سندرم سِگاوا
Segawa Syndrome
شاهین اسعدی (دانشجوی ژنتیک مولکولی)
کلیاتی از سندرم سِگاوا
سندرم سگاوا یک اختلال ژنتیکی است که تحت عنوان دیستونی واکنشی دوپا نیز شناخته می‌شود و شامل انقباضات غیرارادی عضلانی، لرزش و سایر حرکات غیرقابل کنترل می‌باشد. ویژگی‌های این سندرم از خفیف تا شدید متغیر است. همانطور که ذکر شد این سندرم تحت عنوان دیستونی واکنشی دوپا نیز شناخته می‌شود، زیرا علائم و نشانه‌های آن معمولاً با استفاده مداوم از دارویی به نام L-Dopa کنترل می‌شوند.
شکل 1: شماتیکی از حالت‌های دیستونی در مبتلایان سندرم سِگاوا
علائم و نشانه‌های بالینی سندرم سِگاوا
علائم و نشانه‌های سندرم سگاوا معمولاً در دوران کودکی و اغلب در سن 6 سالگی ظاهر می‌شود. اولین علامت این سندرم معمولاً انحنای پاها به درون و رو به بالا و دیستونی در اندام‌های تحتانی می‌باشد. دیستونی در دوران نوجوانی آغاز شده با گذشت زمان به اندام‌های فوقانی نیز گسترش پیدا می‌کند و سپس کل بدن را درگیر می‌کند. افراد مبتلا به سندرم سگاوا ممکن است با کاهش یا عدم هماهنگی اندام‌ها موقع راه رفتن یا دویدن مواجه شوند، علاوه بر این، برخی از افراد مبتلا به این سندرم، مشکلات خواب یا افسردگی را بیشتر از حد معمول تجربه می‌کنند.
شکل 2: تصاویری از کودکان مبتلا به سندرم سِگاوا همراه با اختلالات مربوطه در صورت
با گذشت زمان، افراد مبتلا به این سندرم اغلب گروهی از نارسایی‌های حرکتی به نام پارکینسونیسم را آشکار می‌کنند. این نارسایی‌ها شامل حرکات آهسته غیرمعمول (برادی‌کینزی)، سفتی عضلات، لرزش و ناتوانی در نگه‌داشتن بدن به‌طور صحیح و متعادل (بی‌ثباتی موضعی) می‌باشد.
مشکلات حرکتی مرتبط با سندرم سگاوا معمولاً با افزایش سن نیز شدیدتر می‌شود، اما در حدود سن 30 سالگی این مشکلات تثبیت می‌شوند. یکی از ویژگی‌های متداول سندرم سگاوا، بدتر شدن مشکلات حرکتی در روز است و بهبود علائم در صبح بعد از خواب است.
علت‌شناسی سندرم سِگاوا
جهش در ژن GCH1 که در بازوی بلند کروموزوم شماره 14 به‌صورت 14q22.2 مستقر است، شایع‌ترین علت سندرم سگاوا می‌باشد. سندرم سگاوا در اثر جهش ژن TH که در بازوی کوتاه کروموزوم شماره 11 به‌صورت 11p15.5 مستقر است و ژن SPR که در بازوی کوتاه کروموزوم شماره 2 به‌صورت 2p13.2 مستقر است، نیز ایجاد می‌شود.
شکل 3: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 14 که ژن GCH1 در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 14q22.2 مستقر است
ژن GCH1 دستورالعمل لازم برای سنتز آنزیمی به نام GTP گلوکوهیدرولاز را فراهم می‌کند. این آنزیم در اولین مرحله از فرآیند سه مرحله‌ای، جهت تولید مولکولی به نام تتراهیدروبیوپترین (BH4) دخیل است. ژن SPR دستورالعمل لازم برای سنتز آنزیمی به نام سپیاپترین ردوکتاز را فراهم می‌کند که در آخرین مرحله تولید تتراهیدروبیوپترین (BH4) دخیل است.
شکل 4: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 11 که ژن TH در بازوی کوتاه این کروموزوم به‌صورت 11p15.5 مستقر است
تتراهیدروبیوپترین به فرآیند سنتز چندین بلوک پروتئینی کمک می‌کند و در تولید مواد بیوشیمیایی به نام نوروترانسمیترها که سیگنال‌های بین سلول‌های عصبی در مغز را انتقال می‌دهند، ایفای نقش می‌کند. به‌طور خاص، مولکول تتراهیدروبیوپترین در تولید دو نوروترانسمیتر به نام‌های دوپامین و سروتونین دخیل است. دوپامین سیگنال‌های داخل مغز را برای تولید حرکات فیزیکی ساده و سروتونین احساسات، خواب و اشتها را تنظیم می‌کند.
شکل 5: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 2 که ژن SPR در بازوی کوتاه این کروموزوم به‌صورت 2p13.2 مستقر است
پروتئین تولیدشده از ژن TH نیز در تولید دوپامین دخیل است. ژن TH دستورالعمل لازم برای سنتز آنزیم تیروزین هیدروکسیلاز را فراهم می‌کند که کمک می‌کند تا اسیدآمینه تیروزین را به دوپامین تبدیل کند. جهش در ژن GCH1 یا SPR تولید مولکول تتراهیدروبیوپترین را کاهش می‌دهد که منجر به کاهش مقدار دوپامین موجود می‌شود. جهش ژن TH منجر به تولید آنزیم تیروزین هیدروکسیلاز با کاهش عملکردی می‌شود که همین امر نیز منجر به کاهش دوپامین در مغز خواهد شد. کاهش میزان دوپامین باعث اختلال در توانایی مغز در تولید حرکات فیزیکی ساده می‌شود که همین امر موجب دیستونی، لرزش و سایر مشکلات حرکتی مرتبط با سندرم سگاوا می‌گردد. علاوه بر این، اختلالات خواب و خلق‌وخو نیز در بعضی از مبتلایان سندرم سگاوا با جهش ژن GCH1 یا SPR نیز رخ می‌دهد و این اختلالات به‌احتمال زیاد، ناشی از اختلال در تولید سروتونین است. شایان ذکر است که برخی از افراد مبتلا به سندرم سگاوا جهش خاصی در ژن‌های GCH1 ,TH ,SPR ندارند و علت بیماری این افراد نامشخص است.
شکل 6: شماتیکی از مسیر بیوشیمیایی ژن GCH1 در سنتز آنزیم BH4
هنگامی که سندرم سگاوا در اثر جهش ژن GCH1 ایجاد شود، در آن صورت از الگوی توارثی اتوزومال غالب پیروی خواهد کرد، بنابراین برای ایجاد این سندرم، یک نسخه از ژن جهش‌یافته GCH1 (اعم از پدر یا مادر) موردنیاز است و شانس داشتن فرزندی مبتلا به سندرم سگاوا در حالت اتوزومی غالب، برای هر بارداری احتمالی به میزان 50% می‌باشد.
شکل 7: شماتیکی از مسیر بیوشیمیایی ژن SPR در تولید آنزیم سپیاپترین ردوکتاز
هنگامی که سندرم سگاوا در اثر جهش ژن TH ایجاد شود، در این صورت از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب پیروی خواهد کرد؛ بنابراین برای ایجاد این سندرم، دو نسخه از ژن جهش‌یافته TH (یکی از پدر و دیگری از مادر) موردنیاز است و شانس داشتن فرزندی مبتلا به سندرم سگاوا در حالت اتوزومی مغلوب، برای هر بارداری احتمالی به میزان 25% می‌باشد.
هنگامی که سندرم سگاوا در اثر جهش ژن SPR ایجاد می‌شود، در این حالت از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب و یا به‌طور معمول از الگوی توارثی اتوزومال غالب پیروی خواهد کرد، بنابراین برای ایجاد سندرم سگاوا با جهش ژن SPR در الگوی اتوزومال مغلوب، دو نسخه از زن جهش‌یافته SPR (یکی از پدر و دیگری از مادر) موردنیاز است و شانس داشتن فرزندی مبتلا به این سندرم در حالت اتوزومی مغلوب، برای هر بارداری احتمالی به میزان 25% می‌باشد.
همچنین برای ایجاد سندرم سگاوا با جهش ژن SPR و الگوی اتوزمال غالب، یک نسخه از ژن جهش‌یافته SPR (اعم از پدر یا مادر) موردنیاز است و شانس داشتن فرزندی مبتلا به این سندرم در حالت اتوزومی غالب، برای هر بارداری احتمالی به میزان 50% می‌باشد.
فراوانی سندرم سِگاوا
سندرم سگاوا اختلال نوروژنتیکی بسیار نادری است که تخمین زده می‌شود حدود 1 در 1 میلیون نفر از سراسر جهان را تحت تأثیر قرار دهد.
شکل 8: شماتیکی از مسیر مولکولی ژن GCH1 در سنتز آنزیم BH4
شکل 9: نمای شماتیک از الگوی توارثی اتوزومال غالب که سندرم سِگاوا با جهش در ژن‌های GCH1 و SPR از این الگو تبعیت می‌کند
تشخیص سندرم سِگاوا
سندرم سگاوا بر اساس یافته‌های بالینی و فیزیکی مبتلایان و برخی از آزمایش‌های پاتولوژیکی و نورولوژیکی تشخیص داده می‌شود. دقیق‌ترین روش تشخیص این سندرم، آزمایش ژنتیک مولـکولی برای ژن‌های GCH1 ,TH ,SPR به‌منظور بررسی وجود جهش‌های احتمالی می‌باشد.
شکل 10: نمای شماتیک از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب که سندرم سِگاوا با جهش در ژن‌های TH و SPR از این الگو تبعیت می‌کند
مسیرهای درمانی سندرم سِگاوا
استراتژی درمان و مدیریت سندرم سگاوا به‌صورت علامتی و حمایتی است. درمان ممکن است با تلاش و هماهنگی تیمی از متخصصان منجمله متخصص اطفال، متخصص مغز و اعصاب، روانپزشک، متخصص ارتوپدی و سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی انجام پذیرد. درمان استانداردی برای این سندرم وجود ندارد و تمامی اقدامات بالینی به‌منظور کاهش رنج مبتلایان می‌باشد. مشاوره ژنتیک نیز برای تمامی والدینی که طالب فرزندی سالم هستند، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
تاریخچه سندرم سِگاوا
سندرم سگاوا برای اولین بار در سال 1971 توسط دکتر Masaya Segawa گزارش گردید.
شکل 11: تصویر دکتر ماسایا سِگاوا کاشف سندرم سِگاوا در سال 1971
منبع:
اسعدی شاهین، علیپور شهریار، روشن‌روان ندا، محمدزاده حمیده، جمالی مهسا، امجدی حسین، صراطی نوری حامد، ملت‌یار حسن، کتاب پاتولوژی در ژنتیک پزشکی 8 (I-X)، فصل 17، صفحات 714-703، انتشارات کتب دانشگاهی عمیدی، تابستان 1397
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام