) عملی است که شامل قرار دادن اسپرم مرد درون رحم زن برای تسهیل باروری می‌باشد. در این روش درمانی، عمل تخمک‌گذاری و باروری مشابه روش طبیعی انجام می‌شود. این روش اغلب برای زوج‌های جوانی که طی مدت حداقل یک سال سعی در بچه‌دار شدن داشته‌اند، انتخاب می‌شود. هدف از این روش افزایش تعداد اسپرم‌هایی است که به لوله‌های فالوپ محل باروری تخمک می‌رسند و به این ترتیب احتمال باروری را بالا می‌برند. در IUI از اولتراسوند (دستگاه سونوگرافی) برای تعیین اندازۀ فولیکول‌های در حال رشد حاوی تخمک استفاده می‌شود. پس از رشد کامل فولیکول‌ها و رسیدن تخمک‌ها به مراحل بلوغی مناسب، هورمون HCG نیز برای تحریک آزاد شدن تخمک‌ها از فولیکول‌ها بکار می‌رود. همچنین نمونۀ مایع منی برای جدا کردن اسپرم‌های نُرمال و متحرک، در آزمایشگاه شستشو داده می‌شود. سپس یک کاتتر (لوله ظریف قابل ارتجاع) برای تزریق مستقیم اسپرم درون رحم به کار می‌رود. این فرآیند، تعداد سلول‌های اسپرم که در رحم قرار می‌گیرند را به مقدار بیشنیه می‌رساند و به این ترتیب احتمال بارداری را افزایش می‌دهد. در زیر به بررسی کاندیداهای درمان ناباروری به روش IUI می‌پردازیم:
1: فرد با مشکلات تخمک‌گذاری:
احتمال عدم تخمک‌گذاری یا تخمک‌گذاری نامنظم در شرایط زیر وجود دارد:
- اگرعادت ماهانه کاملاً متوقف شود و نتیجه تست بارداری نیز منفی باشد.
- اگر فاصله بین دو پریود بیش از 35 روز باشد.
- اگر بیمارلکه‌بینی شدید و قاعدگی نامنظم داشته باشد. (برخی بانوان علی‌رغم قاعدگی منظم با مشکل عدم تخمک‌گذاری مواجه می‌شوند، البته این مورد نادر است).
علل مشکلات تخمک‌گذاری:
- تخمدان‌ها استروژن بسیار کمی آزاد می‌کنند.
- غده هیپوفیز مقدار زیادی پرولاکتین ترشح می‌کند. پرولاکتین بالا باعث پایین آمدن سطح هورمون‌های القاکننده تخمک‌گذاری می‌شود.
- غدد دیگر به‌خوبی عمل نمی‌کنند؛ برای مثال غدد فوق‌کلیوی بیش ازحد هورمون‌های مردانه مانند تستوسترون تولید می‌کنند.
مشکلات مربوط به تخمک‌گذاری از اختلال‌های متعددی نشأت می‌گیرد که شایع‌ترین آن سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است.
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک:سندرم تخمدان پلی‌کیستیک معمولاً با اضافه وزن و تولید بیش از حد هورمون‌های مردانه توسط تخمدان‌ها همراه است.
دیگر علل عدم تخمک‌گذاری عبارت است از:
دیابت، چاقی، ورزش کردن شدید، مصرف بعضی داروها مانند استروژن‌ها، ضدافسردگی‌ها و پروژستین‌ها، کاهش وزن، اضطراب و فشار روحی
2: مشکلات ناباروری در مردان مانند تعداد اسپرم کم و یا کم‌تحرکی اسپرم
در مردانی که تعداد اسپرم متحرک کمتر از 5 میلیون در انزال است، این روش می‌تواند به درمان ناباروری کمک کند. این کار نشان می‌دهد که آیا اسپرم تخمک را بارور نموده یا خیر. اختلالات اسپرم علل عمده ناباروري مردان را به خود اختصاص‌مي‌دهند كه پيدا شدن منشأ آن مشكل و زمان‌بر است. بايد اين نكته را در ذهن داشت كه اين مشكل هيچ ارتباطي با تمايلات جنسي يا قدرت جنسي مرد ندارد. حال هر كسي مي‌تواند بفهمد كه چرا علت بیماری افرادي كه داراي تعداد کمی اسپرم هستند كمتر تشخيص داده مي‌شوند، زيرا هنوز اين بيماري بخوبي‌شناخته نشده است و با هيچ علامت يا نشانه‌اي همراه نيست. افراد مختلف نسبت به اين حالت واکنش‌های متفاوتي دارند. شایع‌ترین آنها عبارت‌اند از: عصباني شدن نسبت به همسر و پزشك خود، احساس رنجش خاطر به علت شركت در آزمایش‌های مربوط به ناباروري و درمان، از دست دادن اعتماد به‌نفس در صورت پايين باقي ماندن شمارش اسپرم و اختلال موقتي رفتارهاي جنسي مثل از دست دادن لذات و تمايل جنسي و نعوظ ضعيف. عوامل متعددي بر کارکرد بیضه‌ها تأثير مي‌گذارد؛ داروهايي كه مادر در زمان بارداري مصرف مي‌كند يا بيماري‌هايي كه فرد قبل از بلوغ به آن دچار مي‌شود و از همه مهم‌تر عفونت‌هايي كه مردان در مجاری ادرار به آن مبتلا شده و در پی آن موجب بسته شدن لوله آنها مي‌شود از عوامل عمده‌ای هستند كه در ناباروري مردان دخیل هستند. در حالت معمولي بالاي 5 درصد اسپرم‌ها درهرحال بايد شكل نرمال داشته باشد تا فرد بارور محسوب شود كه در افراد نابارور اين ميزان كمتر از يك درصد است. همچنين مشكلات ناشي از ناباروري مردان از مورفولوژي اسپرم (شكل اسپرم ياحركت اسپرم) مي‌باشد. در هر مرتبه انزال 300 ميليون اسپرم وجود دارد كه 300 عدد آن به سمت تخمك حركت مي‌كنند و در نهايت فقط يك اسپرم به تخمك مي‌رسد و بقيه طي فرايندي حذف مي‌شوند. حتي از نظر مولكولي هم ممكن است کوچک‌ترین مشكلي اسپرم را حذف كند. نكته جالب اينجاست كه در برخی موارد كه تخمك هنوز آزاد نشده، اسپرم به ابتداي لوله رحم چسبیده و منتظر مي‌ماند و به‌محض آزاد شدن تخمك با سيگنالي كه از تخمك مي‌گيرد با سرعت بسيار زياد به سمت تخمك حركت مي‌كند. اسپرم حتي 2 روز يا بيشتر با قدرت باروري مي‌تواند در رحم زنده بماند.
3: مشکلات ناتوانی جنسی
واقعیت این است که در اصل یکی از توانایی‌های جنسی، باروری است. بیشتر مردان نابارور توانایی کاملی برای زناشویی دارند ولی به دلایل مختلفی توانایی بارورسازی زوجه را ندارند. توضیح این موضوع به دانستن سیستم هورمونی مردان نیازمند است. در مردان دو سیستم هورمونی جنسی وجود دارد؛ سیستم ساخت و فعالیت هورمون جنسی یعنی تستسترون که از بیضه‌ها ترشح می‌شود و با تأثیر در بسیاری از نقاط بدن باعث صفات مردانه شده و توانایی انجام زناشویی را ایجاد می‌کند. برای باروری علاوه بر این‌که این هورمون و فعالیت طبیعی آن لازم است، وجود یک سیستم بسیار دقیق و کارآمد برای ساخته شدن اسپرم و بلوغ این سلول جنسی نیز موردنیاز است؛ به عبارت دیگر موارد زیادی وجود دارد که یک مرد تمامی صفات مردانه را داشته و توانایی زناشویی نیز دارد، ولی اسپرم‌سازی در او ناقص یا به‌طور کلی وجود ندارد، البته در بسیاری موارد، زوج‌های نازا درواقع از ترکیب یک زن کم‌زا و یک مرد با توانایی زایایی کم تشکیل شده‌اند.
