سرطان پروستات و آزمایش PSA
دکتر محمد دبیر
سرطان پروستات شایعترین نوع سرطان در مردان است. این بیماری در بین کل سرطانها رتبه ششم را از نظر شیوع در جهان دارد و دومین عامل مرگ ناشی از سرطان در میان مردان آمریکایی میباشد.
اپیدمیولوژی
- ۲۱۸۰۰۰ مورد جدید سالانه در آمریکا به وقوع میپیوندد.
- میزان ابتلا در مردان زیر ۵۰ سال کم است.
- ۷۵% از موارد در مردان کمتر از ۶۵ سال رخ میدهد.
ریسک فاکتورها
- نژاد: در آمریکاییهای افریقاییتبار بیشتر دیده میشود.
- سابقه خانوادگی: در میان بستگان درجه اول کسانی که در زیر ۶۵ سال مبتلا به سرطان پروستات میگردند میزان شیوع ۵ تا ۱۱ برابر بیشتر است.
- سن: در سنین پیری شایع است.
پاتوفیزیولوژی
- نوع تومور معمولاً آدنوکارسینوما بوده و جهت رشد وابسته به هورمونهای آندروژن میباشد.
- سلولهای اپیتلیال پروستات تولید آنتیژن خاص پروستات (PSA) و اسید فسفاتاز میکنند. تولید این مواد با ایجاد تومور یا التهاب و هیپرپلازی افزایش مییابد.
- بیشتر تومورها در منطقه محیطی پروستات و اغلب در قسمت قدامی ایجاد میشوند.
تظاهرات بالینی
- اغلب بدون علامت
- ممکن است علائم بزرگ شدن پروستات نظیر تکرر و فوریت ادرار مشاهده شود.
- در صورت ایجاد متاستاز، دردهای استخوانی در ناحیه لگن و کمر ایجاد میگردد.
تشخیص
اندیکاسیون انجام آزمایش
- پیگیری PSA که قبلاً بالا بوده است.
- مواجهه با ندول یا هیپرتروفی جدید در پروستات
تشخیص آزمایشگاه
- PSA بالاتر از ng/ml4 در اکثر بیماران
- مقدار PSA بین ۴تا ۱۰ (و در بعضی موارد بین ۲/۵ تا ۱۰) مشکوک تلقی میگردد. در این صورت بهتر است سرعت افزایش PSA یا درصد PSA آزاد مدنظر باشد.
- در مقادیر بیش از ng/ml 10 بیوپسی توصیه میگردد.
- در مقادیر کمتر از ۳ (در مواردی بین ۲/۵ تا ۱۰) اندازهگیری سریال PSA در فواصل یک ساله توصیه میگردد.
- طبیعی بودن PSA سرطان پروستات را رد نمیکند. ضمن آنکه مقدار PSA در هیپرتروفی خوشخیم هم افزایش مییابد.
- سرعت افزایش PSA: در صورتیکه میزان افزایش PSA بیش از ۰/۳۵ نانوگرم در سال و مقدار PSA توتال بیش از ۲/۵ نانوگرم در میلیلیتر باشد بیوپسی توصیه میگردد.
- درصد PSA آزاد، در صورتیکه مقدار PSA کل بین ng/ml 4-10 بوده و معاینه مقعدی پروستات منفی باشد، کاربرد دارد. محدوده طبیعی این نسبت وابسته به سن است و هرچه سن بالاتر و درصد PSA آزاد کمتر باشد خطر سرطان پروستات بیشتر است. مقدار بالای ۲۵% ریسک کم دارد و مقدار کمتر از ۱۰% بیش از ۴۹% موارد توأم با سرطان است. در مقادیر کمتر از ۲۵% بیوپسی توصیه میگردد.
- دانسیته PSA برابر است با مقدار PSA تقسیم بر حجم پروستات (که توسط سونوگرافی مشخص شده است). هرچه مقدار این نسبت بیشتر باشد احتمال بدخیم بودن بیشتر است.
هیستولوژی
- بیوپسی به کمک سونوگرافی روش معمول تشخیص است.
- بیوپسی زمانی توصیه میشود که مقدار PSA بالاتر از ۱۰ باشد و یا اینکه مقدار آن بین ۴-۱۰ بوده و درصد PSAآزاد به توتال کمتر از ۲۵% باشد.
در مطالعه بیوپسی بر اساس نتیجه بدست آمده اقدام بعدی تعیین میگردد:
- مشاهده پرولیفراسیون آسینار کوچک ⇚ آزمایش PSA و معاینه سه ماه بعد تکرار شود.
- مشاهده دیسپلازی اینترا اپیتلیال درجه بالا ⇚ PSA و معاینه هر سه ماه یکبار بمدت یکسال تکرار گردد.
- سرطان ⇚ اقدامات درمانی مقتضی
سونوگرافی
سونوگرافی ترانسرکتال حجم پروستات را مشخص میکند. با تقسیم مقدار PSA بر حجم پروستات دانسیته PSA بدست میآید.
پیشآگهی
- بالا بودن PSA از مقدار میانه در سنین ۵۵-۴۰ نشانه محکمی از ابتلا به سرطان پروستات در آینده است.
- بر اساس توصیه انجمن ارولوژیستهای آمریکا در سال ۲۰۰۹، شروع غربالگری باید در سن ۴۰ باشد و چنانچه مقدار PSA بالا بود در فواصل زمانی کوتاهتری مورد پیگیری واقع شود.
- اندیکاسیونهای تومور مهاجم
۱- بالا بودن دانسیته PSA (PSAD )
۲- بالا بودن سرعت افزایش PSA (PSAV) یعنی افزایش بیش از ng/ml2 در سال
تشخیص افتراقی
- پروستاتیت: باکتریال، قارچی، سلی
- هیپرتروفی خوشخیم پروستات
غربالگری
- PSA تنها تومورمارکری است که جهت غربالگری سرطان پروستات تأیید شده است.
- اسید فسفاتاز پروستاتی ارزش غربالگری اندکی دارد و امروزه استفاده نمیشود.
- غربالگری در موارد ذیل توصیه نمیشود:
- افراد زیر ۵۰ سال (مگر در مواردیکه فامیل درجه یک فرد در زیر ۶۵ سالگی مبتلا به تومور پروستات شده باشد)
- بیمار بالای ۶۵ سال که عمر کمتر از ۱۰ سال برای او پیشبینی میشود.
- بیمار بالای ۷۵ سال
- در صورتیکه بنابر غربالگری باشد این کار باید سالانه انجام پذیرد. انجمن سرطان آمریکا ACS، انجمن ارولوژیستهای آمریکا AUA و شبکه جامع ملی سرطان NCCN موافق غربالگری بوسیله PSA بوده ولی کارگروه خدمات پیشگیری آمریکا USPSTF و کالج پزشکان آمریکا ACP شواهد موجود را جهت غربالگری سرطان پروستات در مردان کافی نمیداند.
- AUA سن شروع غربالگری را ۴۰ سال و بقیه مجامع ۵۰ سال توصیه میکنند.
- ACS و AUA استفاده از سنجش درصد PSA آزاد را در صورتی توصیه میکنند که PSA کل بین ۴ تا ۱۰ نانوگرم در میلیلیتر باشد.
- هیچ راهنمایی جهت تفسیر درصد PSA آزاد در صورتیکه مقدار PSA کل کمتر از ۲/۵ یا بیشتر از ۱۰ باشد وجود ندارد.
- غربالگری سرطان پروستات به وسیله PSA به همراه معاینه مقعدی توصیه شده است.
پایش
در صورتی که جراحی پروستات موفق باشد مقدار PSA به کمتر از ۰/۰۵ng/ml کاهش مییابد.در رادیوتراپی مقدار PSA در این حد افت نمیکند. افزایش مجدد PSA پس از درمان نشانه متاستاز است.
نکته مهم در سنجش PSA: نتایج حاصل از دو روش یا دو کیت مختلف را نمیتوان با هم مقایسه کرد.
WWW.arupcounsult.com