آسپرجیلوس
بخش نخست
دکتر محمد قهری
آسپرجیلوس یکی از بزرگ‌ترین جنس‌های شناخته‌شده‌ی قارچی است و شامل بیش از 200 گونه است که همواره در تماس با انسان مطرح بوده‌اند. تعداد کمتری از این گونه‌ها با بیماری‌های انسانی درگیر بوده و هستند. از این تعداد بیش از 95 درصد عفونت‌ها به‌وسیله‌ی سه گونه‌ی مشهور آسپرجیلوس فومیگاتوس، آسپرجیلوس فلاووس و آسپرجیلوس نیجر ایجاد می‌شوند. گونه‌های دیگری که کم و بیش در ارتباط با عفونت‌های آسپرجیلوسی گزارش می‌شوند شامل آسپرجیلوس نیدولانس، آسپرجیلوس ترئوس، آسپرجیلوس اریزا، آسپرجیلوس اوستوس و آسپرجیلوس ورسیکالر هستند. از بین تمام این گونه‌ها، علت اکثر عفونت‌های آسپرجیلوسی تهاجمی و غیرتهاجمی، آسپرجیلوس فومیگاتوس است و در واقع فرم‌های آلرژیک بیماری تقریباً و منحصراً توسط این ارگانیسم ایجاد می‌شوند. آسپرجیلوما و آسپرجیلوزیس تهاجمی توسط آسپرجیلوس فلاووس و آسپرجیلوس نیجر نیز ایجاد می‌شود.
کلنی آسپرجیلوس فلاووس بر روی محیط چاپکس دوکس آگار
کلنی آسپرجیلوس فلاووس بر روی محیط پوتیتو دکستروز آگار
کلنی آسپرجیلوس فلاووس بر روی محیط مالت اکسترکت آگار
کلنی آسپرجیلوس فلاووس بر روی محیط چاپک ییست اکسترکت آگار (CYA)
توصیف مختصر جنس آسپرجیلوس
قارچ‌هایی که در جنس آسپرجیلوس طبقه‌بندی می‌شوند ارگانیسم‌های رشته‌ای آنامورفیک (غیرجنسی) هستند که به‌وسیله‌ی اسپورهای غیرجنسی بنام کونیدیا تولیدمثل می‌کنند. فرم‌های تلئومورفیک (جنسی) اکثر آسپرجیلوس‌ها نیز شرح داده شده است. آسپرجیلوس‌ها کونیدی‌هایی را در حالت بازی‌پتال (basipetal) تولید می‌کنند که یک زنجیره از کونیدی‌های غیرجنسی است که جوان‌ترین کونیدی در پایه و قاعده‌ی این زنجیر و قدیمی‌ترین کونیدی در نوک یا رأس زنجیره قرار می‌گیرد. سلول کونیدی‌زا به فیالید موسوم است. پایه‌ی کونیدیوفور که از هایفای رویشی والدینی منشأ می‌گیرد “سلول پایه” (foot cell) نامیده می‌شود.
منابع ارجاعی متعددی در مورد قارچ‌شناسی جنس آسپرجیلوس وجود دارد؛ از جمله اقدامــی کـــه توسط paper & thom در سال 1965 انجام گرفت و تعداد کل گونه‌ها و واریته‌های آسپرجیلوس را در 18 گروه، 132 گونه و 18 واریته طبقه‌بندی کردند. از آن زمان به بعد گونه‌های متعدد جدید و واریته‌های جدیدی شرح داده شده‌اند.
شناسایی گونه‌های آسپرجیلوس کار آسانی نیست؛ بعضی از کلیدهای راهنمای بسیار خوب برای شناسایی گونه‌های شایع و مهم از نظر پزشکی در دسترس هستند. تعداد محدود گونه‌های پاتوژنیک جنس آسپرجیلوس مطرح می‌کند که این ارگانیسم‌ها برخی خواص و ویژگی‌هایی را دارند که در سایر گونه‌ها دیده نمی‌شوند. یکی از ویژگی‌های آشکار و مشترک این پاتوژن‌های انسانی، توانایی آنها برای رشد کافی و مؤثر در دمای 37 درجه سانتیگراد است. خاصیت و یا مکانیسم ویرولانس دیگر این ارگانیسم‌ها توانایی تولید آنزیم‌های پروتئولیتیک است که در پاتوژنز بیماری مهاجم و آلرژیک مورد بررسی قرار گرفته و مطرح هستند. توانایی تولید الاستاز با ویرولانس در موش در استرین‌های آسپرجیلوس فومیگاتوس همبستگی نشان داده است، علاوه بر این، تمام جدایه‌ها از موارد آسپرجیلوزیس تهاجمی در انسان، صرف نظر از گونه‌های آن، توانایی هضم الاستین را داشته‌اند. در نهایت، آنتی‌ژن‌هایی با فعالیت پروتئازی از گونه‌های آسپرجیلوس جدا شده‌اند و نشان داده شده است که با سرم‌های بیماران مبتلا به آسپرجیلوزیس آلرژیک، آسپرجیلوما و بیماری مهاجم واکنش نشان داده‌اند. شناسایی دقیق هر کدام از گونه‌های آسپرجیلوس نیازمند جداسازی خالص آن در کشت و آزمایش سویه جداشده در محیط کشت با ترکیبات شناخته‌شده است. اختلافات در نوع و ترکیب محیط‌های کشت اثرات قابل توجه و برجسته‌ای بر روی خصوصیات رشدی و رنگ و ظاهر کلنی دارد و به همان اندازه بر روی ابعاد و مرفولوژی اجزای میکروسکپی قارچ مؤثر است که در نتیجه این امکان وجود دارد که منجر به شناسایی غیردقیق قارچ گردد. هرچند که آسپرجیلوس‌ها می‌توانند بر روی هر نوع محیط کشت میکروبیولوژیکی رشد نمایند (اعم از مایع، جامد و یا نیمه جامد)، مؤلفین مختلفی فرمول‌های استانداردشده با قابلیت تکرار مناسب برای محیط‌های کشت بر طبق تجربیات خود را پیشنهاد و ارائه داده‌اند که برای مطالعات مقایسه‌ای ارزشمند هستند.
این محیط‌های کشت شامل محیطCzapek Dox agar (Oxoid, Unipath Ltd, Basing stoke, Hants, UK) است که به‌عنوان محیط کشت روتین در مطالعات مقایسه‌ای استفاده می‌شود و نیز به‌طور گسترده‌ای توسط paper & thom و همکارانشان استفاده شده بود. محیط کشتی که برای جداسازی اولیه از نمونه‌های کلینیکی به‌صورت وسیع بکار می‌رود، محیط مالت اکسترکت آگار (Malt Extract Agar) است. اغلب آسپرجیلوس‌ها بر روی این محیط به‌صورت آزاد اسپور تولید می‌کنند.
نکته‌ای که در شناسایی آسپرجیلوس‌ها مهم است که بدانیم این است که بخاطر داشته باشیم که یک تنوع (variation) در بین استرین‌های درون گونه‌ها وجود دارد، همانطور که در بین گونه‌های یک جنس وجود دارد؛ بنابراین خصوصیات گروه‌های مختلف آسپرجیلوس‌ها می‌توانند با یکدیگر همپوشانی داشته باشند. با هر استرین، گونه یا گروه، ویژگی‌های معینی وجود دارد که می‌تواند مورد شناسایی قرار گیرد. کلیدهای تشخیصی مختلفی برای شناسایی جدایه‌ها در سطح گونه مورد استفاده قرار گرفته‌اند. معیارهایی که در جدول زیر نشان داده شده‌اند برای شناسایی جدایه‌های ناشناخته در سطح گونه مفید هستند.
کلنی آسپرجیلوس فومیگاتوس بر روی محیط مالت اکسترکت آگار
کلنی آسپرجیلوس فومیگاتوس بر روی محیط مالت اکسترکت آگار
کلنی آسپرجیلوس فومیگاتوس بر روی محیط سابورو دکستروز آگار
طبقه‌بندی عفونت‌های آسپرجیلوسی
بیماری‌های ایجادشده در میزبان نرمال
تظاهرات آلرژیک:
آسم
آسپرجیلوزیس برونکوپولمونری ساپروفیتیک
آلوئلیت آلرژیک اکسترینزیک
آسپرجیلوزیس برونکوپولمونری آلرژیک
عفونت سطحی:
عفونت پوستی
اتومایکوزیس
سینوزیت
تراکئوبرونشیت
عفونت تهاجمی:
عفونت تک عضوی
عفونت منتشره
عفونت‌های مرتبط با آسیب بافتی یا جسم خارجی
کراتیت و اندوفتالمیت
عفونت زخم سوختگی
استئومیلیت
اندوکاردیت دریچه مصنوعی قلب
عفونت پیوند عروقی
آسپرجیلوما
آمپیم و آسپرجیلوزیس پلورال
پیرتونیت
عفونت در افراد دارای نقص سیستم ایمنی
آسپرجیلوزیس اولیه‌ی پوستی
عفونت سینوسی – اربیتالی
آسپرجیلوزیس پولمونری
تراکئوبرونشیت تهاجمی
آسپرجیلوزیس مزمن ریوی نکروزدهنده
آسپرجیلوزیس ریوی تهاجمی حاد
آسپرجیلوزیس سیستم اعصاب مرکزی
آسپرجیلوزیس منتشره
پتانسیل بیوتکنولوژیکالی که به‌واسطه‌ی ترشح آنزیم‌های مختلف خارج سلولی و اسیدهای آلی و متابولیت‌های ثانوی در این جنس وجود دارد، موجب شده که این قارچ جاذبه‌ی خوبی نیز برای تحقیقات دانشمندان علوم زیست‌شناسی و بیوتکنولوژی داشته باشد.
عفونت‌های قارچی مجاری تنفسی (قسمت دوم)
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام