ناباروري و روش‌هاي جديد درماني
الهه اکبری، کارشناس ارشد بیوتکنولوژی میکروبی
سعید دلفکار ، کارشناس ارشد مهندسی پزشکی
فرزاد رنجبر، کارشناس ارشد MBA
امروزه داشتن فرزند و بارور شدن یکی از مهم‌ترین مسائل بعد از دوران ازدواج است که البته ممکن است افراد با اقدامات فراوان صاحب فرزند نشده و در اصطلاح نابارور باشند. ناباروري به عدم توانايي در حاملگي پس از يك سال مقاربت، بدون استفاده از وسايل جلوگيري از بارداري اطلاق مي‌شود كه حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد زوج‌ها را دربر مي‌گيرد. امروزه زوج‌ها در دنيايي زندگي مي‌كنند که عوامل متعددی باعث بروز ناباروری می‌شود. طي سه دهه اخير پيشرفت‌هاي زيادي در رابطه با تشخيص و درمان ناباروري حاصل شده و تعداد زيادي از زوج‌هاي نابارور با استفاده از روش‌هاي جديد صاحب فرزند شده‌اند.
نشانه‌های ناباروری در زنان
شایع‌ترین علل ناباروری زنان عبارتند از مشکلات تخمک‌گذاری، آسیب به رحم، لوله‌های رحم و یا مشکلات مربوط به دهانه رحم. سن نیز می‌تواند باعث ناباروری شود زیرا با افزایش سن زن، باروری او به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد.
روش‌های تشخیص ناباروری زنان
- آزمایش ادرار یا خون برای بررسی عفونت‌ها یا مشکل هورمون از جمله عملکرد تیروئید
- معاینه لگن و پستان
- نمونه‌برداری از مخاط و بافت رحم برای تعیین وقوع تخمک‌گذاری
- جراحی لاپاروسکوپی: ابزاری وارد شکم شده وضعیت اندام را مشاهده کرده و به دنبال انسداد، چسبندگی یا بافت اسکار می‌باشد
- HSG: یک روش مبتنی بر اشعه ایکس است و با استفاده از مایع رنگی که در لوله‌های فالوپی قرار دارد، کنترل انسداد لوله‌های رحمی را بررسی می‌کند.
- هیستروسکوپی: استفاده از یک تلسکوپ کوچک با نور فیبری برای بررسی ناهنجاری‌های رحمی
- سونوگرافی برای نگاه کردن به رحم و تخمدان
- سونوهیستوگرام: ترکیبی از سونوگرافی و به همراه سرم نمکی که به رحم تزریق می‌شود تا ناهنجاری‌ها یا مشکلات را بررسی کند.
آييوآي (IUI)
آييوآي مخفف Intra Uterine Insemination به‌معناي تلقيح اسپرم شست‌وشو داده شده به داخل رحم است. آييوآي يك روش مناسب، ساده و كم‌هزينه براي درمان ناباروري است كه سابقه كاربرد آن به بيش از 100 سال پيش برمي‌گردد. این فرایند موجب افزایش احتمال تماس تخمک با اسپرم در محیط رحم شده و شانس وقوع بارداری را افزایش می‌دهد. IUI روش بسیار ساده‌ای است که کاربرد بسیار گسترده‌ای در درمان ناباروری دارد.
موارد كاربرد آييوآي
- ناباروري با منشأ مردانه (كاهش در تعداد و حركت اسپرم و زياد بودن تعداد اسپرم‌هاي غيرطبيعي)
- اختلالات دهانه رحم و كم بودن ترشحات دهانه رحم كه مانع انتقال اسپرم به داخل رحم و در نتيجه لقاح و باروري مي‌شود.
- درد و شرايط خاص (مانند تنگي شديد واژن) كه امكان مقاربت طبيعي وجود ندارد و تنها انجام آييوآي زير بيهوشي مي‌تواند موجب موفقيت در باروری شود.
- آندومتريوز (وجود بافت پوششي رحم در هر محلي به‌جز رحم مانند تخمدان، لوله‌هاي رحمي و …)
- انزال زودرس يا اختلالات ساختمانی آلت تناسلی مرد
- ناباروري به دلیل اختلال در تخمك‌گذاري
- انزال رو به عقب (وجود انزال پس‌رونده)
- کم بودن حجم مایع منی
- وجود آنتی‌اسپرم آنتی‌بادی (ماده‌اي عليه اسپرم) در مایع منی
- عدم امکان انزال درون واژن توسط مرد در اثر ناتوانی جنسی (ناتوانی در ایجاد و حفظ حالت نعوظ) و یا فلج اندام تحتانی مرد
- حجم کم مایعات مخاطی در دهانه رحم
- زنانی که میزان موکوس در سرویکسشان غلظت زیادی دارد
- ناباروری با علت نامشخص
روش درمان در آييوآي
این روش نسبتاً ساده و بدون درد است. پس از انجام معاينات لازم در روز دوم يا سوم قاعدگي، آزمايش‌هاي معمول، آزمايش‌هاي هورموني، عكسبرداري از رحم (براي اطمينان يافتن از باز بودن لوله‌هاي رحمي) و سونوگرافي (براي بررسي وضعيت تخمدان و رحم) انجام مي‌شود. براي تحريك تخمك‌گذاري و بالا رفتن میزان باروري، داروهايي مانند كلوميفن، لتروزول يا HMG تجويز مي‌شود. با دستور پزشک معالج داروهای محرک تخمدان باید دقیقاً با دوز مناسب و در زمان مشخص مصرف گردند. پس از مصرف دارو چند نوبت سونوگرافي براي ارزيابي تعداد و اندازه تخمك‌هاي آماده انجام مي‌شود. در صورت مناسب بودن اندازه فوليكول، اطمینان از طبیعی بودن وضعیت و آمادگي پوشش داخلي رحم، دستور تزريق آمپول HCG داده مي‌شود (آمپول HCG سبب بلوغ نهايي تخمك و انجام تخمك‌گذاري مي‌شود). حدود ۳۶ تا 48 ساعت پس از تزريق آمپول HCG، بيمار با همسر خود براي انجام عمل آييوآي مراجعه مي‌كند زیرا موقعیت تخمک برای بارور شدن در این دوره بسیار مناسب است. گاهی اوقات بنا بر نظر پزشک و شرایط موجود و برای افزایش میزان موفقیت، دو بار عمل IUI با فاصله یک روز و به‌طور متوالی انجام می‌گیرد که شانس بارداری در این وضعیت بسیار زیاد است. با تعیین زمان دقیق انجام عمل IUI و اعلام آن به زوجین، مرد باید پس از ۵-۲ روز پرهیز از انجام مقاربت و خروج منی، صبح روز تعیین‌شده برای انجام عمل، نمونه‌ی اسپرم خود را به آزمایشگاه تحویل دهد. در آزمايشگاه با استفاده از روش‌هاي مختلف و با مواد خاص، اسپرم‌ها شسته شده و سپس سالم‌ترين آن‌ها جدا شده و آماده‌ی تزریق می‌گردد. براي انجام آييوآي مي‌توان از اسپرم منجمد شده هم استفاده كرد. سپس با استفاده از كاتتر مخصوص اسپرم‌هاي شسته‌شده به داخل رحم تلقيح مي‌شود. اين عمل (مگر در موارد خاص و با نظر پزشك) نياز به بي‌حسي و بيهوشي ندارد. بهترین شانس موفقیت برای این تست سه الی چهار فولیکول می‌باشد، لازم به ذکر است هر چقدر تخمک‌ها بیشتر باشد شانس شخص برای چند قلویی نیز افزایش می‌یابد.
مراقبت‌هاي پس از عمل آييوآي
پس از انجام IUI نیازی به بستری کردن بیمار وجود ندارد، اما اکثر پزشکان ۳۰ الی ۶۰ دقیقه بیمار را روی تخت بی‌حرکت می‌خوابانند. پس از انجام آييوآي نيازي به استراحت مطلق نيست. بيمار مدت كوتاهي پس از آن مرخص مي‌شود و مي‌تواند فعاليت عادي و روزمره خود را داشته باشد. بهتر است فعاليت شديدي كه منجر به خستگي شود انجام ندهد. بدون شك داشتن آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پرتنش مي‌تواند در موفقيت این عمل مؤثر باشد. پس از انجام آييوآي و در هر زماني مي‌توان مقاربت داشت. حتی بسياري از پزشكان مقاربت پس از آن را توصيه مي‌كنند. كيفيت و شمارش‌هاي بالاتر اسپرم، درصد موفقيت را بالاتر مي‌برد.
معمولاً ۶ الی ۱۲ روز بعد از تخمک‌گذاری لانه گزینی جنین در هر قسمتی از رحم می‌تواند رخ دهد و لازم است ۲ هفته تا 18 روز پس از انجام IUI، تست حاملگی (βHCG) از طریق آزمایش خون انجام و مقدار HCG موجود در خون اندازه‌گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه‌ي حاملگي است. در صورت مثبت بودن نتیجه تست، لازم است پس از ۴۸ ساعت، مجدداً جهت انجام تست حاملگی اقدام نمود. این تست جهت بررسی روند افزایش هورمون بارداری (βHCG) انجام می‌شود.
میزان موفقیت عمل آييوآي
میزان موفقیت در IUI با توجه به عوامل مؤثر ذکرشده، بین 6% تا 26% در هر سیکل درمان می‌باشد. موفقیت این عمل به عوامل متعددی بستگی دارد؛ در مواردی که تعداد و کیفیت اسپرم‌های مرد مناسب باشد درصد موفقیت پس از استفاده از این روش بسیار بالاتر از افرادی است که به علت تعداد کم اسپرم ناچار به انجام این عمل می‌گردند. از طرفی بیماری‌های زنان هم نقش مهمی در میزان موفقیت ایفا می‌نماید. سن زن و شرایط فیزیولوژیکی او در این زمینه نقش مؤثری دارد. احتمال باروري طي يك ماه در زوجي سالم كه از هيچ روش پيشگيري از بارداري استفاده نمي‌كنند، ۲۰ تا ۲۵ درصد است. ميزان موفقيت در آييوآي با توجه به عوامل متعدد تأثیرگذار حدود ۲۰ درصد در هر دوره درمان است. در صورت عدم موفقيت، با توجه به ساده بودن و نزديك‌تر بودن آن به روند طبيعي باروري، 3 تا 6 نوبت با صلاحديد پزشك قابل تكرار است و تكرار آن مي‌تواند بلافاصله پس از آييوآي ناموفق پيشين باشد.
توصیه‌های عمومی جهت افزایش موفقیت آییوآی
- انجام مقاربت جنسی بعد از IUI، شانس باروری را افزایش می‌دهد، به شرط آنکه در هنگام IUI بیمار لکه‌بینی و یا خونریزی نداشته باشد که در این موارد مقاربت جنسی ۴۸ ساعت بعد از IUI توصیه می‌شود.
- در صورت استفاده از داروهای شیاف مانند که معمولاً پس از انجام IUI تجویز می‌شود، باید از شنا کردن پس از IUI خودداری شود، در غیر این صورت هیچ‌گونه ممانعتی جهت شنا کردن وجود ندارد.
- بهتر است مصرف مکمل‌های بارداری مثل ویتامین‌ها، از روز بعد از IUI آغاز شود.
- داشتن رژیم غذایی خوب، تمرینات ورزشی، عدم استعمال دخانیات و الکل و کاهش مصرف کافئین در زنان موفقیت باروری را افزایش می‌دهد.
- در مردان داشتن رژیم غذایی سالم سرشار از آنتی‌اکسیدان (مثل سبزیجات و میوه‌ها)، مصرف مولتی‌ویتامین، نگه داشتن وزن در محدوده مناسب، انجام تمرینات ورزشی مرتب و مداوم، دوری از استرس (که با هورمون‌های ضروری تولیدکننده اسپرم تداخل ایجاد می‌کند)، اطمینان از عدم مسمومیت با حشره‌کش‌ها و مواد شیمیایی موجود در حلال‌ها که می‌تواند روی کیفیت و کمیت اسپرم‌ها تأثیرگذار باشد، روی میزان موفقیت IUI تأثیرگذار هستند.
- عدم استعمال دخانیات در مردان
- خودداری مردان از استحمام با آب داغ و یا حمام داغ و یا حتی پوشیدن لباس‌های تنگ که منجر به محدودیت در جریان گردش خون در بیضه‌ها شده و در نتیجه سلامت اسپرم‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- مصرف بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند بروی کیفیت اسپرم‌ها تأثیر بگذارد، بنابراین باید با پزشک متخصص ناباروری در مورد عدم مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها از چند هفته قبل از انجام IUI مشورت شود.
روند درمان ناباروری به روش IUI
نکات کلیدی در درمان ناباروری به روش آییوآی
کاندیداهای درمان ناباروری به روش IUI
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام