سرطان پروستات و آزمایش PSA

سرطان پروستات و آزمایش PSA

دکتر محمد دبیر

سرطان پروستات شایع‌ترین نوع سرطان در مردان است. این بیماری در بین کل سرطان‌ها رتبه ششم را از نظر شیوع در جهان دارد و دومین عامل مرگ ناشی از سرطان در میان مردان آمریکایی می‌باشد.

اپیدمیولوژی

• ۲۱۸۰۰۰ مورد جدید سالانه در آمریکا به وقوع می‌پیوندد.
• میزان ابتلا در مردان زیر ۵۰ سال کم است.
• ۷۵% از موارد در مردان کمتر از ۶۵ سال رخ می‌دهد.

ریسک فاکتورها

• نژاد: در آمریکایی‌های افریقایی‌تبار بیشتر دیده می‌شود.
• سابقه خانوادگی: در میان بستگان درجه اول کسانی که در زیر ۶۵ سال مبتلا به سرطان پروستات می‌گردند میزان شیوع ۵ تا ۱۱ برابر بیشتر است.
• سن: در سنین پیری شایع است.

پاتوفیزیولوژی

• نوع تومور معمولاً آدنوکارسینوما بوده و جهت رشد وابسته به هورمون‌های آندروژن می‌باشد.
• سلول‌های اپی‌تلیال پروستات تولید آنتی‌ژن خاص پروستات (PSA) و اسید فسفاتاز می‌کنند. تولید این مواد با ایجاد تومور یا التهاب و هیپرپلازی افزایش می‌یابد.
• بیشتر تومورها در منطقه محیطی پروستات و اغلب در قسمت قدامی ایجاد می‌شوند.

تظاهرات بالینی

• اغلب بدون علامت
• ممکن است علائم بزرگ شدن پروستات نظیر تکرر و فوریت ادرار مشاهده شود.
• در صورت ایجاد متاستاز، دردهای استخوانی در ناحیه لگن و کمر ایجاد می‌گردد.

تشخیص

اندیکاسیون انجام آزمایش

• پیگیری PSA که قبلاً بالا بوده است.
• مواجهه با ندول یا هیپرتروفی جدید در پروستات

تشخیص آزمایشگاه

• PSA بالاتر از ng/ml4 در اکثر بیماران
• مقدار PSA بین ۴تا ۱۰ (و در بعضی موارد بین ۲/۵ تا ۱۰) مشکوک تلقی می‌گردد. در این صورت بهتر است سرعت افزایش PSA یا درصد PSA آزاد مدنظر باشد.
• در مقادیر بیش از ng/ml 10 بیوپسی توصیه می‌گردد.
• در مقادیر کمتر از ۳ (در مواردی بین ۲/۵ تا ۱۰) اندازه‌گیری سریال PSA در فواصل یک ساله توصیه می‌گردد.
• طبیعی بودن PSA سرطان پروستات را رد نمی‌کند. ضمن آنکه مقدار PSA در هیپرتروفی خوش‌خیم هم افزایش می‌یابد.
• سرعت افزایش PSA: در صورتیکه میزان افزایش PSA بیش از ۰/۳۵ نانوگرم در سال و مقدار PSA توتال بیش از ۲/۵ نانوگرم در میلی‌لیتر باشد بیوپسی توصیه میگردد.
• درصد PSA آزاد، در صورتی‌که مقدار PSA کل بین  ng/ml 4-10 بوده و معاینه مقعدی پروستات منفی باشد، کاربرد دارد. محدوده طبیعی این نسبت وابسته به سن است و هرچه سن بالاتر و درصد PSA آزاد کمتر باشد خطر سرطان پروستات بیشتر است. مقدار بالای ۲۵% ریسک کم دارد و مقدار کمتر از ۱۰% بیش از ۴۹% موارد توأم با سرطان است. در مقادیر کمتر از ۲۵% بیوپسی توصیه می‌گردد.
• دانسیته PSA برابر است با مقدار PSA تقسیم بر حجم پروستات (که توسط سونوگرافی مشخص شده است). هرچه مقدار این نسبت بیشتر باشد احتمال بدخیم بودن بیشتر است.

هیستولوژی

• بیوپسی به کمک سونوگرافی روش معمول تشخیص است.
• بیوپسی زمانی توصیه می‌شود که مقدار PSA بالاتر از ۱۰ باشد و یا اینکه مقدار آن بین ۴-۱۰ بوده و درصد PSAآزاد به توتال کمتر از ۲۵% باشد.

در مطالعه بیوپسی بر اساس نتیجه بدست آمده اقدام بعدی تعیین می‌گردد:

• مشاهده پرولیفراسیون آسینار کوچک ⇚ آزمایش PSA و معاینه سه ماه بعد تکرار شود.
• مشاهده دیسپلازی اینترا اپی‌تلیال درجه بالا ⇚ PSA و معاینه هر سه ماه یکبار بمدت یکسال تکرار گردد.
• سرطان ⇚ اقدامات درمانی مقتضی

سونوگرافی

سونوگرافی ترانس‌رکتال حجم پروستات را مشخص می‌کند. با تقسیم مقدار PSA بر حجم پروستات دانسیته PSA بدست می‌آید.

پیش‌آگهی

• بالا بودن PSA از مقدار میانه در سنین ۵۵-۴۰ نشانه محکمی از ابتلا به سرطان پروستات در آینده است.
• بر اساس توصیه انجمن ارولوژیست‌های آمریکا در سال ۲۰۰۹، شروع غربالگری باید در سن ۴۰ باشد و چنانچه مقدار PSA بالا بود در فواصل زمانی کوتاه‌تری مورد پیگیری واقع شود.
• اندیکاسیون‌های تومور مهاجم

۱-  بالا بودن دانسیته PSA (PSAD )

۲-   بالا بودن سرعت افزایش PSA (PSAV) یعنی افزایش بیش از ng/ml2 در سال

تشخیص افتراقی

• پروستاتیت: باکتریال، قارچی، سلی
• هیپرتروفی خوش‌خیم پروستات

غربالگری

• PSA تنها تومورمارکری است که جهت غربالگری سرطان پروستات تأیید شده است.
• اسید فسفاتاز پروستاتی ارزش غربالگری اندکی دارد و امروزه استفاده نمی‌شود.
• غربالگری در موارد ذیل توصیه نمی‌شود:
• افراد زیر ۵۰ سال (مگر در مواردی‌که فامیل درجه یک فرد در زیر ۶۵ سالگی مبتلا به تومور پروستات شده باشد)
• بیمار بالای ۶۵ سال که عمر کمتر از ۱۰ سال برای او پیش‌بینی می‌شود.
• بیمار بالای ۷۵ سال
• در صورتی‌که بنابر غربالگری باشد این کار باید سالانه انجام پذیرد. انجمن سرطان آمریکا ACS، انجمن ارولوژیست‌های آمریکا AUA و شبکه جامع ملی سرطان NCCN موافق غربالگری بوسیله PSA بوده ولی کارگروه خدمات پیشگیری آمریکا USPSTF و کالج پزشکان آمریکا ACP شواهد موجود را جهت غربالگری سرطان پروستات در مردان کافی نمی‌داند.
• AUA سن شروع غربالگری را ۴۰ سال و بقیه مجامع ۵۰ سال توصیه می‌کنند.
• ACS و AUA استفاده از سنجش درصد PSA آزاد را در صورتی توصیه می‌کنند که PSA کل بین ۴ تا ۱۰ نانوگرم در میلی‌لیتر باشد.
• هیچ راهنمایی جهت تفسیر درصد PSA آزاد در صورتی‌که مقدار PSA کل کمتر از ۲/۵ یا بیشتر از ۱۰ باشد وجود ندارد.
• غربالگری سرطان پروستات به وسیله PSA به همراه معاینه مقعدی توصیه شده است.

پایش

در صورتی که جراحی پروستات موفق باشد مقدار PSA به کمتر از   ۰/۰۵ng/ml کاهش می‌یابد.در رادیوتراپی مقدار PSA در این حد افت نمی‌کند. افزایش مجدد PSA پس از درمان نشانه متاستاز است.

نکته مهم در سنجش  PSA: نتایج حاصل از دو روش  یا دو کیت مختلف را نمی‌توان با هم مقایسه کرد.

WWW.arupcounsult.com

برای دانلود فایل پی دی اف روی لینک پایین کلیک کنید.