4: ناباروری با علل ناشناخته
ناباروری با علت ناشناخته یکی از شایع‌ترین انواع ناباروری در زنان تلقی می‌شود. در میان همه موارد ناباروری، ناباروری نامشخص 30 درصد ناباروری‌ها را شامل می‌شود. در این مشکل حتی پس از انجام آزمایش‌های ناباروری استانداردی که انجام می‌شود، هیچ تشخیصی به‌عنوان منبع ناباروری در نظر گرفته نمی‌شود. ناباروری با علت نامشخص یا ناباروری ایدیوپاتیک زمانی اتفاق می‌افتد که پزشکان نمی‌توانند علت ناباروری را مشخص کنند. مشکل ناباروری با علل ناشناخته می‌تواند به دلایل مختلفي برای برخی از زنان رخ دهد. باردار شدن زنان یک فرایند بسیار پیچیده است و شرایط مختلف می‌تواند بر روی باروری زن و شریک زندگی او تأثیر بگذارد. البته، پارامترهای باروری مرد و زن متفاوت بوده و ممکن است بروز مشكل در بدن يكي از زوجين بتواند روند باردار شدن را تحت تأثیر قرار دهد. از سوی دیگر، کاهش قدرت باروری زن یا مرد مي‌تواند در ناباروری آنها اثر بگذارد. تابه‌حال، مطالعات زیادی در مورد تلاش برای تعیین دلایل ناباروری زوجین انجام گرفته است. در طی اين مطالعات، سعی شده است كه به بهترین نحو، دلایل ناباروری تشخیص داده شود.
5: عدم موفقیت داروهای ناباروری:
باروری در اکثر فرهنگ‌ها از ارزش بالایی برخوردار است و آرزوی بچه‌دار شدن یکی از اساسی‌ترین محرک‌های انسانی است. بارداری و مادر شدن برای زنان از پایه‌های تکاملی هستند و در فرهنگ ما شدیداً مورد تأکید قرار گرفته است. اگر تلاش در جهت بچه‌دار شدن با شکست مواجه شود می‌تواند به تجربه احساسی مخربی تبدیل گردد. استفاده از روش‌های درمانی با بازدهی بیشتر و عوارض جانبی کمتر جهت بروز باروری از مهم‌ترین اهداف درمان ناباروری به روش IUI است. اگر استفاده از داروهای ناباروری به‌تنهایی کمکی به درمان نازایی نداشته باشد، می‌توان از طریق انجام عمل IUI احتمال موفقیت در باروری را افزایش داد. البته در مواردی و بنا به توصیه پزشک در انجام عمل IUI استفاده از داروهای ناباروری به‌طور هم‌زمان توصیه می‌گردد.
6: بارداری با اسپرم اهداگر
در این روش سن اهداکنندگان بهتر است کمتر از 30 سال باشد. میزان باروری فرد اهداکننده اسپرم باید خوب یا عالی باشد. تشخیص قدرت باروری با انجام آزمایش اسپرم، قابل تشخیص است. فرد اهداگر باید فاقد هرگونه بیماری ارثی (مثل تالاسمی) یا واگیردار (مثل ایدز و هپاتیت) باشد که برای تشخیص از آزمایش خون استفاده می‌شود. برخی دیگر از شرایط، رضایت آگاهانه اهداکننده، دارا بودن تناسب اندام، ضریب هوشی بالاتر از میانگین جامعه، طبیعی بودن از نظر روحی روانی و اجتماعی و همچنین فقدان بیماری ژنتیکی نظیر منگولیسم در فامیل این فرد می‌باشد. وجود مشکلات ناباروری در میان زنان و مردان باعث استفاده از روش‌هایی همچون تلقيح مصنوعى، رحم اجاره‌ای یا بهره‌گیری از اسپرم دیگران، مورد توجه در موارد غیرقابل درمان دارویی است. در مکان‌هایی به نام بانک اسپرم؛ مؤسسه یا سازمانی اقدام به جمع‌آوری و نگهداری اسپرم انسان از اهداکنندگان کرده و آن را در اختیار زنانی که برای بارداری نیاز به آن دارند، قرار می‌دهد. به این اسپرم‌ها، اسپرم اهدایی و به فرایند انتقال آن به رحم یک زن، لقاح مصنوعی گفته می‌شود. از نظر پزشکی تفاوتی میان بارداری از طریق اسپرم اهدایی و بارداری طبیعی، وجود ندارد.
در نهایت، خبر خوب این است که علم پزشکی امروزه راه‌هایی مانند IUI را برای این زوج‌ها گشوده است و اکثر آنان بچه‌دار شدن را تجربه خواهند کرد.
روند درمان ناباروری به روش IUI
نکات کلیدی در درمان ناباروری به روش آی‌یوآی
چگونه هزینه‌های IUI را مقرون به‌صرفه‌تر کنیم؟
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام