اهميت اندازه‌گيري پروتئين در مايعات بدن
مراد رستمي: کارشناس ارشد بیوشیمی بالینی، دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور اهواز
معصومه جرفي: کارشناس ارشد ميكروب شناسي، دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور اهواز
مايع نخاعي
مایع مغزی– نخاعی در اطراف مغز و طناب نخاعي قرار دارد. مایع مغزی- نخاعی را به طور معمول با انجام پونکسیون مایع نخاع بین مهره‌های سوم و چهارم یا پنجم کمری جمع‌آوری می‌کنند. اگر چه این روش پیچیده‌ای نیست ولی نیازمند تکنیک دقیق برای ممانعت از ورود عفونت یا صدمه به بافت عصبی می‌باشد. معمولاً نمونه در سه لوله استریل جمع‌آوری می‌شود. این سه لوله را به همان ترتیبی که نمونه در آنها ریخته می‌شود به صورت 1 و 2 و 3 شماره گذاری می‌کنند. لوله شماره یک را برای آزمایش‌های شیمیایی و سرولوژی استفاده می‌کنند.
پروتئین مایع نخاع:
آزمایش تعیین پروتئین شايع‌ترين آزمون شیمیایی است که بر روی مایع نخاع انجام می‌گیرد. مايع نخاع طبيعي، شفاف و بي‌رنگ است. يكي از دلايلي كه مي‌تواند منجر به ايجاد كدورت در آن شود افزايش مقدار پروتئين مي‌باشد. ساير عواملي كه مي‌توانند منجر به ايجاد كدورت در مايع نخاع گردند شامل تعداد گلبول‌هاي سفيد به مقدار بيش از 200 عدد در ميكروليتر، گلبول‌هاي قرمز به مقدار بيش از 400 عدد در ميكروليتر، وجود ميكروارگانيسم‌ها (باكتري، قارچ، آميب، …)، مواد راديوگرافيك و چربي اپيدورال مي‌باشند.
مایع نخاع طبیعی مقدار خیلی کمی پروتئین دارد. مقدار طبیعی پروتئین مایع نخاع 45-15 میلیگرم در دسی‌لیتر می‌باشد که در نوزادان تا 150 میلیگرم در دسی‌لیتر و در نوزادان نارس تا 500 میلیگرم در دسی‌لیتر هم می‌رسد. قابل توجه است که مقادیر ذکر شده در اینجا بر حسب میلیگرم در دسی‌لیتر هستند نه گرم در دسی‌لیتر که برای تعیین غلظت پروتئین در پلاسما مطرح است. همان طوری که در جراحت ناشی از نمونه برداری، سلول‌های خون به طور مصنوعی می‌توانند به نمونه وارد شوند، پروتئین پلاسما هم می‌تواند وارد مایع نخاع شود. برای تصحیح اندازه‌گیری پروتئین محاسباتی وجود دارد ولی برای این کار ضروری است که شمارش سلولی و تعیین پروتئین هر دو بر روی یک لوله انجام شوند. چنانچه هماتوکریت خون و پروتئین سرم طبیعی باشند کم کردن یک میلیگرم در دسی‌لیتر پروتئین به ازای هر 1200 عدد گلبول قرمز شمارش شده پذیرفتنی است.
اندازه‌گیری پروتئین مایع نخاع:
استفاده از معرف‌های اسید سولفوسالیسیلیک و تری‌کلرو استیک اسید در اندازه‌گیری مایع نخاع معمول است که هر دو دارای محدودیت‌هایی می‌باشند. معرف انتخابی اسید تری‌کلرو استیک است زیرا آلبومین و گلبولین را به یک اندازه رسوب می‌دهد. با اسید سولفوسالیسیلیک آلبومین بیشتر از گلبولین در ایجاد کدورت نقش دارد مگر آنکه اسید سولفوسالیسیلیک با سولفات سدیم ترکیب شود.
برای انجام آزمایش یک سرم کنترل با مقدار معلوم پروتئین را به نسبت 1 به 100 رقیق نموده از آن به عنوان استاندارد استفاده می‌نماییم، سپس مطابق دستورالعمل و جدول زیر عمل می‌نماییم:
مراحل انجام آزمايش:
0/5 میلی‌لیتر از CSF سانتریفوژ شده را به 2 میلی‌لیتر از معرف اسید سولفوسالیسیلیک اضافه می‌نماییم؛ بلافاصله مخلوط نموده و پس از 10 دقیقه در مقابل بلانک در طول موج 660-630 نانومتر قرائت می‌نماییم. دما کدورت نمونه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بنابراین باید نمونه‌ها و استانداردها را در یک دما قرائت نماییم.
| لوله‌هاي آزمايش
معرف‌ها |
تست
(میلی‌لیتر) |
استاندارد
(میلی‌لیتر) |
بلانک
(میلی‌لیتر) |
| مایع نخاع | 0/5 | ||
| استاندارد | 0/5 | ||
| اسید سولفوسالیسیلیک یا تری‌کلرو استیک اسید 3% | 2 | 2 | 2 |
| به وسیله سر و ته کردن لوله را مخلوط نموده به مدت 10 دقیقه در دمای اتاق قرار می‌دهیم. آنگاه مجدداً سر و ته می‌کنیم و در طول موج 660-630 نانومتر در مقابل بلانک جذب نوری نمونه را قرائت می‌نماییم. | |||
ميليگرم در دسي‌ليتر پروتئين = ضريب استاندارد ×
مواردي كه منجر به افزايش پروتئين مايع نخاع مي‌شوند در جدول زير آمده‌اند:
|
علل افزايش پروتئين مايع نخاع
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
عواملي كه موجب كاهش پروتئين نخاع مي‌گردند عبارتند از:
- برداشت مقدار زيادي از مايع نخاع
- نشت مايع نخاع بر اثر ضربه يا نمونه برداري
- افزايش فشار داخل جمجمه
- هيپرتيروئيديسم
معرف‌ها:
– محلول اسید سولفوسالیسیلیک سدیم سولفات:
30 گرم اسید سولفوسالیسیلیک و 70 گرم سولفات سدیم آبدار را در آب مقطر حل نموده و با آب مقطر حجم آن را به یک لیتر برسانید، سپس آن را فیلتر نموده و در ظرف‌های تیره نگهداری نمایید. اگر رنگ معرف تغییر نمود و یا کدورتی در آن ایجاد شد باید دور ریخته شود.
– محلول کلراید سدیم 8/8 گرم در لیتر
– استانداردها:
سرمی که مقدار پروتئین آن معلوم می باشد را با کلراید سدیم رقیق می‌نماییم تا محلول‌هایی با غلظت 1 و 2 گرم در لیتر بدست آوریم.
مقادير نرمال:
مقدار طبیعی پروتئین مایع نخاع 45-15 میلیگرم در دسی‌لیتر می‌باشد که در نوزادان تا 150 میلیگرم در دسی‌لیتر و در نوزادان نارس تا 500 میلیگرم در دسی‌لیتر هم می‌رسد.
مايع مني
آنتی‌بادی‌های آگلوتینه کننده اسپرم ممکن است در پلاسمای مرد یا همسر او وجود داشته باشند که باعث تجمع و غیر فعال شدن اسپرم‌ها می‌شوند. اگر در آزمایش روزمره منی اسپرم‌ها به صورت مجتمع دیده شوند می‌توان به وجود این آنتی‌بادی‌ها در پلاسمای مرد مشکوک شد، در حالیکه وجود آنتی‌بادی ضد اسپرم در زن با اینکه با ادامه عقیمی همراه است ولی آزمایش منی در این حالت طبیعی است. وجود آنتی‌بادی‌های آگلوتینه کننده اسپرم را می‌توان با مخلوط نمودن نمونه منی با سرم مرد یا زن تأیید کرد که در آن آگلوتینه شدن یا بی‌حرکت شدن اسپرم‌ها مشاهده می‌گردد.
مايع سينوويال (مفصلي)
مایع سینوویال که به آن مایع مفصلی هم گفته می‌شود مایع چسبناکی است که در بعضی حفرات مفصلی وجود دارد، اگر چه این مایع در تمام مفاصل سینوویال موجود است ولي نمونه‌ای که معمولاً به آزمایشگاه می‌آید از زانو کشیده می‌شود. مایع سینوویال به وسیله آسپیراسیون سوزنی جمع‌آوری می‌شود. این عمل را آرتروسنتز (Arthrocenthesis) می‌نامند. مقدار طبیعی مایعی که در حفره زانو وجود دارد کمتر از 3/5 میلی‌لیتر است ولی این مقدار در بیماری‌های مفصلی افزایش می‌یابد، بنابراین حجم مایع گرفته شده به میزان افزایش مایع در مفاصل بستگی دارد. مقدار پروتئين در مايع مفصلي طبيعي 3-1 گرم در دسي‌ليتر است و در التهابات ميزان آن افزايش مي‌يابد.
مایع سینوویال طبیعی لخته نمی‌شود ولی در بیماری‌های مفصلی ممکن است مایع حاوی فیبرینوژن بوده و لخته تشکیل دهد. نمونه را هم بدون ماده ضد انعقاد و هم با ماده ضد انعقاد باید جمع‌آوری نمود. برای آزمون‌های بیوشیمیایی از لوله حاوی هپارین استفاده می‌شود. هر چه سریع‌تر باید نمونه‌ها را سانتريفوژ و مایع را از سلول‌ها جدا نمود تا از ورود اجزا درون سلولی به مایع ممانعت شود.
ممکن است آزمایش پروتئین تام هم برای مایع سینوویال درخواست شود. مایع مفصلی کمتر از 3 گرم در دسی‌لیتر پروتئین دارد. در بیماری‌های التهابی و خونریزی دهنده مقدار پروتئین تام افزایش می‌یابد ولی اندازه‌گیری پروتئین مایع مفصلی سهم عمده‌ای در طبقه بندی این بیماری‌ها ندارد. در صورت درخواست پروتئین اندازه‌گیری را با همان روش‌های به کار رفته برای تعیین پروتئین سرم انجام می‌دهند.
مايع پلور
سنجش پروتئين مايع پلور به تنهايي ارزش چنداني ندارد مگر آنكه همراه با ساير آزمايش‌ها جهت افتراق ترانسودا از اگزودا بكار رود.
مايع پلور طبيعي ترانسودا مي‌باشد كه بر اثر افزايش فشار هيدروستاتيك مويرگ‌ها و يا كاهش فشار انكوتيك پلاسما ايجاد مي‌شود. براي اينكه مايع پلور اگزودا قلمداد شود بايد يك يا چند مورد از خصوصيات زير را داشته باشد:
- نسبت پروتئين مايع پلور به سرم بيشتر از 0/5 باشد.
- نسبت LDH مايع پلور به سرم بزرگتر از 0/6 باشد.
- LDH مايع پلور بيشتر از دو سوم حد بالاي طبيعي LDH در سرم باشد.
|
افتراق ترانسودا و اگزودا در مايع پلور
|
مايع پريكارد
سنجش پروتئين مايع پريكارد داراي ارزش كمي در تشخيص افتراقي مايع پريكارد مي‌باشد.
مايع آسيت
اندازه‌گيري اختلاف آلبومين سرم و مايع آسيت در تشخيص كمك بيشتري مي‌نمايد. در ترانسودا معمولاً اين مقدار بيشتر از 1/1 گرم در دسي‌ليتر مي‌باشد؛ اگر چه معيار كافي جهت افتراق ترانسودا از اگزودا نيست.
پروتئين مايع آمنيوتيك
آناليز مايع آمنيوتيك به منظور بررسي AFP براي تشخيص لوله عصبي باز (open neural tube) و abdominal wall defects در جنين به كار مي‌رود.
پروتئين بزاق
بزاق به منظور بررسي ترشح ايمونوگلبولين A در هيپو گاماگلبولينمي نوزادي و 2 β- ميكروگلبولين در سندروم sjogren به كار مي‌رود.
پروتئين مدفوع
بررسي مدفوع از نظر وجود 1 α-آنتي تريپسين (AAT) گاهي اوقات در تشخيص انتروپاتي اگزوداتيو به كار مي‌رود، زيرا AAT در روده هيدروليز نمي‌شود. با اين وجود، تزريق آلبومين نشاندار شده با كروم و سپس اندازه‌گيري راديواكتيويته آن در مدفوع، تست قابل اعتمادتري است.
پروتئين‌هاي متفرقه
ساير پروتئين‌هاي با اهميت كلينيكي كه در بافت‌ها و مايعات بدن يافت مي‌شوند شامل آميلوئيد، پروتئين‌هاي شوك گرمايي و ساير پروتئين‌هاي واكنشگر فاز حاد از قبيل لكتين متصل به مانوز (mannose binding lectin) و آميلوئيد P سرم (serum amyloid p) مي‌باشند.
رفرنس‌ها:
1- لورين گراف س. (ترجمه اكبرزاده خياوي ع. و فتح‌اله‌زاده ف.). بيوشيمي ادرار. انتشارات نور دانش. تهران. 1380. چاپ اول.
2- Tietz textbook of clinical chemistry and molecular diagnosis. 2006; 4th Edition.
3- Henrys clinical diagnosis and management by laboratory methods. 2007; 21st Edition
انتخاب روش اندازه‌گیری و استاندارد مناسب در اندازه‌گیری پروتئین‌ها
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام