آزمایشگاه و بالین

سرطان مثانه

آزمایشگاه تشخیص طبی دکتر منشدی

www.manshadilab.com

سرطان مثانه

شایع‌ترین علامت سرطان مثانه وجود خون در ادرار است که معمولاً بدون درد می‌باشد. در صورت مشاهده خون در ادرار هرچند بصورت مقطعی، باید به پزشک مراجعه کرد تا علت آن مورد بررسی قرار گیرد. این حالت در افراد مسن شایع‌تر است. متوسط سن تشخیص آن 68 سالگی می‌باشد. میزان شیوع این سرطان در مردان چهار برابر بیشتر از زنان است که می‌تواند به علت سابقه سیگار کشیدن و یا اشتغال در کارخانجات تولیدی باشد.

مثانه

مثانه اندامی بادکنک‌ مانند و توخالی است که در لگن قرار دارد. وقتی کلیه‌ها مواد زائد را از خون خارج می‌کنند، این مواد زائد با آب مخلوط می‌شوند تا ادرار را تشکیل دهند. ادرار از طریق دو لوله به نام حالب یا میزنای به درون مثانه منتقل می‌شود. هنگامی که مثانه پر شد، ادرار از طریق لوله‌ای به نام میزراه به بیرون از بدن منتقل می‌شود.

علائم

وجود خون در ادرار شایع‌ترین علامت سرطان مثانه است. نام طبی این وضعیت “هماچوری” است که معمولاً بدون درد می‌باشد. ممکن است ادرار همراه با رگه‌هایی از خون باشد و یا به علت وجود خون، به رنگ قهوه‌ای درآید. وجود خون در ادرار، اغلب نادیده گرفته می‌شود و ممکن است گذرا باشد.

علائمی از این سرطان که کمتر مشاهده می‌شوند، عبارتند از:

احساس نیاز به دفع ادرار به طور مکرر
نیاز ناگهانی به دفع ادرار
احساس سوزش هنگام دفع ادرار

در صورت پیشروی این سرطان و در ابتدای گسترش آن، علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

درد در ناحیه لگن
درد استخوان
کاهش وزن بی‌دلیل
تورم پاها

باید توجه داشت که صرفاً وجود خون در ادرار به معنی این نیست که قطعاً شخص مبتلا به سرطان مثانه است و علل دیگری از جمله عفونت مثانه مثل “سیستیت”، سنگ کلیه و یا بزرگ شدن پروستات در آقایان ممکن است باعث بروز این علامت شده باشند.

خطر افزایش‌یافته

سرطان با تغییر (جهش) در ساختارDNA درون سلول‌ها آغاز می‌شود که می‌تواند در چگونگی رشد آنها مؤثر باشد، این بدان معنی است که رشد سلول‌ها و تکثیر آنها غیرقابل کنترل می‌شود و تولید یک توده بافتی به نام “تومور” را می‌کند.

در اغلب موارد علت بروز تغییرات سلولی که منجر به سرطان مثانه می‌شود مشخص نیست. اما عوامل متعددی شناخته شده‌اند که می‌توانند به طور مشخص، خطر توسعه‌ی سرطان را افزایش دهند.

سیگار کشیدن

سیگار کشیدن به خاطر وجود مواد شیمیایی سرطان‌زا (کارسینوژن) در تنباکو، مهم‌ترین عامل خطر ابتلا به سرطان مثانه است. در افرادی که سالیان متمادی سیگار می‌کشند، این دسته از عوامل شیمیایی، وارد جریان خون و از طریق کلیه‌ها به درون ادرار فیلتر می‌شوند. ازآنجا که مثانه محل نگه‌داری ادرار است، بطور مکرر، در معرض این عوامل شیمیایی مضر و مخرب قرار می‌گیرد. این امر می‌تواند موجب بروز تغییراتی در سلول‌های پوششی مثانه و متعاقب آن سرطان مثانه شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تقریباً حدود نیمی از تمامی موارد این سرطان در ارتباط با سیگار کشیدن است. احتمال ایجاد سرطان مثانه در افراد سیگاری، بیش از شش برابر افراد غیرسیگاری است.

تماس با مواد شیمیایی

تماس با مواد شیمیایی صنعتی خاص، دومین عامل خطرزای مهم است. در مطالعات اخیر مشاهده شد که این مواد، 25 درصد عوامل ایجاد کننده‌ی این سرطان را تشکیل می‌دهند. مواد شیمیایی شناخته شده‌ای که می‌توانند خطر سرطان مثانه را افزایش‌ دهند عبارتند از:

رنگ‌های آنیلین
2- نفتیلامین
4- آمینوبیفنیل
گزنیلامین
بنزیدین

مشاغل مرتبط با افزایش خطر بروز این سرطان، شغل‌های تولیدی از قبیل موارد ذیل هستند:

رنگ‌سازی
منسوجات
لاستیک‌سازی
نقاشی
پلاستیک‌سازی
دباغی چرم

برخی مشاغل غیرتولیدی نیز با افزایش خطر ابتلا به سرطان مثانه ارتباط دارند. مثل رانندگان تاکسی یا اتوبوس که به طور مدام با مواد شیمیایی موجود در گازوئیل در تماس هستند.

سایر عوامل خطر

سایر عوامل شناخته شده در افزایش خطر ابتلاء به این سرطان عبارتند از:

پرتودرمانی برای معالجه سرطان‌های قبلی نزدیک به مثانه مانند سرطان شکم
سابقه درمان با داروهای شیمیایی خاص مانند سیکلوفسفامید و سیسپلاتین
وجود لوله‌ای در مثانه (کاتتر درونی) به مدت طولانی به دلیل آسیب عصبی که منجر به فلج شده است.
عفونت طولانی مدت یا مکرر دستگاه ادراری
عفونت درمان نشده شیستوزومیازیس، که توسط یک انگل موجود در آب تازه ایجاد می‌شود و در انگلستان بسیار نادر است.

چگونه سرطان مثانه گسترش می‌یابد؟

معمولاً این سرطان با بروز اختلال در سلول‌های پوششی آغاز می‌شود. در مواردی ممکن است به درون عضلات اطراف مثانه سرایت کند. اگر سرطان به درون این عضلات نفوذ پیدا کند، معمولاً می‌تواند از طریق سیستم لنفاوی به سایر نقاط بدن نیز گسترش یابد. اگر این سرطان به سایر قسمت‌های بدن راه پیدا کرد، به این روند “سرطان متاستاتیک مثانه” اطلاق می‌شود.

انواع سرطان مثانه

هنگام تشخیص، این سرطان را می‌توان بر حسب میزان گسترش طبقه‌بندی نمود.

اگر سلول‌های سرطانی در پوشش مثانه باقی مانده باشند، پزشکان آن را “سطحی” یا “سرطان مثانه غیرتهاجمی به عضلات” اطلاق می‌کنند. این نوع، شایع‌ترین نوع این سرطان است و 70 درصد موارد را شامل می‌شود. غالب مبتلایان به این نوع سرطان، مرگ و میر ندارند.

هنگامی که سلول‌های سرطانی از لایه پوششی مثانه به عضلات اطراف آن گسترش می‌یابند، به آن “سرطان مثانه تهاجمی به عضلات” اطلاق می‌گردد. این نوع، کمتر شایع است. اما شانس بیشتری برای سرایت به سایر اندام‌های بدن دارد و می‌تواند کشنده باشد.

تشخیص سرطان مثانه

اگر در شخصی نشانه‌های این سرطان مانند وجود خون در ادرار دیده شد باید توسط پزشک معاینه شود. پزشک ممکن است درباره نشانه‌های بیماری، سابقه خانوادگی و اینکه آیا وی در معرض عوامل احتمالی ایجاد کننده این سرطان مانند سیگار کشیدن بوده یا نه، سؤالاتی بپرسد. بعضی مواقع ممکن است پزشک درخواست انجام آزمایش ادرار کند تا از نظر وجود خون، باکتری و یا سلول‌های غیرطبیعی مورد بررسی آزمایشگاهی قرار گیرد. ممکن است پزشک معاینه بالینی رکتوم و یا واژن را نیز بعمل آورد، زیرا در برخی موارد، سرطان مثانه توده مشخصی را ایجاد می‌کند که روی این اندام‌ها فشار می‌آورد. اگر پزشک مشکوک به وجود سرطان مثانه شود، برای انجام آزمایش‌های تکمیلی، بیمار را به بیمارستان ارجاع می‌دهد.

آزمایش‌های متعددی برای تشخیص این سرطان وجود دارند که مورد درخواست پزشکان قرار می‌گیرند و شامل این موارد هستند:

آزمایش‌های ادرار

نمونه‌برداری از ادرار می‌تواند‌ برای بررسی وجود هر‌گونه مورد عفونی یا اثبات وجود سلول‌های غیر‌طبیعی درخواست شود. تست بررسی سلول‌های غیرطبیعی، آزمایش سیتولوژی ادرار نامیده می‌شود. نتایج حاصل از سیتولوژی ادرار، صد در صد قابل اطمینان نیست. گاهی اوقات وجود سلول‌های غیرطبیعی گزارش می‌شود در‌حالیکه سرطانی وجود ندارد (نتیجه مثبت کاذب)، گاهی نیز ممکن است علی‌رغم وجود سرطان، تست قادر به تشخیص سلول‌های غیرطبیعی نباشد (نتیجه منفی کاذب)، بنابراین از سیتولوژی ادرار برای کمک به تشخیص این سرطان استفاده می‌شود ولی باید توجه داشت که تشخیص قطعی را به ما نمی‌دهد.

سیستوسکوپی

در سیستوسکوپی از وسیله‌ای به نام سیستوسکوپ که متشکل از یک لوله نازک و دوربین و لامپی در انتهای آن می‌باشد، برای بررسی درون مثانه استفاده می‌شود. پروسه بررسی معمولاً پنج دقیقه بطول می‌انجامد. در زمان انجام سیستوسکوپی از ژل بیحس‌کننده‌ای استفاده می‌شود تا هم درد را تسکین دهد و هم به عبور لوله سیستوسکوپ از درون میزراه کمک کند.

بیوپسی

اگر حین سیستوسکوپی موارد غیرطبیعی در مثانه مشاهده گردد از بافت مثانه بیمار جهت بررسی‌های بعدی نمونه‌برداری می‌شود که به این کار بیوپسی می‌گویند. در بیوپسی غالباً از روشی به نام “رزکسیون ترانس‌اورترال تومور مثانه” (TURBT) تحت یک بیهوشی عمومی استفاده می‌شود.

تست‌های تکمیلی

درصورتی که در نتایج بیوپسی وجود سلول‌های سرطانی در لایه پوششی مثانه اثبات شود، ممکن است فرد نیازمند انجام تست‌های تکمیلی شود. تست‌های تکمیلی کمک می‌کنند به تعیین اینکه آیا سرطان به خارج از مثانه نفوذ پیدا کرده یا نه و اگر چنین است تا چه حد گسترش یافته است.

تست‌های تکمیلی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

سی‌تی‌اسکن، استفاده از اشعه ایکس جهت تهیه تصاویر واضحی از داخل بدن، که ممکن است به منظور مشخص‌ترکردن نواحی غیرطبیعی، همراه با تزریق یا نوشیدن یک مایع رنگی قبل از انجام کار باشد.
اروگرام داخل وریدی، که در این روش تشخیصی بعد از تزریق ماده رنگی به داخل جریان خون بیمار، اشعه‌های ایکس جریان عبور ماده رنگی از طریق سیستم ادراری را مورد بررسی قرار می‌دهند.

درمان سرطان مثانه

در موارد سرطان مثانه غیرتهاجمی به عضلات، معمولاً امکان خارج کردن سلول‌های سرطانی به گونه‌ای که مابقی مثانه دست نخورده باقی بماند، وجود دارد. این کار با استفاده از یک روش جراحی، بنام “رزکسیون ترانس‌اورترال تومور مثانه” (TURBT) انجام می‌شود. این کار ممکن است متعاقب یک دوز شیمی‌درمانی داروئی که مستقیماً داخل مثانه تزریق می‌شود به منظور کاهش ریسک عود سرطان، انجام شود.

در مواردی که ریسک عود بیماری بیشتر است، نوعی دارو به نام “باسیلوس کالمت گرین” (BCG) برای کاهش ریسک عود سرطان داخل مثانه، ممکن است تزریق شود.

درمان “سرطان مثانه تهاجمی به عضلات”، شامل جراحی و خارج کردن مثانه با عملی موسوم به “سیستکتومی رادیکال” می‌باشد. وقتی که مثانه خارج شد، بیمار به راه دیگری برای جمع‌آوری ادرار نیاز پیدا خواهد کرد. روش‌های ممکن شامل ایجاد مجرایی در شکم تا ادرار بتواند از طریق آن به کیسه‌ی خارج از بدن جریان یابد و یا ایجاد مثانه‌ای در خارج از شکم هستند که هر یک از این روش‌ها می‌توانند همزمان با انجام عمل “سیستکتومی رادیکال” صورت پذیرند.

چنانچه امکان خارج کردن مثانه با عمل جراحی وجود نداشته باشد و یا اینکه اساساً عمل جراحی مناسب تشخیص داده نشود، ممکن است یک دوره پرتودرمانی و شیمی‌درمانی تجویز شود.

گاهی اوقات ممکن است شیمی‌درمانی به تنهایی قبل از عمل جراحی یا قبل از اینکه با پرتودرمانی توأم شود، مورداستفاده قرار گیرد. بعد از درمان همه انواع این سرطان، بیمار نیاز دارد که برای بررسی علائم عود بیماری همواره تحت بررسی آزمایشگاهی باشد.

پیگیری

اگر درمان شامل خارج کردن مثانه نباشد، خطر عود سرطان وجود دارد. خطر عود این سرطان بعد از درمان، معمولاً در مورد “سرطان مثانه سطحی” در مقایسه با “سرطان مثانه تهاجمی عضلات” بالاتر است و می‌تواند در بعضی موارد بخصوص سرطان مثانه سطحی با ریسک بالا، تا 80 درصد هم برسد.

همچنین ریسک خطر در موارد زیر افزایش می‌یابد: