روش‌های نمونه‌برداری از هوا
*رحیم مختاری خجسته-کارشناس ارشد انگل‌شناسی پزشکی
نمونه‌برداری از هوا یک ضرورت جهت بررسی عملکرد تجهیزات ضدعفونی یا تصفیه‌کننده می‌باشد. میکروارگانیسم‌ها به‌عنوان یک عامل بالقوه بیماری‌زایی هستند که در اکثر محیط‌ها وجود دارند. نمونه‌برداری از هوا برای تشخیص آئروسل‌ها و گازها انجام می‌شود. نمونه‌برداری یک روش عملی جهت ارزیابی کارایی کنترل عفونت سیستم تهویه مطبوع در حذف ذرات قابل‌تنفس با اندازه کمتر از 5 میکرون می‌باشد (1).
باید در نظر داشت که شمارش میکروب‌ها در هوا کار ساده‌ای نیست و ازاین‌رو روش‌های متفاوتی برای این منظور توصیه شده‌اند که به‌طور کلی شامل روش‌های زیر می‌باشند:
- شمارش کلنی در هر متر مکعب هوا (cfu/m3)
- اندازه‌گیری ترکیبات شیمیایی میکروبی در هر متر مکعب هوا
- اندازه‌گیری ترکیبات سلولی (ATP, DNA, enzymes) میکروبی در هر متر مکعب هوا
بهترین و جامع‌ترین روش در شمارش میکروبی هوا، شمارش کلنی در هر متر مکعب هوا (cfu/m3) است که این روش نمونه‌گیری می‌تواند به‌صورت فعال یا غیرفعال باشد (2).
نمونه‌برداری از هوای بیمارستان به‌صورت دوره‌ای و همچنین در زمان ساخت‌وساز برای تعیین کیفیت هوا، ارزیابی تأثیر روش‌های کنترل گردوغبار و غیره انجام می‌گیرد. آلودگی‌های بیولوژیکی از طریق آئروسل‌های باکتری، قارچ، ویروس و گرده‌های گیاهان ایجاد می‌شود. صحبت کردن به مدت 5 دقیقه و یا هر سرفه می‌تواند 3000 قطره ریز و در عطسه 4000 قطره ایجاد کند. آئروسل‌های بیولوژیکی دارای اندازه 1 تا 50 میکرون می‌باشند (3).
روش فعال نمونه‌برداری از هوا با استفاده از تجهیزاتی همچون ایمپکتور، ایمپینجر، فیلتراسیون، گریز از مرکز و روش غیرفعال ته‌نشینی صورت می‌گیرد.
ایمپکتور: گروهی از وسایل جمع‌آوری‌کننده آئروسل‌ها هستند که در آن‌ها برخورد ذرات به یک سطح جامد، مکانیسم اصلی جمع‌آوری است. میزان دبی آن 28 لیتر در دقیقه می‌باشد.
ایمپینجر: نمونه هوا از داخل یک مایع عبور داده می‌شود و برای نمونه‌برداری لژیونلا مناسب‌تر می‌باشد. میزان دبی آن 5/12 لیتر در دقیقه است.
فیلتراسیون: هوا از یک فیلتر عبور و ذرات به دام می‌افتند. میزان دبی آن 50-1 لیتر در دقیقه می‌باشد.
گریز از مرکز: آئروسل‌ها در معرض نیروی سانتریفیوژ قرارگرفته و در نتیجه آن ذرات به یک سطح جامد برخورد می‌کنند. میزان دبی آن 50-40 لیتر در دقیقه است (3).
انتخاب حجم هوا و مدت زمان نمونه‌برداری بستگی به غلظت آئروسل‌ها در هوا دارد. اطلاعات اولیه مربوط به حدود غلظت می‌تواند با توجه به نتایج نمونه‌برداری مقدماتی و یا از روی گزارش‌های موجود برای محیط‌های مشابه بدست آید. درصورتی‌که هدف شناسایی اسپور قارچ‌ها باشد حداقل باید 1 متر مکعب هوا از روی پلیت عبور داده شود (4).
روش غیرفعال ته‌نشینی یا رسوب بر سطح پلیت
در این روش نمونه‌گیری از هوا توسط پلیت‌های حاوی محیط کشت میکروبی انجام می‌شود. سرعت رسوب ذرات میکروبی بر سطح پلیت به میزان 0/46 سانتی‌متر بر ثانیه می‌باشد. در هنگام نمونه‌گیری باید مواردی همچون بستن پنجره، مشخص کردن محل پلیت‌گذاری و زمان را در نظر گرفت. از مزایای این روش می‌توان به ارزان بودن و نمونه‌برداری همزمان از چند نقطه اشاره کرد.
این نوع نمونه‌گیری تحت تأثیر شکل و اندازه ذرات و حرکت فضای اطراف آن است و از معایب آن می‌توان به مشخص نبودن حجم هوای نمونه‌گیری شده اشاره نمود و از طرفی نتایج بدست آمده در این روش دقیق نیست (6 و 5).
یکی دیگر از مسائل در روش رسوب بر سطح پلیت، مدت زمان آن است که بین 15 دقیقه تا یک ساعت می‌باشد، ولی با این حال فارماکوپه آمریکا USP آن را به‌عنوان یک روش ساده و ارزان پیشنهاد می‌کند، پس می‌توان نتیجه گرفت که شمارش به روش رسوب بر سطح پلیت برای مقایسه فازهای مختلف آلودگی هوا بسیار مقرون به‌صرفه است.
در این روش نمونه‌برداری به توصیه IMA، پلیت 9 سانتی‌متری باید 1 ساعت در معرض هوا و به میزان یک متر بالاتر از کف و در فاصله 100 سانتی‌متری از دیوار و به مدت 48 ساعت در 36 درجه سانتی‌گراد قرار داده شود، سپس نتایج قرائت گردد. روش 1/1/1 به‌عنوان یک استاندارد برای اندازه‌گیری آلودگی هوای میکروبی در محیط‌های بیمارستانی در معرض خطر زیستی طراحی شده است (7).
برای نمونه‌برداری از اتاق عمل و یا مکان‌هایی با حساسیت بالا، باید طبق جدول ذیل عمل کنیم تا اطمینان 95% حاصل نماییم که حداقل 90% از اتاق تمیز با استاندارد برابری می‌کند (8).
| متراژ اتاق بر حسب متر مربع | حداقل تعداد مکان‌های نمونه‌برداری برای آزمایش |
| 2 | 1 |
| 4 | 2 |
| 6 | 3 |
| 8 | 4 |
| 10 | 5 |
| 24 | 6 |
| 28 | 7 |
| 32 | 8 |
| 36 | 9 |
| 52 | 10 |
| 56 | 11 |
| 64 | 12 |
| 68 | 13 |
| 72 | 14 |
| 76 | 15 |
| 104 | 16 |
| 108 | 17 |
منابع:
1-CDC 2003: Guidelines for Environmental Infection Control in Health-Care Facilities
2- C. Pasquarella*, O. Pitzurra† and A. Savino, The index of microbial air contamination, Journal of Hospital Infection (2000) 46: 241–256, doi:10.1053/jhin.2000.0820, available online at http://www.idealibrary.com
3- فائزه ایزدپناه و دیگران، راهنمای سیستم تهویه بیمارستان‌ها: الزامات، دستورالعمل‌ها و رهنمودها تخصصی، مرکز سلامت محیط و کار، تابستان 93، صفحه 38 و 40 و 44
4- wladyslaw Kowalski, 2012. hospital airborne infection control. Taylor & Francis Group
5- Nevelainen AK, Willeke F, Lienhaber J, Pastsuszka A, Burge H, Henningston E. Bioaerosol sampling. In: Willeke K, Baron PA, Eds. Aerosol Measurements: Principles, Techniques and Applications. New York: Van Nostrand Reinhold 1993; 471–492.
6- Sayer WJ, MacKnight NM, Wilson HW. Hospital airborne bacteria as estimated by the Andersen sam- pler versus gravity settling culture plate. Am J Clin Pathol 1972; 58: 558–562.
7- Pasquarella C, Pitzurra O, Savino A: The index of microbial air contamination. J. Hosp. Infect. 2000, 46:241–256.
8- Cleanrooms and associated controlled environments, BS EN ISO 14644-1:2015
مواد شیمیایی ضدعفونی کننده مورد استفاده در فضاهای تمیز
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام