شناسایی و ارزیابی خطرات محیط کار در آزمایشگاه‌های پزشکی
رزیتــا خنافری
مهندس علیرضا مــداح
هدف:
شناسایی و ارزیابی خطرات محیطی آزمایشگاه‌های پزشکی جهت کاهش و پیشگیری از بروز حوادث
دامنه کاربرد: کلیه فرآیندها و فعالیت‌های آزمایشگاه
تعاریف:
خطر Hazard : هرگونه موقعیت یا منبع بالقوه بروز آسیب (مواد شیمیائی، مواد عفونی، برق، سمی، اشعه، یک کشوی باز و …) و یا ترکیبی از آنها در محل انجام کار است.
ریسک Risk : شانس و احتمال اینکه به یک شخص توسط هر یک از خطرات آسیب وارد شود با لحاظ شدت آسیب.
ریسک قابل تحمل Tolerable Risk : ریسکی است که با در نظر گرفتن الزامات قانونی و مقررات داخلی، وضعیت مالی و عملیاتی آزمایشگاه قابل قبول باشد.
حادثه Accident : اتفاق یا واقعه ناخواسته که منجر به فوت، بیماری، جراحت، صدمه و خسارات تجهیزاتی، ساختمانی، زیست محیطی و یا ترکیبی از آنها گردد.
ریسک خطر پذیری RPN : (Risk Priority Number)
میزان احتمال شناسائی حادثه × احتمال وقوع حادثه × شدت اثر (میزان خسارات)= RPN
وضعیت غیرعادی : انجام کار در محل‌های خارج از آزمایشگاه مانند نمو نه‌گیری خارج از مرکز
وضعیت اضطراری : وضعیت‌های پیش‌بینی نشده و خــارج از کنترل در فعالیت‌های عادی و غیرعادی
مواد خطرناک : مواد قابل انفجار، قابل اشتعال، سمی، رادیواکتیو، سوزاننده، خورنده، سرطان‌زا و آلاینده‌های بیولوژیک
طرف‌های ذینفع : فرد یا گروهی که بر عملکرد آزمایشگاه تأثیرگذاشته و یا از آن تأثیر می‌پذیرند.
مانند: کارکنان، مراجعین، آزمایشگاه‌های پزشکی، سازمان‌های بیمه‌گر، پزشکان و دانشگاه‌ها
معیارهای ارزیابی:
معمولاً از سه معیار جهت ارزیابی میزان ریسک پذیری خطرات استفاده می‌شود و RPN (میزان ریسک پذیری خطرات) هر بخش در جدول شناسایی خطرات/ جنبه ریسک تعیین می‌گردد.
۱٫ احتمال وقوع: عبارت است از میزان آمادگی شناسایی خطر قبل از وقوع، که بر اساس فواصل زمانی بروز یک خطر بدست می‌آید. این اطلاعات از طریق سوابق حوادث و اتفاق بدست می‌آید.
امتیاز ۱: (بسیار ضعیف و نامحتمل) در هر سال / هرچند سال، یکبار اتفاق می‌افتد.
امتیاز ۲: (ضعیف و نا محتمل) در هر سال یکبار اتفاق می‌افتد.
امتیاز ۳: (متوسط و کمی محتمل) در هر چند ماه یکبار اتفاق می‌افتد
امتیاز ۴: (قوی و بسیار محتمل) در هر ماه یکبار اتفاق می‌افتد.
۲٫ شدت اثر: بر اساس میزان خسارات و دوام اثر و وضعیت‌های قانونی درجه بندی می‌گردد.
درجه ۱: الزام قانونی نداشته، دوام اثر بر سلامت انسان ناچیز بوده، خسارات مالی تا ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال باشد.
درجه ۲: الزام قانونی نداشته، وخامت و دوام اثر قابل جبران بوده، بر سلامتی انسان آثار مشهودی بر جا می‌گذارد. خسارات مالی تا ۱۰٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال
درجه ۳: الزام قانونی داشته، وخامت و دوام اثر جدی بوده و جبران خسارات و صدمات وارده در زمان زیادی قابل جبران است، باعث نقص عضو دائم می‌شود. خسارات مالی تا ۱۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال
درجه ۴: الزام قانونی داشته، وخامت و دوام اثر غیر قابل جبران بوده، باعث فوت می‌شود. خسارات مالی تا ۳۲۰٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال و بالاتر
۳٫ احتمال تشخیص یا کشف حادثه قبل از وقوع : چنانچه حادثه قابل کشف و قابل اجتناب باشد (مثل فرو رفتن پا در چاهک بدون محافظ) کمترین نمره (۱) و چنانچه غیر قابل کشف و خارج از کنترل شخص باشد (مثل برخورد جسم پرتاب شده به شخص) بالاترین نمره (۴) در نظر گرفته می‌شود.
احتمال کشف و شناسائی حادثه و اجتناب از آن زیاد است نمره ۱
احتمال کشف و شناسائی حادثه و اجتناب از آن با کمی دقت امکان پذیر است نمره ۲
احتمال کشف و شناسائی حادثه و اجتناب از آن دشوار است نمره ۳
احتمال کشف و شناسائی حادثه و اجتناب از آن امکان پذیر نیست نمره ۴
محاسبه میزان ریسک پذیری حالت خطر (RPN)
نمره اولویت ریسک ( R.P.N ) شامل:
|
شدت ( Severity ) × وقـوع (Occurrence) × تشخیص (Diagnosis) = [میزان ریسک پذیری (RPN)]
|
که نتیجه به دست آمده از فرمول بالا، میزان ریسک پذیری حالت خطر را نشان می‌دهد.
| محدوده محاسبه شده RPN | میزان
ریسک پذیری |
اقدام پیشگیرانه لازم |
| ۶۴ ≥ RPN ≤ ۲۷ | شدید | نیازمند صدور اقدام پیشگیرانه جهت تحت کنترل در آوردن خطرات و تعیین اهداف، برنامه و شاخص‌های کنترلی می‌باشند |
| ۲۶ RPN ۱۷ | متوسط | نیازمند صدور اقدام پیشگیرانه و آموزش کارکنان هر بخش می‌باشند و کارکنان ملزم به استفاده از لوازم ایمنی می‌باشند. |
| ۱۶ RPN ۱ | کم | نیازمند توجیه و آگاه سازی کارکنان هر بخش می‌باشند |
توجه: بخش استاندارد سازی با همکاری مدیر فنی برای RPN های بین ۱۷ تا ۶۴ اقدام پیشگیرانه لازم را تعیین می‌نمایند و کلیه مسئولان بخش‌ها ملزم به اجرای اقدامات پیشگیرانه برای بخش‌های کاری تعریف شده می‌باشند.
برای RPN های کم و متوسط، مدیر فنی و مسئولان بخش‌ها باید توصیه‌های لازم را به کارکنان متذکر شوند.
شرایط عادی :
- جنبه‌ها و خطرات مرتبط با هر یک از عملیات و فعالیت‌های آزمایشگاه در حالت عادی توسط بخش‌های فنی، استاندارد سازی و مسئول ایمنی شناسایی می‌گردد.
- جنبه‌ها و خطرات شناسایی شده بر اساس معیارهای ذکر شده در جدول شناسایی و ارزیابی خطر با در نظر گرفتن سوابق فعالیت‌ها، حوادث اتفاق افتاده، اطلاعات و استانداردها و… آنالیز و ارزیابی می‌گردند.
- رتبه ارزیابی انتخاب شده، برای هر یک از معیارهای احتمال وقوع، شدت و اثر تعیین، و مقادیر عددی بدست آمده از حاصل ضرب آن، به عنوان درجه خطر یا پیامد ثبت می‌شود.
- فهرست نهائی جنبه‌ها و خطرات با رعایت ترتیب درجه پیامد آنها توسط واحد استاندارد سازی مستند می‌گردد. این فهرست در گروهی متشکل از مسئول استاندارد سازی؛ مدیر فنی و با نظرخواهی از مسئولان بخش‌ها تعیین می‌شود و در هر دوره با توجه به امکانات مالی، تجاری، تجهیزاتی، الزامات قانونی، الزامات مشتریان بر اساس قراردادها و حد ریسک‌های قابل تحمل آزمایشگاه تعیین می‌گردد.
- برای خطرات و جنبه‌هایی که بالاتر از حد ریسک قابل تحمل سازمان قرار دارند، اهداف و برنامه‌های لازم در چشم‌انداز آزمایشگاه تعریف و اجرا می‌شوند. این برنامه‌ها توسط واحد استاندارد سازی هر آزمایشگاه تدوین و پس از اعلام نظر مدیر فنی، جهت تصویب به مدیر ارشد آزمایشگاه ارائه می‌گردد.
شرایط غیرعادی
- با توجه به درخواست مشتریان، سازمان موظف است قبل از انجام فعالیت‌های خارج از مرکز موارد ایمنی و بهداشت را با مسئولین ذیربط آن مرکز هماهنگ نماید.
- در صورت عدم وجود مسئولین آگاه و مرتبط در زمینه ایمنی و بهداشت، مسئول ایمنی در آزمایشگاه شخصاً کلیه موارد را بررسی نموده و در صورت نیاز حتماً موارد را با مرکز مربوطه هماهنگ نماید.
شرایط اضطراری
مدیر فنی بلافاصله تمامی موارد اضطراری محل کار را با مسئولین بخش هماهنگ می‌نماید و توصیه‌های لازم را به آنان متذکر می‌شود.