تحقیق و درمان در ایمونولوژی و آلرژی ایران:
در نکوداشت پروفسور دکتر رضا فرید حسینی
دکتر رضا جعفری1، پروفسور دکتر علیرضا رنجبر2
1- دکتری تخصصی ایمونولوژی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد
2- استاد ایمونولوژی بالینی و آلرژی، پزشکی سلولی و مولکولی و بیماری‌های کودکان، بن، آلمان
در اردیبهشت 1320 در روز ولادت حضرت امام رضا (ع) در شهر مقدس مشهد به دنیا آمد. پدربزرگش در پای ضریح حضرت رضا دعا می‌کند که اگر نوزاد پسر باشد و مادرش نیز سالم باشد اسمش را رضا بگذارند. اصالتاً اهل روستای دَرود (امروزه شهر درود) از توابع نیشابور است که در دامنه رشته کوه‌های بینالود در کنار رودخانه‌ی خروشان و باغات سرسبز و دره زیبای نرم پا واقع شده است. پدرش سید محمدبن میرعبدالله از بزرگان و فضلای درود بود. استاد دکتر فرید حسینی در سنین کودکی پدر خود را از دست می‌دهند. ایشان دوران کودکی خود و تحصیلات اول و دوم ابتدایی را در درود سپری کرده و در ادامه به‌اتفاق مادر و برادران خود راهی مشهد می‌شوند. دوره مقدماتی را در دبستان هدایت مشهد گذرانده و سپس در کنار برادرانش برای امرارمعاش وارد بازار فرش مشهد می‌شوند.
در آن روزها شخصیت‌های علمی و فرهنگی به بازار رفت‌وآمد داشته و با بازاری‌ها حشر و نشر داشتند. گاهی اوقات یک اتفاق یا برخورد با افراد بزرگ باعث ایجاد انگیزه در انسان‌ها می‌شود. یکی از این اتفاقات، برخورد استاد دکتر فرید حسینی در سنین کودکی با روانشاد استاد دکتر سیدجلال‌الدین آشتیانی (استاد عرفان و فلسفه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد) بود. دکتر آشتیانی برای تعویض فرش خانه خود به حجره فرش فروشی آمده و برادر استاد، ایشان را برای بازدید فرش استاد آشتیانی راهی خانه‌ی وی می‌کند. گفتگویی که در مسیر راه بین ایشان و استاد آشتیانی شکل می‌گیرد و توصیه‌های استاد آشتیانی به ایشان باعث ایجاد انگیزه ادامه تحصیل در استاد دکتر فرید حسینی می‌شود. در پایان این گفتگو، استاد آشتیانی کتاب تألیفی خود را (هستی از نظر فلسفه و عرفان) با دست خط زیبایی به استاد دکتر فرید حسینی تقدیم می‌کند.
این شیوه برخورد یک دانشمند با یک کودک در نوع خود منحصربه‌فرد و درس‌آموز است و همین نوع برخورد باعث تشویق استاد دکتر فرید حسینی به علم‌آموزی می‌شود. علاوه بر این، ارتباط دکتر فرید حسینی با روانشاد استاد دکتر علی شریعتی از طریق کانون نشر حقایق اسلامی از دوران نوجوانی شکل گرفته و ایشان نیز دکتر فرید حسینی را به ادامه تحصیل تشویق می‌کردند، اما آرزوی پزشک شدن ایشان به دیدار وی با روانشاد دکتر مرتضی شیخ برمی‌گردد. دکتر شیخ از پزشکان انسان‌دوست و وارسته‌ی مشهد بودند و هر وقت که دکتر فرید حسینی مادربزرگ خود را به مطب ایشان می‌بردند؛ ایشان با خوش‌خلقی و مهربانی برخورد می‌کردند تا اینکه پزشک شدن در دوران نوجوانی برای ایشان به یک آرزو تبدیل می‌شود.
روزی استاد در روزنامه آفتاب شرق مطلبی با این مضمون مشاهده می‌کنند: کسانی که علاقمند به ادامه تحصیل در دبیرستان هستند می‌توانند به‌صورت شبانه ادامه تحصیل داده و اگر معدل آنها بالاتر از 14/5 باشد، می‌توانند به‌جای یک پایه، دو پایه را بگذرانند. ایشان با زحمت فراوان و با جمع کردن ده نفر دیگر یک کلاس شبانه را تشکیل می‌دهند و طی سه سال تلاش شبانه‌روزی موفق به اخذ دیپلم طبیعی می‌شوند تا اینکه در کنکور همان سال در دندانپزشکی دانشگاه تهران و پزشکی دانشگاه مشهد قبول می‌شوند که در نهایت به توصیه برادر خود در رشته پزشکی ادامه تحصیل می‌دهند.
پروفسور دکتر رضا فرید حسینی در ایام جوانی
ایشان در کنار تحصیل در رشته پزشکی از کلاس‌های درس استاد دکتر شریعتی در دانشکده ادبیات نیز استفاده و بهره کافی می‌بردند، تا اینکه دکتر شریعتی خانواده همسر ایشان را برای ازدواج معرفی می‌کنند. استاد در آستانه فارغ‌التحصیلی خود با همسر خود که لیسانس ادبیات داشتند، ازدواج می‌کنند و جهت ادامه‌ی تحصیل به انگلستان می‌روند. ایشان از دانشگاه چستر وابسته به منچستر پذیرش گرفته و پس از یک سال به دانشگاه لندن رفته و در بیمارستان سن‌جورج لندن در رشته بیماری‌های داخلی موفق به اخذ تخصص می‌شوند. سپس از دانشگاه کاردیف ولز تخصص بیماری‌های ریه را اخذ می‌کنند و در آنجا با ایمونولوژی آشنا می‌شوند. اولین برخورد ایشان با ایمونولوژی مشاهده کلمه IgG در پرونده بیماری بود که تا آن زمان برای ایشان ناآشنا بود. با جستجو در کتاب‌های مرجع به نتیجه‌ای نمی‌رسند و از یکی از رزیدنت‌های سال بالایی خود در این مورد سؤال می‌کنند.
وی توضیح می‌دهد که خانواده ایمونوگلوبولین‌ها گروهی از پروتئین‌های خون است که به‌تازگی توسط دانشمندان در نیویورک توسط روش الکتروفورز از سرم جداسازی شده است. این کشف همزمان با شروع علم ایمونولوژی نوین در دنیا بود که دانشگاه لندن از پیشگامان ایمونولوژی بود. دومین برخورد استاد با ایمونولوژی در کلاس درس پروفسور رایت ایمونولوژیست مشهور بود. پروفسور رایت در این کلاس به دکتر فرید می‌گویند: پزشکان آینده نسخه‌بنویس نیستند زیرا علم ایمونولوژی به‌سرعت در حال پیشرفت است و ساختار و پاتوفیزیولوژی بسیاری از بیماری‌ها مرتبط با نقص عملکردی یا اختلال عملکردی سیستم ایمنی است. استاد دکتر فرید حسینی در ادامه در دوره فلوشیپ ایمونولوژی و آلرژی در کالج چلسی به ادامه تحصیل پرداخته و سپس راهی آمریکا می‌شوند و پس از کسب دانش روز در زمینه ایمونولوژی و آلرژی از آکادمی آلرژی، آسم و ایمونولوژی آمریکا موفق به اخذ فلوشیپ می‌شوند.
از اساتید مهم ایشان در لندن می‌توان دو دانشمند مطرح یعنی پروفسور جک پپیس (Jack Pepys) پدر آلرژی در انگلستان و ابداع‌کننده تست پریک و نیز پروفسور دبورا دونیـاک (Deborah Doniach) از پیشگامان شناخت مکانیسم‌های بیماری‌های اتوایمنی را نام برد. استاد دکتر فرید حسینی با راهنمایی پروفسور دونیاک برای اولین بار تئوری اتوایمنی دیابت نوع یک را در آن زمان مطرح کردند.
سرانجام پس از کسب علم و تجربه کافی در زمینه بیماری‌های داخلی، بیماری‌های ریه و نیز ایمونولوژی و آلرژی، در سال 1356 به دعوت دانشکده پزشکی دانشگاه مشهد به ایران بازمی‌گردند که از قبل هم چنین تصمیمی را داشتند. در آن زمان رشته ایمونولوژی در دانشگاه‌های ایران چندان فعال نبود. ایمونولوژی به‌صورت درسی در کنار میکروبیولوژی به دانشجویان تدریس می‌شد. البته تلاش‌های روانشاد پروفسور دکتر محمد میردامادی (پدر سرولوژی)، روانشاد پروفسور دکتر غلامرضا نظری، روانشاد پروفسور دکتر ابوالحسن فرهودی (پدر ایمونولوژی بالینی و آلرژی کودکان) در دانشکده پزشکی تهران و نیز پروفسور دکتر حسن تاج‌بخش (مؤلف اولین کتاب ایمونولوژی نوین در ایران، استاد ممتاز و چهره ماندگار) در دانشکده دامپزشکی تهران در رشد دانش ایمونولوژی و آلرژی بسیار مؤثر بود. استاد دکتر رضا فرید حسینی در سال 1356 اولین بخش ایمونولوژی و آلرژی را در بیمارستان قائم مشهد راه‌اندازی کردند.
در کنار آن یک آزمایشگاه کوچک ایمونولوژی جهت تعیین عیار فاکتور روماتوئیدی (RF)، پروتئین واکنش‌گر C (CRP) و الکتروفورز تأسیس گردید.
همچنین بنا به پیشنهاد ایشان چند جلسه درس مستقل ایمونولوژی برای دانشجویان سال چهارم پزشکی و اینترن‌های بیمارستان تشکیل گردید. همزمان با تعطیلی دانشگاه‌ها توسط ستاد انقلاب فرهنگی، دکتر فرید حسینی با همکاری شادروان پروفسور دکتر احمد مسعود، پروفسور دکتر بهروز نیک‌بین و پروفسور دکتر محمدباقر اسلامی از دانشگاه تهران به بازنگری سرفصل دروس پزشکی و تأسیس رشته کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی ایمنی‌شناسی پزشکی اقدام کردند. در ادامه ایشان با همکاری شادروان پروفسور دکتر ابوالحسن فرهودی (استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران)، شادروان پروفسور دکتر ناصر جواهرتراش (استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران) و پروفسور دکتر رضا امین (بنیانگذار ایمونولوژی بالینی و آلرژی در دانشگاه علوم پزشکی شیراز) دوره فوق تخصصی ایمونولوژی بالینی و آلرژی را در ایران در سال 1361 تأسیس کردند. از دیگر نوآوری‌های استاد دکتر رضا فرید حسینی می‌توان به پیشنهاد ایجاد رشته فوق تخصصی روماتولوژی در ایران اشاره کرد.
سمت راست نفر اول: روانشاد پروفسور دکتر ابوالحسن فرهودی
سمت چپ نفر اول: پروفسور دکتر رضا فرید حسینی
استاد دکتر رضا فرید حسینی مؤلف بیش از 30 جلد کتاب در زمینه ایمونولوژی و آلرژی است. کتاب “مبانی ایمونولوژی” ایشان یکی از کتاب‌های جامع مورد استفاده در دانشگاه‌های کشور است که آخرین چاپ آن با همکاری اساتید ایمونولوژی ایران به بیش از هزار صفحه رسیده و در سال 1393 تجدید چاپ شده است. ایشان اولین بار کتاب” ایمونولوژی سلولی و مولکولی” تألیف پروفسور ابوالعباس و همکاران را با همکاری روانشاد دکتر حسن برادران و دکتر عبدالرحیم رضایی در ایران ترجمه و به دانشجویان علاقمند معرفی کردند که این کتاب به‌عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب گردید. این ترجمه‌ها همگام با ویرایش‌های این کتاب نیز انجام شده و اخیراً ویرایش نهم 2018 نیز توسط استاد و همکاران ترجمه شده است.
یکی از بهترین کتاب‌هایی که زیر نظر استاد دکتر رضا فرید حسینی تألیف شده است؛ کتاب “ایمونولوژی معنوی” است که توسط دکتر فرهاد فرید حسینی (فرزند استاد، روانپزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد) و دکتر هومن کاغذیان تألیف شده است. در این کتاب به شیوه بسیار جالبی مطالب علمی ایمونولوژی با مباحث عرفانی مولانا و عرفای معروف دیگر تلفیق شده است.
از دیگر کتاب‌های جامع و ارزشمند تألیفی استاد می‌توان به کتاب “تاریخچه ایمونولوژی و آلرژی در ایران و جهان” اشاره کرد. این کتاب توسط استاد دکتر رضا فرید حسینی، استاد دکتر بهروز نیک‌بین و دکتر رضا جعفری با همکاری فرهنگستان علوم پزشکی ایران در سال 1396 به چاپ رسیده است.
از سمت راست: پروفسور دکتر رضا فرید حسینی، پروفسور دکتر علیرضا رنجبر
یکی از زمینه‌های بسیار جذاب و مهم مورد تحقیق استاد دکتر رضا فرید حسینی در مورد شناسایی، تشخیص و درمان بیماران مبتلا به بدخیمی یا اختلالات عصبی- عضلانی ناشی از ویروس لنفوتروپیک T انسان نوع یک (HTLV-1) در ایران است. سال‌ها قبل از کشف رتروویروس‌ها، بیماری عصبی شبه مالتیپل اسکلروزیس، مایکوزیس فونگوئید و نیز نوعی لوسمی بالغین در خراسان توسط استاد دکتر رضا فرید حسینی و همکاران در بیمارستان قائم مشهد مشاهده شد. در آن زمان این بیماری‌ها را به اشتباه “بیماری خراسان” می‌نامیدند. در ادامه در طی سفرهای علمی استاد دکتر رضا فرید حسینی به بیمارستان دانشگاه کورنل نیویورک، ایشان متوجه می‌شوند که این اختلالات پوستی، خونی و عصبی در بین یهودیان مشهدی مهاجر به آمریکا نیز مشاهده می‌شود. ایشان پس از آشنایی با پروفسور دکتر بیژن صفایی (رئیس بخش تحقیقات درماتولوژی دانشگاه کورنل) به تشویق نامبرده به بررسی شیوع رتروویروس‌ها در مشهد می‌پردازند.
در نتیجه برای اولین بار HTLV-1 را در این بیماران جداسازی کردند. از آن تاریخ به بعد یکی از زمینه‌های اصلی تحقیقاتی ایشان و گروه ایمونولوژی مشهد در مورد شناسایی شیوع و نیز پروتکل‌های درمانی HTLV-1 بوده است که یکی از پروتکل‌های درمانی طراحی شده موفقیت‌آمیز بوده و میزان بقا در بیماران را افزایش داده است و نتایج آن در مجلات علمی بسیار معتبر مانند Blood و نیز Leukemia چاپ گردید.
استاد دکتر رضا فرید حسینی شاگردان زیادی را تربیت کرده‌اند که اکثر آنها از محققین، اساتید دانشگاهی و پزشکان متخصص و فوق تخصص مطرح و توانمند در ایران و دنیا هستند که بدون تردید می‌توان استاد دکتر رضا فرید حسینی را استاد استادان نامید. یکی از ویژگی‌های بسیار بارز علمی ایشان این است که همیشه عاشق آموختن هستند. ایشان همیشه مطالب به روز و جدید در زمینه تحقیقات پایه و بالینی مرتبط با ایمونولوژی و آلرژی را از مجلات معتبر و کتاب‌های مرجع شناخته‌شده، مطالعه کرده و آنها را با دانشجویان جوان و رزیدنت‌ها در میان می‌گذارند. ایشان نمونه‌ی بارز دانشمندی هستند که در علم کمال خضوع را داشته و از آموختن مطلب جدیدی حتی از دانشجویان خود تردیدی ندارند.
از ویژگی‌های اخلاقی استاد دکتر فرید حسینی می‌توان حسن خلق و تلاش برای پیشرفت علمی و حرفه‌ای دیگران را نام برد که این منش و رفتار نظیر اجدادشان و در رأس آنها پیامبر اکرم (ص) است. علاوه بر این، ایشان فردی خیر و بخشنده برای رفع نیازهای نیازمندان و انسانی نیکوکار در زمینه پیگیری درمان افراد کم‌بضاعت نیز هستند. بدون شک ایشان از ترویج‌دهندگان فرهنگ ناب ایرانی و اخلاق پیامبر اکرم بوده و سالیان درازی است که عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی ایران هستند و نام ایشان به مانند ستاره‌ای درخشان در آسمان ایران زمین جاودانه می‌درخشد و خواهد درخشید.
از سمت راست: پروفسور دکتر حسن تاج‌بخش، پروفسور دکتر رضا فرید حسینی و دکتر رضا جعفری
تمبر بزرگداشت مقام استاد پیشکسوت پروفسور دکتر رضا فرید حسینی
خلاصه فعالیت‌های علمی دکتر فرید حسینی در یک نگاه عبارتند از:
پست‌های اجرایی گذشته
1) رئیس شورای جهاد دانشگاهی مشهد
2) ریاست بیمارستان قائم (عج) مشهد
3) معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد
4) مدیر گروه داخلی مشهد
5) عضو هیئت امناء دانشگاه علوم پزشکی مشهد
پست‌های اجرایی
1) مدیر گروه ایمونولوژی و آلرژی دانشکده پزشکی مشهد
2) عضو هیئت امناء دانشگاه امام رضا وابسته به آستان قدس رضوی
3) عضو هیئت امناء دانشگاه آزاد اسلامی
4) عضو بورد فوق تخصص ایمونولوژی و آلرژی وزارت بهداشت
5) عضو بورد ایمونولوژی پایه وزارت بهداشت
جوایز کسب شده
1) جایزه جشنواره خوارزمی
2) جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی
3) جایزه کتاب سال و دانشگاه‌های ایران
4) جایزه انجمن پزشکان ایران مقیم آمریکا
5) جایزه انجمن پزشکان دندانپزشکان ایران مقیم آلمان
6) جایزه بنیاد علمی پروفسور یلدا
7) استاد نمونه دانشگاه‌های کشور
8) استاد نمونه سازمان نظام پزشکی ایران
9) استاد نمونه نظام پزشکی مشهد
عضویت‌های علمی
1) عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی
2) فلوی ارشد آکادمی آسم و آلرژی و ایمونولوژی آمریکا
3) فلوی کالج آسم آلرژی و ایمونولوژی آمریکا
4) فلوی کالج بیماری‌های ریه آمریکا
5) پروفسور وابسته دانشگاه آریزونای آمریکا
نوآوری‌ها
1) مبتکر و ایجاد کلینیک ویژه در سال 1356
2) جداسازی ویروس HTLV-1 در مشهد و خراسان برای اولین بار در ایران
3) ایجاد رشته روماتولوژی در شورای انقلاب فرهنگی
4) ایجاد گروه بخش و آزمایشگاه ایمونولوژی برای اولین بار در مشهد
5) اولین دوره بازآموزی در ایران در سال 1361
6) پیشنهاد دوره‌های فوق تخصصی وزارت خانه در سال 1361
فعالیت‌های علمی
1) تعداد مقالات علمی خارجی و داخلی در ژورنال‌های معتبر 115 مقاله
2) تعداد کتاب‌های تألیف و ترجمه 30 کتاب
3) تعداد تزهای دانشجویان پزشکی– دندانپزشکی– داروسازی بیش از 100 پایان‌نامه
4) تعداد تزهای فلوشیپ آلرژی 22 پایان‌نامه
5) تعداد تزهای دکتری تخصصی ایمونولوژی 34 پایان‌نامه
عضویت در هیئت تحریریه مجلات علمی
1) عضو هیئت تحریریه مجله دانشکده پزشکی مشهد
2) عضو هیئت تحریریه مجله آسم و آلرژی (انگلیسی)
3) عضو هیئت تحریریه مجله ایمونولوژی ایران (انگلیسی)
4) عضو هیئت تحریریه مجله Sport Medicine
مروری بر تاریخ ایمونولوژی و آلرژی در ایران و جهان
استاد دکتر حسن میردامادی: پدر سرولوژی در ایران
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام