کم‌کاری تیروئيد
حسن اسدی ، کارشناس آزمایشگاه
غده تیروئيد چیست؟
غده تیروئید، غده درون‌ریز پروانه‌‌ای شکلی است که به‌طور معمول در قسمت پایینی جلوی گردن قرار گرفته است. وظیفه تیروئيد، تولید هورمون‌های تیروئيدی است که به درون خون ترشح شده و سپس به دیگر بافت‌های بدن منتقل می‌شوند. هورمون تیروئيدی به بدن کمک می‌کند تا از انرژی استفاده کند، گرم بماند و باعث می‌شود مغز، قلب، ماهیچهها و دیگر ارگان‌ها آن‌گونه که باید و شاید به کار خود ادامه دهند.
کم‌کاری تیروئيد چیست؟
کم‌کاری تیروئيد، به معنای کم شدن فعالیت غده تیروئيد است. کم‌کاری تیروئيد به این معنی است که غده تیروئيد نمی‌تواند هورمون‌های تیروئیدی را به‌اندازه‌ای که برای فعالیت طبیعی بدن لازم است، تولید کند. افرادی که میزان هورمون‌های تیروئيدی در خون آنها بسیار کم است، مبتلا به کم‌کاری تیروئيد هستند. دلایل معمول این بیماری عبارتند از بیماری خودایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو، برداشتن تیروئيد با جراحی و پرتودرمانی.
علائم کم‌کاری تیروئيد چیست؟
هنگامی که میزان هورمون تیروئيدی بسیار پایین باشد، سلول‌های بدن نمی‌توانند به میزان کافی هورمون تیروئيدی دریافت کنند و فرایندهای بدن شروع به آهسته شدن می‌کنند. به دلیل اینکه بدن کند شده است، شما ممکن است متوجه شوید که احساس سرما می‌کنید، خیلی زود خسته می‌شوید، پوستتان خشک می‌شود، فراموشکار و افسرده شده‌اید و دچار یبوست می‌شوید. به دلیل اینکه این علائم بسیار متغیر و غیراختصاصی هستند، تنها راه برای اطمینان از اینکه شما مبتلا به کم‌کاری تیروئيد هستید یا خیر، یک آزمایش خون ساده برای TSH است.
افراد دیگر را مطلع کنید
به خانواده خود اطلاع دهید. با توجه به اینکه بیماری تیروئيد در میان خانواده‌ها شایع است، شما باید بیماری خود را به خویشاوندان خود توضیح دهید و آنها را برای انجام دوره‌ای تست TSH تشویق کنید. در مورد ابتلای خود به کم‌کاری تیروئيد و داروهای مورد استفاده و دوزهای هریک از آنها به دیگر پزشک‌ها و داروساز خود اطلاع دهید. اگر پزشک خود را عوض نمودید، به پزشک جدید بگوید که مبتلا به کم‌کاری تیروئيد هستید و هر سال باید آزمایش TSH را انجام دهید. اگر تحت نظر متخصص غدد درون‌ریز هستید، از پزشک بخواهید یک کپی از گزارش‌های درمانی شما را برای پزشک مراقبت‌های اولیه شما ارسال کند.
در بلندمدت شما باید منتظر چه چیزهایی باشید؟
درمانی برای کم‌کاری تیروئيد وجود ندارد و اغلب بیماران در تمام مدت زندگی با آن درگیر هستند. شما باید انتظار این اتفاقات را داشته باشید: بسیاری از بیمارانی که مبتلا به تیروئيدیت وایرال هستند و نیز افرادی که به تیروئيدیت پس از بارداری مبتلا هستند، عملکرد تیروئيد آنها به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
کم‌کاری تیروئيد ممکن است شدیدتر یا خفیف‌تر شود و دوز مصرفی تیروکسین شما باید در طول زمان تغییر کند. شما باید در تمام مدت زندگی خود به درمان خود پایبند باشید، اما اگر قرص‌های خود را هر روز مصرف کنید و با پزشک خود همراه باشید و دوز مصرفی تیروکسین خود را در مقدار مناسب نگه دارید، می‌توانید کم‌کاری تیروئيد خود را در تمام طول عمر خود به‌خوبی کنترل کنید. علائم بیماری از بین خواهند رفت و اثرات جدی کاهش هورمون تیروئيد بهبود خواهند یافت. اگر شما کم‌کاری تیروئيد خود را به‌خوبی کنترل کنید، این بیماری باعث کوتاه شدن طول عمر شما نخواهد شد.
دلایل کم‌کاری تیروئيد چیست؟
دلایل بسیار مختلفی برای اینکه چرا سلول‌های غده تیروئید نمی‌توانند به اندازه کافی هورمون تیروئيدی تولید کنند وجود دارد. در اینجا به برخی از دلایل اصلی به ترتیب از شایع‌ترین تا کمترین شیوع اشاره می‌کنیم:
- بیماری خودایمنی. در بدن برخی افراد، سیستم ایمنی که وظیفه حفاظت از بدن در برابر تهاجم عفونت‌ها را بر عهده دارد، به اشتباه سلول‌های غده تیروئيد و آنزیم‌های آن را به عنوان عوامل مهاجم در نظر می‌گیرد و به آنها حمله می‌کند، به همین دلیل دیگر سلول‌ها و آنزیم‌های تیروئيدی کافی برای تولید هورمون‌های تیروئيدی به اندازه کافی وجود ندارد. این مسئله در زنان شایع‌تر از مردان است. تیروئیدیت خودایمن می‌تواند به‌صورت ناگهانی آغاز شود یا اینکه به‌صورت آهسته در طول سال‌ها گسترش پیدا کند. شایع‌ترین اشکال تیروئیدیت خودایمن، تیروئیدیت هاشیموتو و آتروفیک تیروئیدیت است.
- برداشتن بخشی از غده تیروئید یا برداشتن کامل آن از طریق جراحی. برخی افراد دارای ندول‌های تیروئیدی، سرطان تیروئيد یا بیماری گریوز باید بخشی از غده تیروئيد یا کل آن را از طریق جراحی بردارند. اگر کل غده تیروئيد برداشته شود، این افراد قطعاً دچار کم‌کاری تیروئيد می‌شوند. اگر بخشی از غده برداشته شود ممکن است این غده بتواند به تولید هورمون کافی برای حفظ مقادیر طبیعی هورمون در خون، ادامه دهد.
- پرتودرمانی. برخی افراد مبتلا به بیماری گریوز، گواتر ندولار یا سرطان تیروئيد باید برای تخریب غده تیروئيد خود با استفاده از ید رادیواکتیو (I-131) تحت درمان قرار گیرند. بیماران مبتلا به لنفوم هوجکین یا سرطان‌های سر و گردن از طریق پرتوتابی درمان می‌شوند. همه این بیماران ممکن است قسمتی یا همه فعالیت غده تیروئید خود را از دست بدهند.
- کم‌کاری تیروئيد ارثی (کم‌کاری تیروئيدی که نوزاد با آن متولد می‌شود). تعداد کمی از نوزادان بدون غده تیروئید یا با غده تیروئيدی که تنها بخشی از آن تکامل یافته، متولد می‌شوند. در تعداد اندکی از نوزادان، بخشی از غده تیروئید یا کل آن در جایگاه صحیح خود قرار نگرفته است (تیروئيد اکتوپیک). در برخی از نوزادان سلول‌های تیروئید یا آنزیم‌های آنها به‌درستی کار نمی‌کنند.
- تیروئيدیت. تیروئيدیت به معنی التهاب غده تیروئيد است و معمولاً به دلیل حمله خودایمنی یا یک عفونت ویروسی رخ می‌دهد. تیروئيدیت می‌تواند باعث شود غده تیروئيد تمام ذخایر هورمون‌های خود را به یکباره به درون خون رها کند و باعث پرکاری تیروئيد (فعالیت بسیار زیاد تیروئيد) به مدت کوتاه شده و پس از این اتفاق، تیروئيد غیرفعال خواهد شد.
- داروها. داروهایی مانند آمیودارون، لیتیوم، اینترفرون آلفا و اینترلوکین-۲ می‌توانند تیروئید را از تولید هورمون به‌طور طبیعی بازدارند. این داروها به احتمال زیاد می‌توانند باعث تحریک کم‌کاری تیروئيد در افرادی بشوند که به‌طور ژنتیکی دارای زمینه بیماری تیروئيد خودایمن هستند.
- میزان بسیار زیاد یا بسیار کم ید. غده تیروئيد برای تولید هورمون‌های تیروئیدی به ید نیاز دارد. ید از طریق غذا وارد خون می‌شود و از طریق خون به تیروئید می‌رسد. حفظ تولید هورمون تیروئيدی در حالت متعادل، به مقدار مناسب ید نیاز دارد. دریافت بیش از حد ید می‌تواند باعث کم‌کاری تیروئيد شود یا آن را تشدید کند.
- آسیب به غده هیپوفیز. غده هیپوفیز یا «غده مدیر» میزان هورمون تولیدشده توسط غده تیروئید را تعیین می‌کند. هنگامی که هیپوفیز به دلیل وجود تومور، پرتوتابی یا جراحی آسیب دیده باشد، ممکن است دیگر قادر نباشد دستورات لازم را به تیروئيد بدهد و تیروئيد ممکن است ساخت هورمون به میزان کافی را متوقف کند.
- اختلالات نادری که باعث ارتشاح به تیروئيد می‌شوند. در افراد اندکی، برخی بیماری‌ها باعث جایگزین شدن مواد غیرطبیعی در تیروئید می‌شوند و عملکرد آن را با اختلال مواجه می‌سازند؛ برای مثال آمیلوئيدوز می‌تواند باعث رسوب پروتئين آمیلوئيد، سارکوئيدوز باعث رسوب گرانولوما و هموکروماتوز می‌تواند باعث رسوب آهن شود.
کم‌کاری تیروئيد چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص صحیح کم‌کاری تیروئيد به عوامل زیر بستگی دارد:
- علائم. کم‌کاری تیروئيد، هیچگونه علائم اختصاصی ندارد. هیچ علامتی که همه بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئيد آن را نشان دهند وجود ندارد و بسیاری از علائم کم‌کاری تیروئيد می‌تواند در افرادی که به بیماری‌های دیگری مبتلا هستند نیز مشاهده شوند. یکی از راه‌ها برای اینکه مشخص شود علائم شما ناشی از کم‌کاری تیروئيد هستند یا خیر این است که فکر کنید آيا این علائم را همواره احساس می‌کردید (احتمال کم‌کاری تیروئيد کم است) یا اینکه تغییرات جدیدی را حس می‌کنید (احتمال کم‌کاری تیروئيد بالا است).
- سابقه پزشکی و خانوادگی. شما باید موارد زیر را به پزشک خود بگویید:
- در مورد تغییراتی که در وضعیت سلامتی شما رخ داده و نشان می‌دهد بدنتان کند شده است.
- اگر قبلاً جراحی تیروئيد داشته‌اید.
- اگر برای درمان سرطان تحت پرتوتابی در ناحیه گردن قرار گرفته‌اید.
- اگر هر دارویی که می‌تواند منجر به کم‌کاری تیروئيد شود مصرف می‌کنید، مانندآمیودارون، لیتیوم، اینترفرون آلفا، اینترلوکین-۲ و احتمالاً تالیدومید
- اگر هر یک اعضای خانواده شما به بیماری تیروئيد مبتلا هستند.
- معاینه فیزیکی. پزشک غده تیروئيد شما را بررسی خواهد کرد و به دنبال وجود تغییراتی مانند خشکی پوست، تورم، رفلکس‌های کند و کند شدن ضربان قلب خواهد بود.
- آزمایش خون. دو نوع آزمایش خون برای تشخیص کم‌کاری تیروئيد استفاده می‌شود:
- آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئيد). این تست، مهم‌ترین و حساس‌ترین تست برای کم‌کاری تیروئيد است. این تست نشان می‌دهد که تولید چه مقدار هورمون تیروئيدی تیروکسین (T4) بر عهده غده تیروئيد گذاشته شده است. مقادیر بالای غیرطبیعی TSH به معنای کم‌کاری تیروئيد است، یعنی از غده تیروئيد خواسته شده است که مقدار بیشتری T4 تولید کند زیرا مقدار T4 در خون کافی نیست.
- آزمایش T4. بخش اعظم T4 موجود در خون، به پروتئينی به نام گلوبولین متصل‌شونده به تیروکسین، اتصال دارد. T4 متصل‌شده نمی‌تواند وارد سلول‌های بدن شود. تنها ۲-۱% T4 در خون به‌صورت غیرمتصل (آزاد) است و می‌تواند وارد سلول شود. T4 آزاد و اندکس T4 آزاد هر دو تست‌های خونی ساده‌ای هستند که مقدار T4 متصل‌نشده در خون و در دسترس برای سلول‌ها را اندازه می‌گیرند.
کم‌کاری تیروئيد چگونه درمان می‌شود؟
جایگزین کردن تیروکسین (T4)
کم‌کاری تیروئيد قابل درمان نیست؛ اما تقریباً در همه بیماران، کم‌کاری تیروئيد را می‌توان کاملاً کنترل کرد. کم‌کاری تیروئيد با جایگزین کردن مقدار هورمونی که غده تیروئيدتان دیگر قادر به تولید آن نیست درمان می‌شود و از این طریق سطوح T4 و TSH در خون شما به مقادیر نرمال می‌رسد؛ بنابراین حتی اگر غده تیروئيد شما به‌درستی کار نکند، جایگزین کردن T4 می‌تواند سطوح هورمون تیروئيدی و عملکرد بدن شما را به حالت اولیه برگرداند. قرص‌های تیروکسین سنتتیک دقیقاً حاوی همان مقدار T4 هستند که غده تیروئید تولید می‌کند. همه بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئيد به‌جز کسانی که میکزادم شدید (کم‌کاری تیروئيد کشنده) دارند، به‌صورت سرپایی درمان شده و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند. برای بیماران اندکی که با دریافت T4 سنتتیک به‌تنهایی، احساس بهبودی کامل نمی‌کنند، افزودن T3 (سایتومل) می‌تواند مفید باشد.
اثرات جانبی و عوارض
تنها خطر ناشی از تیروکسین، به دلیل مصرف خیلی زیاد یا خیلی کم است. اگر خیلی کم مصرف شود، کم‌کاری تیروئيد ادامه می‌یابد. اگر خیلی زیاد مصرف شود شما علائم پرکاری تیروئيد- یک غده تیروئيد بسیار فعال- را نشان خواهید داد. شایع‌ترین علامت افزایش هورمون تیروئيد، خستگی و در عین حال ناتوانی در خوابیدن، اشتهای زیاد، بی‌قراری، سستی، احساس گرما هنگامی که دیگران احساس سرما می‌کنند و مشکل در ورزش کردن به دلیل ضعیف شدن ماهیچهها، تنگی نفس و تپش سریع قلب است. اگر بیماران در هر زمانی حین درمان با تیروکسین، علائم پرکاری تیروئيد را نشان دهند باید TSH خود را اندازه‌گیری کنند. اگر میزان آن پایین بود، نشان‌دهنده زیاد بودن هورمون‌های تیروئيدی است و دوز دارو باید کمتر شود.
پیگیری
شما باید TSH خود را ۶ تا ۱۰ هفته بعد از هر تغییر در دوز تیروکسین، چک کنید. اگر باردار هستید یا دارویی مصرف می‌کنید که استفاده بدنتان از تیروکسین را مختل می‌کند، ممکن است لازم باشد به‌دفعات بیشتری TSH خود را چک کنید. هدف درمان بازگرداندن و حفظ TSH در بازه نرمال است. کودکان مبتلا به کم‌کاری تیروئيد باید همه درمان‌های روزانه خود را دریافت کنند و سطوح TSH آنها به‌موازات رشدشان باید چک شود تا از عقب‌ماندگی ذهنی و توقف رشد آنها جلوگیری شود. هنگامی که یک دوز مشخص تیروکسین برای شما تثبیت شد، می‌توانید هر سال یکبار TSH خود را چک کنید.
در صورت وجود هر یک از موارد زیر باید زودتر به پزشک مراجعه کنید:
- علائمتان بدتر شوند.
- بخواهید دوز یا برند تیروکسین مصرفی خود و یا مصرف آن همراه با غذا یا بدون غذا را تغییر دهید.
- اضافه وزن یا کاهش وزن پیدا کرده باشید (حداقل ۱۰ پوند تفاوت برای کسانی که در ابتدا دچار اضافه وزن نبوده‌اند).
- اگر بخواهید مصرف دارویی را که می‌تواند در جذب تیروکسین تداخل ایجاد کند (مانند برخی ضداسیدها، مکمل کلسیم و قرص آهن) را شروع یا متوقف کنید. داروهای حاوی استروژن نیز بر دوز تیروکسین اثر می‌گذارند، بنابراین هر تغییری در این داروها موجب باعث بازنگری در دوز تیروکسین می‌شود.
- اگر بخواهید مصرف داروهایی که تشنج را کنترل می‌کنند مانند فنی‌توئين یا تگرتول و داروهایی که میزان متابولیسم تیروکسین را در بدنتان افزایش می‌دهد، شروع یا متوقف کنید.
- اگر همه قرص‌های تیروکسین خود را مصرف نکرده‌اید. به پزشکتان صادقانه بگویید که چند قرص را نخورده‌اید.
- اگر بخواهید درمان با تیروکسین را متوقف کنید. اگر هر زمان فکر کردید به اندازه‌ای بهبود یافته‌اید که دیگر نیازی به درمان با تیروکسین ندارد، تنها تحت نظر پزشکتان این کار را انجام دهید. به‌جای آنکه مصرف قرص را به‌طور کامل قطع کنید، می‌توانید از دکتر بخواهید تا دوز داروها را کاهش دهد. اگر TSH شما بالا رفت، خواهید دانست که باید درمان را ادامه دهید.
منبع:
www.thyroid.org
نکاتی در مورد کنترل مصرف داروی لووتیروکسین در کم‌کاری تیروئید
تأثیر داروها بر آزمون‌های عملکرد تیروئید
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام