آزمایشگاه و بالین
سرطان پانکراس
دکتر محسن منشدی
آزمایشگاه تشخیص طبی دکتر منشدی
www.manshadilab.com
سرطان پانکراس چیست؟
سرطان، رشد کنترل نشده سلول‌های غیرطبیعی است که منجر به تشکیل توده‌های سرطانی می‌شوند، به بافت‌های طبیعی آسیب می‌رسانند و ممکن است سرانجام متاستاز بدهند و به بافت‌های دیگر منتشر شوند. بیشتر موارد سرطان‌های پانکراس (حدود 95 درصد) از مجاری پانکراتیک منشأ می‌گیرند و در برخی موارد در سلول‌های برون‌ریز تولیدکننده آنزیم پانکراس بوجود می‌آیند.
تومورهای پانکراتیک درون‌ریز، که به تومورهای سلول جزیره‌ای نیز شهرت دارند، معمولاً کمتر از تومورهای برون‌ریز تهاجمی‌اند و بسیار نادر می‌باشند. اکثر آنها تومورهای خوش‌خیمی هستند که متاستاز نمی‌دهند، اگرچه ممکن است برخی از آنها بدخیم باشند. تومورهای سلول جزیره‌ای شامل گاسترینوما، گلوکاگونوما و انسولینوما در سلول‌های پانکراتیک بوجود می‌آیند و به ترتیب هورمون‌های گاسترین، گلوکاگون و انسولین را تولید می‌کنند. سرطان‌های درون‌ریز به دلیل اینکه علائم و نشانه‌های وجود مقادیر بالای انسولین و گلوکاگون را نشان می‌دهند، غالباً زودتر از سرطان‌های برون‌ریز تشخیص داده می‌شوند. تست‌های تشخیصی ساده جهت اندازه‌گیری سطوح این هورمون‌ها در خون وجود دارند و برای تأیید افزایش سطح آنها در خون بکار می‌روند.
از آنجا که تومورهای برون‌ریز شایع‌تر و تهاجمی‌تر هستند، ادامه این مبحث بر روی سرطان‌های برون‌ریز متمرکز خواهد شد. متأسفانه تشخیص این سرطانها در مراحل اولیه بیماری مشکل است. از آنجا که غده پانکراس، در عمق بدن قرارگرفته است، تومورهای در حال رشد معمولاً دیده نمی‌شوند و با معاینه فیزیکی هم قابل لمس نیستند. غالباً علائم بالینی زمانی ظاهرمی‌شوند که سرطان تمام پانکراس و اطراف آن را فرا گرفته است.
طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا، میزان این سرطان طی ده سال گذشته با شیب آهسته‌ای افزایش یافته است. برای سال 2014 برآورد شده بود که در 46420 آمریکایی، سرطان پانکراس تشخیص داده شود و حدوداً 39590 نفر از آنان جان خود را از دست بدهند. سرطان پانکراس چهارمین عامل مرگ ناشی از سرطان در ایالات متحده است، باید توجه داشت که تنها حدود 10% سرطانها در موقع تشخیص بیماری، هنوز در بافت پانکراس باقی مانده‌اند و پیشرفت نکرده‌اند.
علائم
علائم اولیه سرطان پانکراس اغلب یا بروز نمی‌کنند و یا خیلی ملایم هستند. این علائم شامل موارد زیر می‌شوند:
- درد شکم و یا درد پشت
- خارش شدید
- تهوع
- بی‌اشتهایی
- کاهش بی‌دلیل وزن
- یرقان
از آنجایی که این علائم در سایر بیماری‌ها به غیر از سرطان هم دیده می‌شوند، ممکن است در مراحل اولیه تشخیص این بیماری مورد غفلت قرار بگیرد. معمولاً قبل از تشخیص علائمی مانند درد مزمن، تهوع، استفراغ، اختلال جذب و در موارد نادر علائمی از قبیل بروز مشکلات در کنترل قند خون، این بیماری گسترش پیدا کرده است.
آزمایش‌ها
آزمایش مشخصی برای ارزیابی اولیه یا تشخیص سرطان پانکراس وجود ندارد. تشخیص بیماری معمولاً به کمک روش‌های تصویربرداری و بیوپسی از بافت صورت می‌گیرد و در بیشتر موارد هنگام تشخیص آزمایشگاهی، سرطان قبلاً متاستاز داده است.
برخی روش‌های تصویربرداری که ممکن است برای تشخیص سرطان پانکراس مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از:
- سی‌تی‌اسکن (توموگرافی رایانه‌ای): این روش برای تشخیص توده پانکراتیک و بررسی متاستاز ناشی از سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- کلانژیوپانکراتوگرافی با آندوسکوپی معکوس (ERCP): یک اسکوپ انعطاف‌پذیر، درون مجرای پانکراس قرار می‌گیرد و به کمک آن، یک محلول رنگی تزریق می‌شود. سپس با استفاده از اشعه X می‌توان موارد غیرطبیعی را در ساختمان پانکراس که دلیل وجود تومور می‌باشد، مشاهده کرد. در صورت تشخیص نواحی غیرطبیعی، می‌توان بیوپسی انجام داد.
- کلانژیوپانکراتوگرافی با تشدید مغناطیسی (MRCP): نوعی MRI است که برای مشاهده بسیار شفاف پانکراس و مجاری آن و مجاری صفراوی بکار می‌رود و غالباً بدلیل سریع‌تر بودن و غیرتهاجمی‌تر بودن آن نسبت به ERCP، قبل از ERCP و یا بجای ERCP مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین در افتراق التهاب پانکراس از سرطان پانکراس نیز قابل استفاده است.
تعدادی از تست‌های آزمایشگاهی که ممکن است نتایج غیرطبیعی را نشان دهند ولی تست تشخیصی سرطان پانکراس محسوب نمی‌شوند، عبارتند از:
- پانل متابولیک جامع: عبارتند از گروهی ازتست‌ها که ممکن است برای ارزیابی عملکرد کبد، کلیه و تعیین ابتلای فرد به یرقان مورد استفاده قرار بگیرند.
- CA 19-9 (آنتی‌ژن سرطانی 9-19): تومورمارکری برای سرطان پانکراس است، ممکن است برای افتراق بین سرطان پانکراس ازسایر سرطانها و مشاهده عود سرطان مورد استفاده قرار گیرد. این تست به خودی خود برای تشخیص متداول نیست. زیرا تعدادی از موارد غیرسرطانی هم می‌توانند سبب افزایش سطح CA 19-9 شوند. به‌هرحال بر پایه تحقیقات اخیر، این تست زمانی می‌تواند برای تشخیص اولیه سرطان پانکراس مفید باشد، که توأم با تست تشخیصی جدید و امیدوارکننده microRNA، که هنوز در مراحل تحقیقاتی است، بکار رود.
- CEA (آنتی‌ژن کارسینوآمبریونیک): تومورمارکری است که بعنوان ابزار مونیتورینگ یا دیده‌بانی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- آمیلاز: سطح خونی آن ممکن است افزایش یابد.
- انجام سایر آزمایش‌ها: مانند چربی مدفوع، تریپسین مدفوع، تریپسینوژن سرم و لیپاز ممکن است برای کمک به ارزیابی چگونگی عملکرد پانکراس و تعیین لزوم استفاده از مکمل آنزیم پانکراس، درخواست شود.
همچنین ممکن است برای تأئید تشخیص سرطان از بیوپسی بافت پانکراس، کمک گرفته شود.
پیشگیری
ریسک فاکتور اصلی سرطان پانکراس، سیگار کشیدن است. حدود 30 درصد موارد سرطان پانکراس نتیجه مستقیم سیگار کشیدن می‌باشد. سایر عوامل خطرزا عبارتند از:
- سن (غالباً در افراد بالای 60 سال دیده می‌شود.)
- جنس (احتمال وقوع سرطان پانکراس در مردان 30 درصد بیشتر از زنان است.)
- التهاب مزمن پانکراس
- رژیم غذایی (به نظرمی‌رسد رژیم غذایی سرشار از گوشت و چربی خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.)
- دیابت ملیتوس
- تماس با مواد شیمیایی صنعتی مانند فرآورده‌های نفتی و برخی آفت‌کش‌ها
- سابقه خانوادگی (استعداد ارثی ممکن است 5 تا 10 درصد موارد را شامل شود.)
باید توجه داشت که اغلب کسانی که دارای ریسک فاکتورهای شناخته شده هستند، مبتلا به سرطان پانکراس نمی‌شوند و نیز ممکن است افرادی بدون داشتن ریسک فاکتورها، مبتلا به سرطان پانکراس گردند.
درمان
درمان سرطان پانکراس بر اساس تعیین مرحله سرطان، میزان درگیری پانکراس و انتشار یا عدم انتشار سرطان، صورت می‌گیرد. این امر ممکن است یا به کمک مرحله‌بندی رایج (سیستم نام‌گذاری) انجام شود و یا با قرار گرفتن سرطان در یکی از موارد زیر باشد:
قابل جراحی: (می‌تواند از طریق عمل جراحی برداشته شود چون هنوز در داخل پانکراس قرار دارد.)
پیشرفته در محل: (در اندام‌های نزدیک پخش شده و قابل جراحی نیست.)
متاستاتیک: (به اندام‌های دوردست منتشر شده است.)
متأسفانه سرطان پانکراس در دسته قابل جراحی، کمتر از 15 درصد موارد را شامل می‌شود. اینکه چه مقدار جراحی بایستی انجام شود، بستگی به محل قرار گرفتن تومور، اندازه آن، میزان گسترش سرطان و وضعیت سلامتی بیمار دارد.
جراحی پانکراس بسیار مشکل است و پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. این عمل به یک جراح مجرب نیاز دارد و محتاج چند هفته زمان برای بهبودی پس از عمل می‌باشد.
روش‌های اختصاصی برای درمان سرطان پانکراس شامل روش جورج ویپل (آسیب‌شناس آمریکایی)، “پانکراتکتومی جزئی” و “پانکراتکتومی کلی” است.
پرتودرمانی و شیمی‌درمانی ممکن است برای درمان پانکراس مورد استفاده قرار بگیرند و معمولاً این کار به دلیل پخش مقادیر ریز و غیرقابل تشخیص تومور هنگام عمل جراحی، ضرورت پیدا می‌کند. متأسفانه سرطان پانکراس به درمان متداول خوب پاسخ نمی‌دهد. جمسیتابین و 5- فلئورویوراسیل (5-FU)، معمولاً به عنوان بیشترین عوامل شیمی‌درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که ممکن است به تنهایی و یا همراه با سایر داروها مصرف شوند.
تحقیق بر روی انتخاب‌های درمانی جدید تحت عنوان “درمان‌های هدفمند” یک فیلد فعال و در حال پیشرفت است. تلاش برای عرضه داروهای جدیدی که بطور اختصاصی عمل کنند و دارای عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمی‌درمانی متداول باشند، درحال انجام است. نمونه این داروها شامل “مهارکننده فاکتور رشد سرطان پانکراس”، “فاکتورهای ضد آنژیوژنز” که تولید عروق خونی لازم برای رشد سرطان را مهار می‌کنند و داروهایی که مواد دخیل در گسترش سرطان پانکراس را مورد هدف قرار می‌دهند و از بین می‌برند. برای مبتلایانی که در مرحله عود بیماری هستند یا سرطان پانکراس غیرقابل جراحی دارند، درمان تسکین‌بخش (به منظور ایجاد آسایش) انتخاب اول است. پرتودرمانی، شیمی‌درمانی و جراحی ممکن است برای کمک به کاهش و تسکین درد مورد استفاده قرار گیرند. همچنین ممکن است از عمل جراحی برای قطع عصب به منظور کاهش درد، استفاده شود.
مبتلایان به سرطان پانکراس غیرقابل جراحی، ممکن است مایل به مشارکت در پاره‌ای از تحقیقات بالینی، که روش‌های درمانی جدید را مورد بررسی قرار می‌دهند، باشند.
WWW.LABTESTSONLINE.ORG
10/06/2014
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام