درباره اهدای خون بیشتر بدانیم
( قسمت دهم)
اهدای مستمر خون، پیشنهادهای مفید
علي‌اصغر صفري فرد، كارشناس ارشد خون شناسي و بانك خون
safarifardas@Gmail.com
تحولات شگرفي كه در طي قرن بيستم در علم پزشكي رخ داد در برخي از شاخه‌هاي اين رشته چشمگيرتر بود؛ از جمله آنها مي‌توان به دانش انتقال خون اشاره كرد كه در ابتداي قرن وجود خارجي نداشت و در سال‌هاي پاياني بصورت مجموعه عظيمي از علوم پيوسته بهم درآمد، بطوري كه شايد هيچيك از رشته‌هاي ديگر دانش پزشكي وجود نداشته باشد كه در تماس با اين علم نبوده و يا از دست‌آوردهاي آن بي‌بهره باشد.
در ابتداي قرن، گروه‌هاي خوني اصلی، مواد ضد انعقاد و وسايل اوليه تزريق كشف شدند. از اواسط قرن گروه‌هاي خوني فرعي و سپس بيماري‌هاي متعددي كه از راه انتقال خون گسترش مي‌يافتند شناخته شده و به تبع آن تلاش‌هاي روز‌افزون براي مهار اين بيماري‌ها و ساير عوارض تزريق خون آغار گرديد.در حال حاضر به علت گسترش شهرنشيني، شيوع حوادث و سوانح افزايش چشمگيري داشته و افزايش طول عمر بشر باعث پديد‌آمدن مشكلات كهنسالي از جمله بيماري‌هاي مزمن و كم‌خوني همراه اين بيماري‌ها شده است، همچنين وجود بيماري‌هاي ارثي همراه كم‌خوني‌ها مانند تالاسمي و غيره تعداد نيازمندان به خون را افزايش داده است.
در حال حاضر تأمين خون سالم و كافي يكي از نگراني‌هاي مجامع پزشكي در سطح جهان بوده و براي تحقق اهداف سازمان جهاني سلامت (WHO) در این زمینه راهكارهاي متعددي توسط متوليان امر انتقال خون مطرح شده و در حال پيگيري است.
اهدای خون داوطلبانه
در سال‌هاي اخير تغييرات اساسي در روش اهداي خون صورت گرفته كه تبديل خدمات فردي به اقدام گروهي سازمان يافته و استفاده از اهدا كنندگان داوطلب واجد شرايط، به جاي اهدا كنندگان حرفه‌اي از اهم آنها است. قرائن موجود حاكي از آن است كه خطر ابتلا به عفونت و عوامل ويروسي از جمله هپاتيت و بيماري AIDS در افراد حرفه‌اي (كه درمقابل اخذ پول، خون خود را در اختيار مي‌گذارند) به مراتب بيشتر از 4 تا 20 برابر اهدا كنندگان داوطلب با انگيزه‌هاي انساني، تعاون و كمك به همنوع است.
توقع پاداش و انگيزه‌هاي مادي يا منافع شخصي از طرف ديگر به عنوان مانعي در جهت همكاري بي‌شائبه و ارائه صادقانه اطلاعات به ويژه در مصاحبه اوليه و يا آزمون‌هاي پزشكي عمل مي‌كند و حتي ثابت شده است كه خون افراد اهدا كننده فاميلي يا جايگزين، به سلامت گروه اهدا كنندگان داوطلب نيست زيرا ممكن است افرادی كه براي اهدای خون مناسب نيستند و آلودگي را به فرد گيرنده منتقل می‌کنند، تحت فشار و اجبار قرار گرفته و خون اهدا نمايند.
اهدای خون مستمر
داشتن ذخيره منظمي از خون براي هر سازمان امدادي خون‌رسان الزامي است. عمر گلبول‌هاي قرمز فقط 35 روز و پلاكت 5 روز پس از اهدای خون است و بعد از اين مدت نمي‌توان از آنها استفاده نمود. هنگامي كه مردم داوطلب اهدای خون به طور مستمر و منظم خون اهدا كنند سرويس انتقال خون مي‌تواند جمع‌آوري خون را به نحوي طراحي نمايد كه به طور عادي مقدار كافي از هر گروه خوني جهت رفع نيازهاي كشور، در دسترس باشد و هيچگاه حالت اورژانس و اضطراري بوجود نيايد.
علاوه بر اين، اهدای خون مستمر باعث رديابي و پيگيري دهنده خون مي‌شود و بررسي دوره پنجره بيماري‌هاي مختلف در فرد اهدا كننده خون به طور مرتب و بسهولت صورت مي‌گيرد تا خون و فراورده‌هاي پلاسمايي سالم‌تري تهيه شود. همينطور اهدای خون مستمر باعث كاهش هزينه انجام آزمايش بر روي خون‌هايي مي‌شود كه پس از اثبات آلوده بودن بايد دور ريخته شوند، زيرا احتمال آلودگي خون‌هاي داده شده توسط افراد گذرا، حرفه‌اي و يا جايگزين بسيار بيشتر از اهدا كنندگان مستمر است.
تهيه گروه‌هاي خوني نادر و كمتر در دسترس به همراه دستيابي به خون اهدايي در ايام تعطيل ملي و مذهبي و نيز تهيه ذخيره مناسب پلاسمايي براي پالايشگاه‌هاي پلاسما از مزاياي اهداي خون مستمر است.
بدين خاطر هدف بسياري از مراكز انتقال خون به تمركز بر روي حفظ اهدا كنندگان موجود در برابر جلب اهدا كنندگان جديد تمرکز دارد و ابداع راهكارهاي مناسب جهت حفظ و نگهداري اهدا كنندگان مستمر از مهم‌ترين مشغوليات ذهني آنها است؛ زيرا هم هزينه كاهش يافته و هم خون سالم با ذخيره مطمئن تهيه مي‌شود. جالب اينكه در ساليان اخير با انجام تبليغات مؤثر و مفيد توسط صليب سرخ امريكا درصد اهدا كنندگان خون مستمر به 79/3 % رسيده است و اين نشان دهنده افزايش اقبال عمومي به اهداي خون مستمر در اين كشور است.
راهكارهاي تشويق به اهدای خون مستمر
به طور عمومي براي تأمين نياز خون يك كشور، نياز به اهداي خون توسط حدود 5% افراد آن كشور است و با توجه به اينكه 100% اهدا ي خون در ايران بصورت داوطلبانه صورت مي‌گيرد اگر بتوان اين جمعيت داوطلب را به انجام اهداي خون مستمر و منظم تشويق نمود به راحتي مي‌توان نياز به خون را برطرف نموده و ذخيره مطمئن و مناسب را تأمين كرد. راهكارهاي ذيل پيشنهادی ممکن است در رسیدن به این هدف، یاری رسان باشد:
★ روي آوردن به تشويق‌هاي شخصيتي نه تشويق‌هاي مادي
ديده شده است كه در اهدا كنندگان مستمر، ويژگي‌ها و شناسه‌هاي ذاتي و باطني خاصي وجود دارد. آنان افرادي هستند كه حتي بدون وجود محرك‌هاي خارجي، داراي انگيزه‌هاي قوي ايثار مي‌باشند. بهترين راه تشويق افراد به اهدای خون مستمر، تشويق‌هاي شخصيتي و عزت و احترام براي فرد اهدا كننده است. تشويق‌هاي مادي گذرا بوده و باعث جلب افراد حرفه‌اي مي‌شود، ولي تشويق شخصيتي با روح افراد ارتباط داشته و روحيه ايثار را در آنها تقويت مي‌نمايد. نكته مهم اينكه به اهدا كنندگان مستمر، ثابت شود كه جزئي از بدن خود را بدليل عقايد انساني تقديم همنوعان ديگر خود مي‌كنند.
★ اهدای خون توسط افراد برجسته و محبوب جامعه با فواصل منظم
اهدای خون توسط افراد برجسته و با نفوذ جامعه (نظير سياستمدران، رهبران ديني، ورزشكاران و هنرمندان) همراه با تبليغات در اين زمينه از تأثير بسزائي در ميان جامعه برخوردار است. نكته مهم اين است كه اين افراد مؤثر بر روي افكار جامعه، خون خود را به طور مستمر و با فواصل معين اهدا نمايند تا زمينه اعتقاد عمومي بر اينكه اهدای خون مستمر و منظم عارضه‌اي براي فرد اهدا كننده ندارد افزايش يابد و براي عمل اهدای خون مستمر توسط اين افراد به اندازه كافي پوشش خبري داده شود.
★ آشنا ساختن نوجوانان با اهدای خون مستمر
آشنا ساختن نوجوانان و جوانان با اهدای خون بسيار آسان‌تر از والدين آنها است. برنامه‌هاي آموزش فعالي كه در سطح مدارس راهنمائي آغاز مي‌شود سبب اطمينان از آگاهي دانش آموزان دبيرستاني واجد شرايط به اهدای خون داوطلبانه مي‌گردد. انجام بسيج فعال اهدا كنندگان در دبيرستان، كالج و دانشگاه، همراه با توجه به اهدای خون مستمر و ذكر اهميت آن سبب ايجاد منبع بسيار مطلوبي از اهدا كنندگان سالم مي‌گردد كه براي يك عمر اهدای خون مهيا شده‌اند.
★ تشويق بانوان به اهدای خون مستمر
در حدود 50% جمعيت جامعه را زنان تشكيل مي‌دهند ولي در فعاليت‌هاي اجتماعي مانند خون دادن كمتر دخالت دارند. براي اينكه از اين خيل عظيم اجتماعي جهت خون دادن و بالاتر از آن خون دادن مستمر استفاده شود، نكته مهم اين است كه اگر يك خانم به جمع اهدا كنندگان مستمر بپيوندد به طور قريب به يقين خانواده او نيز در اين كار مشاركت خواهد كرد. بهره گیری از روش‌هاي مختلف زیر برای جذب بانوان مفید است:
الف- مشاركت و برنامه ريزي وزارت بهداشت در حل معضل كم‌خوني فقر آهن بخصوص در دوران بارداري و شيردهي و استفاده از مكمل آهن براي خانم‌هايي كه بطور مستمر در صف اهدا كنندگان قرار مي‌گيرند.
ب- دعوت مستمر از تشكل‌هاي زنان به منظور مراجعه جمعي و گروهي براي اهدای خون، كه دراين جهت كانون‌هاي مهد قرآن بانوان مساجد مي‌توانند بعنوان گروه پيشرو گسترش دهنده فرهنگ اهدای خون در بين خانم‌ها بخصوص بانوان خانه‌دار كه وقت بيشتري جهت اهدای خون مستمر و منظم دارند در نظر گرفته شوند.
ج- تأكيد بر احساس مادرانه زنان با توليد نماآهنگ‌هاي تلويزيوني، بطور مثال نشان دادن نقش يك مادر در اهدای خون و نجات جان فرزند يك مادر ديگر. لازم به ذكر است كه در اكثر نماآهنگ‌هاي پخش شده نقش اهدا كننده خون برعهده يك مرد نهاده شده است.
د- تصحيح تفكر عمومي مردم در مورد عدم توانائي خون‌دهي زنان، بخصوص عدم توانائي اهدای خون مكرر و مستمر توسط ايشان.
ه- تهيه فضاي مناسب و راحت براي خونگيري از زنان، بطور مثال استفاده از پرسنل و پزشكان خانم و اتاق مخصوص بانوان.
و- دعوت از اهدا كنندگان خون بصورت خانوادگي با تعيين وقت قبلي از سوي خانواده جهت اهدای خون منظم و در فواصل مشخص.
★ استفاده از فن‌آوری‌هاي روز
از فن‌آوری‌هاي روز مي‌توان به اينترنت اشاره كرد. با استفاده بهينه از اينترنت علاوه بر جنبه تبليغي و آموزشي آن (براي مثال، گذاردن مقالات علمي در مورد اهدای خون مستمر كه باعث افزايش آگاهي عمومي مي‌شود) مي‌توان از قسمت نامه‌هاي الكترونيكي آن نيز بطور شايسته بهره برد. دريافت آدرس الكترونيكي از اهدا كنندگان خون در موقع اولين دفعه اهدا و اطلاع زمان بعدي مراجعه به سازمان انتقال خون جهت اهدای خون با كمك ایمیل، ابزاري جديد و بسيار آسان و محترمانه جهت حفظ اهدا كنندگان مستمر است.
★ استفاده از رسانه‌هاي عمومي
عقيده كلي براين است كه تماس‌هاي شخصي، مكالمات تلفني و دعوت مكاتبه‌اي در فراخوان اهدا كنندگان در مبادرت به اهدا خون بويژه اهدای مستمر مؤثرتر از اعلان و آگهي در رسانه‌هاي گروهي است؛ با اين حال بكارگيري اعلان و آگهي در روزنامه‌هاي محلي و راديو و تلويزیون به جهت حساس نمودن اذهان مردم براي اهدای خون و ذكر فوايد و محاسن اهدای خون مستمر مي‌تواند مفيد باشد. نكته مهم اينكه بايد در اين موارد نكات زيبا شناختي مد نظر قرار گيرد، بطور مثال چاپ آگهي براي اهدای خون در بين آگهي‌هاي بازرگاني چاپ شده در روزنامه بيشتر از آنكه بار آموزشي و تبليغي داشته باشد نشان دهنده اين است كه آن قسمت روزنامه خالي بوده و آگهي فراخوانی برای اهدای خون به اجبار براي پر شدن قسمت خالي، چاپ شده است.
★ فرستادن گروه‌هاي سيار جمع‌آوري خون به مراكز مختلف با فواصل منظم و بصورت مستمر
طبق تحقيقات انجام شده در ايالات متحده تيم‌هاي سيار خونگيري، بيش از 76%خون مورد نياز را جمع‌آوري مي‌كنند، به عبارت ديگر مهم‌ترين منبع تأمين خون، تيم‌هاي سيار هستند. در كشور ما نيز از اركان اصلي تهيه خون، تيم‌هاي سيار مي‌باشند. جهت اينكه به اهدای خون مستمر دست یابیم بايد تيم‌هاي سيار در فواصل مشخص و منظم به محل‌هاي جمع‌آوري خون مثلاً دانشگاه‌ها يا محل‌هاي كار مراجعه كرده و اقدام به خونگيري كنند. اين عمل باعث مي‌شود كه افراد اهدا كننده خون نيز در فواصل منظم و بصورت مستمر اهدای خون نمايند.
★ تهيه جزوات آموزشي براي افرادي كه تحصيلات بالايي دارند
در اهداي خون مستمر بايد تأكيد بيشتر بر روي افرادي مبذول شود كه تحصيلات بالايي دارند. جهت اين كار مي‌توان جزوات آموزشي تهيه كرده و در موقع اهداي خون به ايشان تقديم نمود تا با مطالعه اين جزوات علاوه بر بالا بردن اطلاعات خود، ديگران را نيز به اهداي خون به ويژه اهداي مستمر تشويق نمايند. استفاده از اهدا كنندگان مستمر كه داراي تحصيلات بالائي هستند بعنوان مشوق افراد ديگر نیز مؤثر است. هر چقدر سطح تحصيلي اهدا كنندگان مستمر بالاتر باشد در افزايش جلب اهدا كننده مؤثرتر است، بطور مثال يك پزشك كه اهدای خون مستمر مي‌نمايد، با تشويق ديگران و ذكر فوايد اين عمل، بقيه را نيز با اهدای خون مستمر آشنا كرده و آنها را علاقه‌مند مي‌سازد.
★ مبدل ساختن اولين تجربه اهدای خون به عنوان خاطره شيرين
در مبدل ساختن اولين اهدای خون به تجربه‌اي دلنشين و شيرين، كاركنان خونگيري جايگاه ويژه‌اي دارند. اهدا كننده خون نيازمند توجه خاص، خوشامدگويي گرم، تشكر و قدرداني است. مهم آن است كه اهدا كننده خون احساس كند كه خواهان دارد و از كار او قدرداني مي‌شود. عدم برخورد مناسب باعث عدم بازگشت فرد شده، همچنين با بيان اين نارضايتي به ديگر دوستان خود باعث مي‌شود كه افراد ديگر نيز به سمت اهدای خون نيايند. انتخاب بهترين و خوش اخلاق‌ترين افراد در بخش خونگيري جزء الزامات اساسي براي تشويق اهدای خون مستمر است.
★ تعيين فضاي ويژه‌اي براي اهدا كنندگان مستمر با پرسنل ثابت
انتخاب و تعيين يك اتاق يا يك محل يا در تيم‌هاي سيار، يك تخت براي اهدا كنندگان مستمر الزامي است زيرا با زيباسازي اين فضا، محيطي دلپذيرتر براي مراجعه بعدي اهدا كننده ايجاد مي‌شود. انتخاب پرسنل ثابت خونگيري نيز باعث ايجاد ارتباط صميمي و نزديك و دراز مدت اين پرسنل با اهدا كننده خون خواهد شد.
★ ايجاد اطمينان عمومي مبني بر اينكه اهدای خون مستمر هيچگونه زياني به ايشان نمي‌رساند
تقويت اين طرز تفكر كه اهدای خون مستمر و منظم هيچگونه زياني به افراد نمي‌رساند، از الزامات ضروري اهدای خون مستمر است و در اين راه بايد آموزش و تبليغات كافي صورت گيرد.
★ تشويق مفهوم اينكه اهدای خون يك مسئوليت اجتماعي است
ايجاد باور عمومي بر اينكه اهدای خون يك مسئوليت اجتماعي (community responsibility) و كاري بسيار با ارزش است، باعث روي آوردن هر چه بيشتر افراد جامعه به سوي اهدای خون داوطلبانه شده، در پي آن آموزش و تبليغ بر روي اهدای منظم خون، باعث استمرار اين عمل توسط اهدا كنندگان خون خواهد گردید.
★ اطمينان به اهدا كنندگان كه به خون اهدایی آنها حتماً نياز وجود دارد
اگر اهدا كننده خون احساس كند كه خون اهدایي توسط وي مصرف نشده و يا پس از گذشت تاريخ نگهداري، دور ريخته مي‌شود، اقدام به استمرار در اهدای خون نخواهد كرد. بايد هميشه بر روي اين نكته تأكيد شود كه به خون اهدایی هميشه نياز وجود دارد و با تعيين فواصل منظم و مرتب طوري خونگيري صورت گيرد كه حفظ ذخيره خون ممكن باشد و از اضافه آمدن خون و دور ريختن آن جلوگيري شود.
★ ارسال كارت تبريك و تقديرنامه به مناسبت‌هاي مختلف مانند روز انتقال خون
در مناسبت‌هاي مختلف بويژه سالروز انتقال خون، ارسال كارت تبريك و تقديرنامه باعث دلگرمي اهدا كنندگان به استمرار اهدای خون مي‌شود، همچنين اين اطمينان را به اهدا كننده مي‌دهد كه به خون وي نياز دائمي وجود دارد و كار وي داراي ارزش فوق‌العاده بوده و سازمان انتقال خون قدر‌دان اين همكاري است.
★ ارسال نامه تقدير براي مديريت محل كار اهدا كننده
ارسال نامه تقدير براي مدير محلي كه فرد اهدا كننده در آن شاغل است، باعث تشويق وي از طرف مديريت آن واحد شده، امكان جلب ساير كاركنان را نيز به سمت اهدای خون مي‌نمايد.
★ برنامه ريزي و تعيين زمان دقيق براي فواصل خونگيري و عدم بازگشت اهدا كنندگان خون مستمر به دلايل غيرمنطقي
در اهدای خون مستمر، برنامه ريزي و تعيين زمان دقيق مراجعه بعدي فرد اهدا كننده بسيار حائز اهميت است. شلوغ بودن محل خونگيري يا شواهدي مبني بر عدم وجود برنامه ريزي در قسمت خونگيري سبب بازگشت فرد از محل اهدای خون بدون انجام اهدای خون مي‌گردد.
★ انجام خونگيري از اهدا كنندگان مستمر در ماه رمضان در ساعات بعد از افطار يا تا وقت سحر
در بعضي اوقات سال كه امكان اهدای خون در ساعات روز ميسر نيست (مانند ماه رمضان)، تعيين وقت قبلي براي اهدای خون در اوقات بعد از افطار تا وقت سحر، باعث استمرار در اهدای خون شده، ذخيره مناسب خون در اين ماه نيز تأمين مي‌گردد.
https://medlabnews.ir/%d8%af%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d8%b1%d9%87-%d8%a7%d9%87%d8%af%d8%a7%db%8c-%d8%ae%d9%88%d9%86-%d8%a8%db%8c%d8%b4%d8%aa%d8%b1-%d8%a8%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c%d9%85-5/
https://www.medicalnewstoday.com/articles/319366
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام