آسپرجیلوس
بخش دوم
دکتر محمد قهری: 1- آزمایشگاه رسالت، 2- آزمایشگاه ظریفی
www.ghahri.ir & @zarifilab
مرفولوژی آسپرجیلوس‌ها
توصیف مشخصات ظاهری کلنی
کلنی آسپرجیلوس‌ها ممکن است بسته به گونه و شرایط رشد آزمایشگاهی به رنگ‌های سیاه، قهوه‌ای، زرد، قرمز، سفید، سبز و یا سایر رنگ‌ها دیده شود. رنگ کلنی همیشه به رنگ اجزای میکروسکپی قارچ بستگی دارد؛ یعنی رنگ‌های مربوط به هایفای رویشی، دستگاه زایشی و اسپورزائی و ساختمان‌های جنسی قارچ است که روی رنگ ظاهری کلنی اثر می‌گذارند. علاوه بر این، رنگ بخش‌های هوائی کلنی‌های قارچی و پیگمانتاسیون محیط کشت در زیر کلنی ممکن است متفاوت باشد؛ بنابراین در هر زمان کلنی‌ها ممکن است رنگ‌های مختلفی را نشان دهند. اکثر گونه‌های آسپرجیلوس از دسته‌ی قارچ‌های سریع الرشد هستند، اما تنوع زیادی در میزان رشد در بین گونه‌ها وجود دارد. میزان رشد، یک مشخصه‌ی مهم برای شناسایی گونه‌هاست، بنابراین قطر کلنی در یک سن معین و مشخص تحت شرایط استاندارد نکته‌ی مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. شکل ظاهری حاشیه‌های کلنی، خصوصیت و ویژگی مهم دیگری است. حاشیه‌ها ممکن است متراکم و با حدود واضح و مشخص باشند و یا نازک و منتشر بوده و یا صاف و سراسری و کامل باشند و یا لوب‌های نامنظم داشته باشند، به زیر محیط کشت نفوذ کرده و یا به‌صورت هوائی (رو به سمت هوا) باشند، همچنین بافت و قوام سطح کلنی ممکن است مخملی و نرم و لطیف، پرزدار و یا گرانولار بوده، با و یا بدون حالت منطقه‌ای (zonation) باشد.
حالت منطقه‌ای معمولاً در اثر تولید متناوب دستگاه زایشی و اسکلروشیا و یا دستگاه زایشی و کلیستوتشیا، بسته به نوع گونه‌ها ایجاد می‌شود.
کلنی آسپرجیلوس نیدولانس
کلنی آسپرجیلوس نیدولانس
میسلیوم
میسلیوم گونه‌های آسپرجیلوس شبیه اکثر قارچ‌های دیگر است. این میسلیوم‌ها به‌خوبی توسعه‌یافته هستند و هایفی‌های دارای دیواره‌ی عرضی ِشفاف و منشعب دارند. هایفی‌ها ممکن است نازک و ظریف و یا متراکم باشند و اسپورزائی متوسط یا خیلی زیاد داشته باشند. سلول‌های هایفی معمولاً چند هسته‌ای هستند. میسلیوم‌ها می‌توانند مقادیر فراوانی آنزیم تولید کنند و برخی گونه‌ها قادر به تولید سموم قارچی (مایکوتوکسین‌ها) هستند. فاز میسلیال گونه‌های آسپرجیلوس با رشد شدید و تولید زیاد کنیدی‌ها بر روی کنیدیوفورهای دراز و افراشته (erect) دیده می‌شوند. این کنیدیوفورها از یک سلول تخصص عمل یافته در هایفی رویشی بنام سلول پایه (foot cell) برمی‌خیزند.
دستگاه زایشی در آسپرجیلوس فومیگاتوس
دستگاه زایشی
به‌طور معمول دستگاه زایشی آسپرجیلوس‌ها از کنیدی‌ها، فیالیدها، وزیکول و کنیدیوفور تشکیل شده‌اند و تمام این‌ها از سلول پایه برمی‌خیزند. در اکثر گونه‌ها، شکل، اندازه و رنگ دستگاه زایشی در یک کلنی اختلافی با یکدیگر نداشته و از تنوع برخوردار نیستند. در مراحل اولیه‌ی رشد کلنی، سلول‌های خاصی از میسلیوم‌های رویشی در بخش‌های هوائی یا داخل محیط کشت فرو رفته، بزرگ شده و یک دیواره‌ی ضخیم و قوی تشکیل می‌دهند. این سلول‌های پایه‌ای تولید شاخه می‌کنند که همیشه نسبت به سلول‌های هایفی زاویه قائمه ایجاد می‌نمایند.
همه‌ی آسپرجیلوس‌ها سلول‌های پایه‌ی متمایزی ندارند. شاخه‌هایی که تشکیل می‌شوند و کنیدیوفورها را تولید می‌کنند، در انتها به یک اندام یا سر متورم شده‌ای بنام وزیکول تبدیل می‌شوند. طول کنیدیوفور (بین سلول پایه و وزیکول) و وضعیت دیواره‌ی آن (صاف یا خشن، خاردار یا نقطه‌دار) از یک گونه به گونه‌ی دیگر فرق می‌کند و به عنوان یکی از ویژگی‌های مهم بین گونه‌ها در نظر گرفته می‌شود، همچنین ممکن است کنیدیوفور دارای دیواره‌ی عرضی (septate) در طول خود باشد و یا بدون دیواره عرضی (non-septate) باشد. ممکن است در سرتاسر طول خود شکل یکسانی داشته باشد و یا اینکه در قسمت قاعده‌ای سلول پایه پهن‌تر و در قسمت‌های فوقانی باریک‌تر باشد. گونه‌های خاصی مانند آسپرجیلوس گلوکوس (Aspergillus glaucus) دارای کنیدیوفورهای منشعب هستند.
سرهای باردار در آسپرجیلوس فومیگاتوس
سرهای باردار در آسپرجیلوس فومیگاتوس
سرهای باردار در آسپرجیلوس فلاووس
دستگاه زایشی در آسپرجیلوس نیجر
کنیدیوفور منشعب در آسپرجیلوس گلوکوس
دستگاه زایشی در آسپرجیلوس نیدولانس
وزیکول‌ها
در اشکال و اندازه‌های مختلف هستند و ممکن است کروی، بیضی شکل، نیمه کروی، به شکل دراز و یا چماقی شکل باشند. ممکن است دارای دیواره‌ی نازک یا نسبتاً ضخیمی باشند. به‌طور عمده شفاف هستند اما در تعداد کمی از گونه‌ها به‌صورت پیگمانته دیده می‌شوند. این وزیکول‌ها معمولاً به‌طرف بالای کنیدیوفور به وجود می‌آیند به‌جز چند مورد استثنا که در آنها نسبت به محور اصلی کنیدیوفور زاویه می‌سازند. بسته به نوع گونه‌ها نواحی خاصی از سطح وزیکول باردار می‌شود و یک لایه از سلول‌های تولیدکننده‌ی کنیدی یعنی فیالیدها را به وجود می‌آورند. در برخی از گونه‌ها این فیالیدها تمام سطح وزیکول را می‌پوشانند، در حالی که در برخی گونه‌های دیگر فیالیدها نیمی از قسمت بالائی وزیکول و یا سه چهارم سطح آن را می‌پوشانند. رنگ فیالیدها در گونه‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشند و از حالت شفاف تا حالت پیگمانته‌ی روشن تا تیره فرق کند. فیالیدها معمولاً سیلندری شکل هستند و در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف تولید می‌شوند، هرچند که در هرگونه معمولاً یونیفرم و یک شکل می‌باشند. فیالیدها به‌صورت عمود نسبت به نقطه‌ی منشأ خود در سطح وزیکول تولید می‌شوند. بدنه‌ی سیلندری شکل فیالیدها در قسمت رأسی باریک می‌شود تا یک لوله‌ی تولیدکننده‌ی کنیدی را تشکیل دهد. اگرچه بسته به انواع گونه‌ها، فیالیدها ممکن است در یک لایه (بنام فیالیدهای اولیه) و یا بیشتر تولید شوند؛ یعنی هریک از این فیالیدهای اولیه ممکن است یک یا تعداد بیشتری فیالید (فیالیدهای ثانویه) تولید کنند. اندازه، شکل و طول فیالیدهای ثانوی معمولاً نسبت به فیالیدهای اولیه مختلف و متفاوت هستند. در صورتی که فیالیدهای ثانویه وجود داشته باشند، این نوع هستند که در انتها باریک می‌شوند و لوله‌ی تولیدکننده‌ی کنیدی را تشکیل می‌دهند. در برخی از گونه‌ها بعضی از فیالیدهای اولیه دارای دیواره‌ی عرضی هستند.
تقسیمات هسته‌ای در ساختمان‌های تولیدکننده‌ی کنیدی یا فیالیدها شروع می‌شود که اولین مرحله‌ی تشکیل کنیدی هستند. یکی از هسته‌های جدید به‌طرف بالا یعنی به‌طرف لوله‌ی تولیدکننده‌ی کنیدی حرکت می‌کند و سپس یک دیواره این هسته را از بقیه‌ی سیلندر جدا می‌کند. تقسیم دیگری در داخل سیلندر پدید می‌آید و یکی دیگر از هسته‌هایی که جدید تشکیل شده به سمت بالا حرکت می‌کند و هسته‌ی اول را فشار می‌دهد (که در این زمان به کنیدی تبدیل شده است) و از لوله خارج می‌کند، اما همچنان به نوک آن چسبیده است. همینطور که این فرآیند ادامه پیدا می‌کند، کنیدی‌های جدید، کنیدی‌های قبلی را تحت فشار قرار داده به سمت خارج لوله می‌رانند، بطوریکه یک زنجیره از کنیدی‌ها در نوک هرکدام از فیالیدها ایجاد می‌شود.
کنیدی ها
معمولاً کروی هستند و دارای یک سطح ناصاف بوده و به اندازه‌های مختلف دیده می‌شوند. طول زنجیره‌های کنیدی، دانسیته‌ی فشرده شدن آنها به یکدیگر و جهت‌گیری آنها در اطراف دستگاه زایشی (اسپورزائی) از یک گونه به گونه‌ی دیگر متفاوت است و به‌عنوان بخشی از خصوصیات این گونه‌ها و گروه‌ها در نظر گرفته می‌شود. رنگ تک‌تک کنیدی‌ها (که ممکن است شفاف باشند)، رنگ اجتماع و توده‌ی کنیدی‌ها و رنگ‌هایفای هوائی از ویژگی‌ها و خصوصیات مربوط به گونه‌ها هستند که اثر خود را در ظاهر کلنی‌ها نشان می‌دهند.
اکولوژی و انتقال
اکثر عفونت‌های انسانی توسط آسپرجیلوس فومیگاتوس ایجاد می‌شود؛ اما آسپرجیلوس فلاووس، آسپرجیلوس نیدولانس، آسپرجیلوس نیجر و آسپرجیلوس ترئوس همچنین درگیر بیماری‌های انسانی هستند. این دسته از کپک‌ها در همه جا حضور دارند و ساکنین معمولی خاک هستند و همچنین به تعداد زیاد در گرد و غبار و مواد آلی در حال فساد وجود دارند. کنیدی‌های آنها اغلب در هوای خارج از ساختمان‌ها وجود دارند. آسپرجیلوس فومیگاتوس یک قارچ مقاوم به گرما (ترموتولرانت) است و قادر است در یک دامنه‌ی حرارتی از کمتر از 20 درجه‌ی سانتیگراد تا 50 درجه‌ی سانتیگراد رشد کند. در دمای بالاتر از 40 درجه‌ی سانتیگراد به‌خوبی رشد می‌کند. در محیط‌های گرم به فراوانی در مواد گیاهی پوسیده یا در حال فساد مانند کمپوست‌ها و علوفه وجود دارد. استرین‌های آسپرجیلوس فومیگاتوس را به‌وسیله‌ی آنالیز مارکرهای اسیدهای نوکلئیک پلی‌مرفیک می‌توان از یکدیگر شناسایی کرد. این روش‌ها نشان داده که استرین‌های محیطی با اشکال خاصی از بیماری‌های آسپرجیلوسی مرتبط هستند.
استنشاق کنیدی‌ها می‌تواند به طیف وسیعی از بیماری‌ها منجر شود؛ در اشخاص آتوپیک ممکن است آسم ایجاد شود و در افراد غیرآتوپیک که بافت ریه‌ی آنها آسیب دیده باشد، توپ قارچی یا آسپرجیلوما ممکن است ایجاد شود. استنشاق دوزهای حجیم می‌تواند تولید آلوئلیت نماید. آسپرجیلوزیس در پرندگان و پستانداران دیگر اعم از اهلی یا وحشی بیماری‌های مختلفی ایجاد می‌کند که به‌صورت اولیه در اثر استنشاق کنیدی‌ها و با شروع یک بیماری ریوی بروز می‌کنند و گاهی سایر ارگان‌های آنها نیز درگیر می‌شوند. آسپرجیلوس فومیگاتوس یکی از چندین کپکی است که موجب سقط جنین قارچی در گاو می‌شود و این اختلال احتمالاً در اثر استنشاق کنیدی قارچ ایجاد می‌شود، اما عفونت گوارشی در اثر کنیدی‌هایی که از طریق اغذیه‌ی آلوده به کپک ایجاد شده نیز ممکن است به وجود آید.
طغیان‌های عفونت‌های بیمارستانی آسپرجیلوسی یک عارضه‌ی پیچیده‌ی مرتبط با کارهای ساختمانی در بیمارستان و یا در نزدیکی و مجاورت بیمارستان است که بیماران نوتروپنیک را درگیر می‌کند. در چندین طغیان گزارش شده که کارهای ساختمانی در مجاورت بخشی که بیماران بستری بودند موجب آلودگی هوا شده و در طغیان‌های دیگری سیستم‌های تهویه، هوای آلوده را از نواحی ساختمانی مجاور بیمارستان به داخل بخش‌ها منتقل کرده است.
مروری بر عفونت‌های قارچی چشم (3)
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام