سيستاتين C، جايگزيني براي كراتينين
مراد رستمي – كارشناس ارشد بيوشيمي باليني، دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور اهواز
معصومه جرفي- كارشناس ارشد ميكروب شناسي، دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور اهواز
محمد علي محمدي كارشناس ارشد بيوشيمي باليني، دانشگاه آزاد اسلامي واحد اراك
سيستاتين C (Cystatin C) يك پروتئين داراي 122 اسيد آمينه با وزن ملكولي 13000 دالتون بوده كه در تمام سلول‌هاي هسته‌دار بدن توليد مي‌شود. ميزان توليد آن از 4 ماهگي تا 70 سالگي نسبتاً ثابت بوده و متناسب با GFR مي‌باشد. ميزان توليد آن برخلاف كراتينين سرم تحت تأثير جرم عضله، جنس و نژاد نبوده و ساير محدوديت‌هاي كراتينين را نيز ندارد.
به دليل اندازه كوچك و بار خالص مثبت، به آزادي از گلومرول‌ها فيلتره شده و غلظت آن مشابه پلاسما است. اين ماده به طور كلي توسط توبول پروكسيمال بازجذب شده و در نبود نارسايي توبولي پروكسيمال، به هيچ وجه در ادرار ترشح نمي‌شود. همچنين ظهور آن در ادرار، نشان دهنده آسيب توبولي پروكسيمال مي‌باشد. تغييرات غلظت سرمي سيستاتين C به عنوان معيار غير مستقيمي از GFR مورد استفاده قرار مي‌گيرد. هم اكنون به دليل گران بودن و در دسترس نبودن مواد مورد نياز اندازه‌گيري سيستاتين C، اين آزمايش به طور روتين در كشور ما انجام نمي‌شود ولي در بسیاری از بیمارستان‌های اروپایی از سال 2008 جایگزین اندازه‌گيري کراتینین سرم شده است. نشان داده شده است که بسیاری از بیماری‌های مزمن کلیوی (CKD) (Chronic Kidney Disease) که می‌توانند به راحتی درمان شوند با استفاده از سرم کراتینین مشخص نشده، در حالي كه با استفاده از سيستاتين C به راحتي تشخيص داده مي‌شوند.
مزاياي اندازه گيري Cystatin C در مقايسه با كراتينين سرم:
همانطور که روی خط‌کش GFR نشان داده شده است، Cystatin C مشکلات ناحيه كور (Blind Area) کراتینین را نداشته و قادر است زودتر از کراتینین سرم، بیماری را تشخیص دهد؛ چرا که اندازه‌گیری کراتینین سرم، بطور مستقیم مشخص كننده عملکرد کلیه نبوده و با وجودی که در حدود 50 درصد GFR از دست رفته باشد، کراتینین همچنان مقادیر نرمال را نشان می‌دهد.
نواحي كور كراتينين (Creatinine Blind Area):
ناحیه نامشخص کراتینین سرم عبارت است از مقادیر بین ml/min/1.73m2 90- 40 كه همان طوري که در شکل فوق نيز آمده است، این ناحیه جایی است که GFR شروع به کاهش می‌کند اما کراتینین قادر به تشخیص آن نبوده، در حالی که سيستاتين C کاهش آن را به خوبی تشخیص می‌دهد. به عبارت ديگر، کراتینین در این ناحیه، نتیجه منفي كاذب (False Negative) مي‌دهد. سيستاتين C مقدار دقیق و مستقیمی از GFR بدون دخالت عواملی همچون سن و توده ماهیچه‌ای بدن در اختيار ما قرار داده و ناحیه كور ندارد.
سطح سرمی سیستاتین سی تحت تأثير متابولیسم آن در بدن قرار نمی‌گیرد و فاكتوری حساس جهت اندازه‌گیری GFR در کودکان است. سرم کراتینین به طور منظمی پس از یک سالگی بالا می‌رود، در حالی که سطح سرمی سیستاتین سی ثابت بوده (تصوير پايين) و ارتباطی با سن یا Body mass ندارد و مقدار آن بین mg/l 1-5/0 می‌باشد.
تخمين GFR از روي ميزان سیستاتین C سرم:
با توجه به فرمول زير، ميزان GFR را از روي ميزان سيستاتين C سرم تخمين مي‌زنند.
در جدول زير ارتباط ميان GFR تخمين زده شده بر حسب ميزان سيستاتين C سرم و GFR واقعي اندازه‌گيري شده بر اساس يك مطالعه، نشان داده شده است. به ارتباط بسيار خوب اين تخمين و ميزان GFR واقعي توجه كنيد. مزيت بزرگ اين روش به ويژه در مورد كودكان، زنان حامله و ساير افرادي است كه گرفتن ادرار 24 ساعته براي آن‌ها مشكل است. در اين روش، تنها از روي يك نمونه خون مي‌توان ميزان GFR را تخمين زد.
در تصوير زير الگوي كاهش سيستاتين C سرم در مقايسه با الگوي كاهش كراتينين سرم در 15 فرد بيمار، متعاقب دريافت پيوند كليه نشان داده شده است. همان طوري كه مشاهده مي‌شود شيب كاهش سيستاتين C بسيار بيشتر از شيب كراتينين مي‌باشد.
مقادير نرمال:
| مردان | زنان | كودكان بزرگتر از يكسال | |
| سيستاتين C | mg/L 95/0 ≥ | mg/L 95/0 ≥ | mg/L 95/0 ≥ |
هر روزه مقالات زیادی بیانگر این واقعیت است که بسیاری از بیماری‌های مزمن کلیوی قابل تشخیص و درمان بوده در حالي كه به طور قابل ملاحظه‌ای تشخیص داده نشده و بالطبع، درمانی هم صورت نمی‌گیرد.National Kidney Foundation جهت تشخیص سریع‌تر بیماری‌های کلیوی، دستورالعملي منتشر نموده که بر اساس GFR مي‌باشد. در جدول زیر مراحل مختلف بیماری کلیوی بر اساس GFR نشان داده شده است كه در صورت رسیدن بیماری کلیوی به مرحله پنجم يا ESRD، بیمار نیاز به پیوند کلیه دارد.
Stages of Kidney Disease following the NKDEP Classification
(National Kidney Disease Education Program)
| Classification | Description of Stage of Kidney Disease | GFR Range |
| Normal | Healthy kidneys – normal GFR | > 90 mL/min/1.73m2 |
| Stage 1 | Kidney damage with normal or elevated GFR | > 90 mL/min/1.73m2 |
| Stage 2 | Kidney damage and mild decrease in GFR | 60 – 89 mL/min/1.73m2 |
| Stage 3 | Moderate decrease in GFR | 30 – 59 mL/min/1.73m2 |
| Stage 4 | Severe decrease in GFR | 16 – 29 mL/min/1.73m2 |
| Stage 5 | Kidney failure – End Stage Renal Disease (ESRD) | < 15 mL/min/1.73m2 |
Refrences:
1-Henrys Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 2007; Twenty-First Edition.
2-Dharnidharka V.R., Kwon C. and Stevens G. Serum cystatin C is superior to serum creatinine as a marker of kidney function: a meta-analysis. Am J Kidney Disease. 2002; 40 : 221 –226.
3-Laterza O.F., Price C.P. and Scott M.G. Cystatin C: an improved estimator of glomerular filtration rate?. Clin Chem. 2002; 48 : 699 –707.
4-Filler G., Bokenkamp A., Hofmann W., Le B.T., Martinez-Bru C. and Grubb A. Cystatin C as a marker of GFR: history, indications, and future research. Clinical Biochemistry. 2005; 38 : 1 –8.
5-Finney H., Newman D.J., Thakkar H., Fell J.M. and Price C.P. Reference ranges for plasma cystatin C and creatinine measurements in premature infants, neonates, and older children. Arch Dis Child. 2000; 82(1): 71-75.
6- Lamb E.J., O’Riordan S.E., Webb M.C. and Newman D.J. Serum cystatin C may be a better marker of renal impairment than creatinine. Am Geriatr Soc. 2003; 51(11): 1674-1675.
سیستاتین C و کاربردهای آن در پزشکی
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام