آزمایش پوست با چراغ وود

دکتر محمد قهری

www.ghahri.ir

تصویر شماره 1

چراغ وود در سال 1903 توسط رابرت ویلیام وود اختراع شد و اولین کاربرد آن در درماتولوژی در سال 1925 برای تجسس عفونت قارچی مو بود. چراغ وود دارای تابش نور فرابنفش با طول‌موج 290 الی 320 (UVB) و یا طول‌موج بین 320 الی 400 و به‌طور متوسط 365 نانومتر (UVA) است. پوست سالم فلوئورسانس آبی رنگ نشان می‌دهد زیرا کلاژن، الاستین، کوآنزیم‌ها و ترکیبات دیگری که در پوست سالم هستند دارای خاصیت فلئورسانس تحت تابش UVA هستند.

برای آزمایش ضایعات پوستی با استفاده از چراغ وود مراحل زیر را انجام دهید:

ناحیه پوستی مورد آزمایش قبلاً شستشو داده نشده و از مواد آرایشی استفاده نشده باشد، مواد ضد عرق یا کرم‌های مرطوب‌کننده نیز استفاده نشده باشند زیرا ممکن است فلوئورسانس نشان داده و نتایج مثبت کاذب حاصل شود.
پوست در حالت نرمالِ خودش مورد آزمایش قرار می‌گیرد.
ابتدا چراغ وود را روشن کرده و اجازه دهید حدود یک دقیقه گرم شود.
آزمایش در اتاق تاریک انجام شود و یا اینکه کلیه لامپ‌های اتاق خاموش شوند. پرده‌ها کشیده شده و کرکره‌ها را کاملاً ببندید تا محیط اطراف به اندازه کافی تاریک شود.
کمی صبر نموده تا به تاریکی عادت نمایید، سپس برای چند ثانیه پوست را با چراغ وود معاینه کنید. لامپ باید در فاصله‌ی 10 تا 30 سانتیمتری از پوست قرار گیرد. آزمایش بدون درد است.

از چراغ وود برای شناسایی وسعت نواحی پیگمانته‌شده و یا دپیگمانته‌شده و نیز برای آشکار کردن فلوئورسانس استفاده می‌شود. پوست سالم و نرمال به رنگ آبی ملایم دیده می‌شود و نقطه‌های سفیدی در نواحیی که پوست دارای ضخامت است و نقاط زرد رنگ در نواحیی که چرب یا روغنی است و نقطه‌های ارغوانی در نواحیی که پوست دهیدره است، نشان داده می‌شود. اگر یک اختلال پیگمانی قابل‌توجه دیده شود و یا ناحیه‌ای با فلوئورسانس مشخص دیده شود به‌عنوان نتیجه مثبت گزارش می‌گردد.

کدام یک از امراض یا اختلالات با چراغ وود شناسایی می‌شود؟

در حالاتی که با افزایش پیگمانتاسیون (ملاسما، پیگمانتاسیون بعد از التهاب) پوست مواجه هستیم برای تعیین اینکه آیا پیگمانتاسیون اپیدرمال (پیگمانتاسیون با چراغ وود افزایش می‌یابد) است یا درمال (میزان و مقدار پیگمانتاسیون با آزمایش چراغ وود فرقی نمی‌کند)، از این ابزار استفاده می‌شود. لزیون‌های پیگمانته در آزمایش چراغ وود دارای مرز و حاشیه واضح هستند زیرا نور با افزایش ملانین جذب می‌شود. از دست رفتن پیگمانتاسیون پوست (مانند ویتیلیگو، ماکول‌های ash-leaf در توبروز اسکلروزیس و هایپوملانوزیس Ito) برای شناسایی نواحی گرفتارشده در افرادی که رنگ پوست روشنی دارند نیز از موارد کاربرد چراغ وود هستند. پوست هایپوپیگمانته در زیر نور کم حاشیه واضحی داشته و فلوئورسانس آبی سفید روشنی دارد (یا گاهی زرد مایل به سبز) که مربوط به تجمع بایوپترین‌ها (Biopterins) است. در مقابل، نواحیی که جریان خون کاهش‌یافته‌ای دارند بدون تغییر باقی می‌مانند. (بایوپترین‌ها مشتقات پترین هستند که در بسیاری از گونه‌های جانوری و در برخی از قارچ‌ها و باکتری‌ها به‌عنوان کوآنزیم‌های آنزیم‌های اندوژنوس عمل می‌کنند. بایوپترین‌ها به‌عنوان کوفاکتور برای آمینواسید هیدروکسیلازهای آروماتیک عمل می‌کنند که در سنتز تعدادی از نوروترانسمیترها شامل دوپامین، نوراپی‌نفرین، اپی‌نفرین و سروتونین درگیر هستند).

تصویر شماره 2

پیتریازیس ورسیکالر: راش‌های ماندگار با پوسته‌ی کم در حالت فعال فلورسانس زرد یا نارنجی می‌دهد (تصویر شماره 2).

فولیکولیت مالاسزیا: فولیکول‌های مو فلورسانس آبی مایل به سفید نشان می‌دهند.

کچلی سر: پوسته‌ها و نواحی مبتلا به عفونت قارچی (گونه‌های میکروسپوروم از قبیل میکروسپوروم کانیس، میکروسپوروم ادوئینی، میکروسپوروم فروجینوم، میکروسپوروم دیستورتوم) فلورسانس آبی- سبز دارند و تریکوفیتون شوئن‌لاینی فلورسانس آبی تیره می‌دهد.

تصویر شماره 3: فلورسانس آبی- سبز مربوط به عفونت ناشی از میکروسپوروم کانیس

اریتراسما: ضایعات مربوط به اریتراسما در صورتی که قبل از آزمایش با چراغ وود شستشو نشده باشند با فلورسانس قرمز مرجانی خود را نشان می‌دهند (تصاویر شماره 4 و 5 و 6).

تصویر شماره 4

تصویر شماره 5

تصویر شماره 6

سودوموناس: در فولیکولیت و عفونت زخم ناشی از سودوموناس، فلورسانس سبز رنگ مشاهده می‌شود (تصویر شماره 7).

تصویر شماره 7

آکنه: فلورسانس نارنجی– قرمز (مربوط به پروپیونی باکتری‌ها در فولیکول‌های مو) می‌دهد.

پورفیری: موجب فلورسانس قرمز- صورتی در پوست (porphyria cutanea tarda) یا در دندان‌ها (erythropoetic porphyria) می‌شود.

تصویر شماره 8: فلورسانس قرمز- صورتی در پورفیری اریتروپوئتیک

رعایت نکات ایمنی در استفاده از چراغ وود

نور ساطع‌شده از چراغ وود مضر نیست و موجب سوختگی یا آسیب پوست نمی‌شود. با توجه به اینکه زمان معاینه‌ی پوستی نیز کوتاه و مختصر است، حتی در افرادی که پوست حساسی دارند موجب آسیب نمی‌شود. تنها در مواقعی که نیاز به معاینه‌ی پوست صورت وجود دارد از بیمار خواسته می‌شود که چشمان خود را بسته نگاه دارد.

آیا لامپ وود به پوست آسیب می‌رساند؟

نور ساطع‌شده از چراغ وود بدون ضرر است و موجب آسیب پوست نرمال یا حالت آفتاب سوختگی نمی‌شود. امکان دارد که در فردی که حساسیت بسیار زیاد به نور داشته باشد (extreme photosensitivity) باعث ایجاد راش در پوستی که با آن مواجه شده بگردد، با این حال آزمایش با چراغ وود معمولاً خیلی کوتاه است و موجب آسیب حتی در افراد بسیار حساس (photosensitivity) نمی‌شود. هنگام آزمایش ناحیه‌ی صورت، عاقلانه است که از بیمار بخواهیم چشمان خود را ببندد.

سایر موارد استفاده از لامپ وود

لامپ وود موارد کاربرد متنوعی علاوه بر آزمایش‌های پوستی دارد که در زیر به‌صورت فهرست‌وار به آنها اشاره می‌شود:

در آزمایشگاه بیوشیمی برای جستجوی علائم پورفیری در گلبول‌های قرمز (پروتوپورفیری اریتروپوئتیک)، ادرار و مدفوع (پورفیری کوتانئا تاردا)
در آزمایشگاه بیولوژی ملکولی ممکن است از لامپ وود برای سنجش ترکیبات با تگ فلورسنتی استفاده شود.
زیبایی شناسان (Aestheticians) از آن برای بررسی علائم پیر شدن پوست (ageing skin) و سایر معایب استفاده می‌کنند.
افتالمولوژیست‌ها برای جستجوی خراش‌ها و اجسام خارجی در قرنیه چشم از آن استفاده می‌کنند.
دامپزشکان برای آزمایش حیوانات اهلی و دست‌آموز از نظر عفونت باکتریال، قارچی یا انگلی از لامپ وود استفاده می‌کنند.
در پزشکی قانونی برای آزمایش صحنه‌های جرم و البسه برای تجسس وجود مایع منی و ادرار استفاده می‌شود.
ادرار یا مدفوع حیوانات دست‌آموز یا جوندگان با کمک لامپ وود به‌آسانی آشکار می‌شوند.
فرسودگی فلزی را می‌توان با استفاده از مایع فلورسنت و لامپ وود ارزیابی کرد.
کلوب‌های شبانه از لامپ وود برای چک کردن تمبرهای فلورسانت ورود مجدد استفاده می‌کنند.
افسران مهاجرت برای کنترل اصالت پاسپورت از این وسیله استفاده می‌کنند.
در بانک‌ها برای چک کردن پول تقلبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در کانی‌شناسی و سنگ‌شناسی (gemology) نیز استفاده می‌شود.
برای نشان دادن رنگ‌های فلورسنتی که در هنر و مجسمه‌سازی و پیکرتراشی بکار برده شده نیز استفاده می‌شود.