درباره اهدای خون بیشتر بدانیم
(قسمت سوم)
علي اصغر صفري فرد، كارشناس ارشد خون شناسي و بانك خون
safarifardas
@Gmail.com
معافیت موقت، معافیت دائم
احتمالاً برخي از اهدا كنندگان خون، ده‌ها بار مبادرت به اين امر خير و حياتي نموده‌اند، اما اين مسئله باعث نمي‌شود كه در يكي از دفعات مراجعه به مرکز اهدای خون، از اهداي خون معاف نشوند. در چنين مواردي راهنمايي‌هاي لازم توسط پزشك ارائه شده و در صورت امكان توصيه و تأكيد مي‌شود تا فرد داوطلب مجدداً در زمان ديگر براي اهداي خون مراجعه نمايد.
افراد به دو دليل ممكن است از اهداي خون معاف شوند: اگر سلامت خود فرد داوطلب در نتيجه اهداي خون به مخاطره بيافتد و یا اگر سلامت گيرنده خون، حتي به احتمال كم در معرض خطر باشد. معافيت از اهداي خون مي‌تواند موقتي يا دائمي باشد؛ در معافیت موقت، داوطلب اهدای خون پس از طی مدتی که توسط پزشک مرکز اهدای خون به وی اعلام می‌گردد، می‌تواند وارد چرخه اهدا شده و خون بدهد. در معافیت دائم، داوطلب اهدای خون به طور کلی دیگر نمی‌تواند اهدای خون نماید که این امر مطابق با اصول علمی و در جهت تأمین خون سالم برای نیازمندان است.
سابقه بستری در بيمارستان يا جراحي در يك سال گذشته
- پذيرش اهدا كننده:
اهدا كننده‌اي كه عمل جراحی کوچکی انجام داده و اکنون بطور کامل بهبود يافته است و آنتی‌بيوتيک مصرف نمي‌کند (البته مدت معافيت عمل جراحي مذكور را طي كرده باشد).
اهدا كننده‌اي كه حين عمل جراحي يا بستري در بيمارستان احتياج به تزريق خون پيدا نكرده است و شرايط استريليته حين عمل كاملاً رعايت شده است.
اهدا كننده‌اي كه حين عمل جراحي يا بستري در بيمارستان احتياج به تزريق خون پيداكرده است و از زمان تزريق خون تا كنون بيشتر از 12 ماه مي‌گذرد.
- معافيت 24 ساعته:
اهدا کننده‌ای که برای عکس‌برداری، ماده حاجب تزريق کرده است.
- معافيت 8-6 هفته:
اهدا كننده‌اي كه تحت اعمال جراحي كوچك مثل برداشتن آپاندیس، جا انداختن شكستگي، هموروئيد، فتق و برداشتن واريس قرار گرفته است (تا بهبودي كامل).
- معافيت 6 ماهه:
اهدا كننده‌اي كه كه تحت عمل جراحي بزرگ مثل کوله‌سیستوکتومی یا برداشت کیسه صفرا، كرانيوتومي یا شکافت جمجمه، هيستركتومي یا برداشت رحم، لاپاراتومي، تيروئيدكتومي یا برداشت تیروئید و لامينكتومي قرار گرفته است.
- معافيت 12 ماهه:
اهدا كننده‌اي كه حين عمل جراحي يا پس از آن احتياج به تزريق خون پيداكرده و از زمان تزريق خون كمتر از 12 ماه مي‌گذرد و اطمينان كامل از استريليته محيط عمل نداريم.
- معافيت دائم:
اهدا كننده‌اي كه تحت عمل جراحي قلب باز قرار گرفته و يا به علت سرطان جراحي شده است.
سابقه يرقان، هپاتيت ويروسي در خود يا خانواده
- پذيرش اهدا كننده:
زردي دوران نوزادي منعي براي اهداي خون نيست.
علائم باليني هپاتيت ويروسي (قبل از 11 سالگي)، اگر داراي شرايط زير باشد:
- به علت دريافت خون نباشد.
- اكنون تست‌هاي آزمايشگاهي مثبت نباشد (Anti –HBc منفی باشد).
- سابقه هپاتيت مادرزادي نداشته باشد (انتقال از طريق مادر).
اهدا كننده‌اي كه تست Anti- HBs مثبت بعد از واكسيناسيون داشته باشد (Anti-HBc منفي باشد).
اهدا كننده‌اي كه با فرد علامت‌دار (با دلايل باليني يا تشخيصي) از نظر هپاتيت ويروسي هم‌خانه بوده و يا تماس جنسي داشته و از آن زمان بيشتر از يك سال مي‌گذرد.
اهدا کننده‌ای که برای اهداي خون اتولوگ مراجعه کرده است.
- معافيت 12 ماهه:
اهدا كننده‌اي كه با فرد علامت‌دار (با دلايل باليني يا تشخيصي) از نظر هپاتيت ويروسي هم‌خانه بوده و يا تماس جنسي داشته است، به مدت 12 ماه پس از تماس نزديك از اهداي خون معاف مي‌باشد.
افرادي كه سابقه مشكوكي از زردي داشته‌اند و به طور نامشخص سابقه بيماري داشته‌اند تا انجام آزمايش‌های تكميلي معاف مي‌باشند.
- معافيت دائم:
سابقه هپاتيت ويروسي يا زردي بعد از 11 سالگي
سابقه سيروز
فردي كه تست مثبتHBs Ag تأئيد شده، داشته باشد.
فردي كه آزمايش مثبت Anti- HBc داشته باشد (بيشتر از 1 بار).
همسر فردي كه مبتلا به هپاتيت ويروسي است.
كسي كه سابقه باليني يا آزمايشگاهی ويروس هپاتيت C در گذشته يا حال حاضر داشته باشد.
فردي که بعد از تزريق خون دچار هپاتيت شده است.
افرادي كه HTLV I/II مثبت هستند.
تزريق خون يا فرآورده‌هاي خوني در 12 ماه گذشته
- پذيرش اهدا كننده:
اهدا كننده‌اي كه بيش از 12 ماه پيش، خون يا فرآورده خون دريافت كرده و مشكل اصلي وي برطرف شده است.
اهدا كننده‌اي كه فقط خون اتولوگ دريافت كرده است (گواهي و آزمايش معتبر همراه داشته باشد).
- معافيت 12 ماهه:
اهدا كننده‌اي كه خون يا فرآورده خون دريافت كرده است.
اهداكننده‌اي كه بافت‌هاي انساني يا مشتقات خون دريافت نموده است.
سابقه اهدای خون، پلاكت، پلاسما، گرانولوسيت يا مغز استخوان
- پذيرش اهدا كننده:
اگر اهدا كننده بعد از اهداي خون، پلاكت، گرانولوسيت و مغز استخوان، مدت معافيت‌ها را گذرانده باشد.
- معافيت 2 روز:
اگر اهدا كننده گرانولوسيتوفرز (اهدای گلبول‌های سفید به روش آفرزیس) داشته باشد.
اگر اهدا كننده پلاكت فرز يا پلاسمافرز داشته باشد.
- معافيت 8 هفته:
اگر اهدا كننده اهداي مغز استخوان داشته باشد.
اگر اهدا كننده، خون اهدا كرده باشد.
- معافيت 16 هفته:
اگر اهدا كننده اهداي 2 برابر گلبول قرمز داشته است.
نكته 1: حداكثر دفعات اهداي خون كامل در طول 1 سال براي آقايان 4 بار و براي خا‌نم‌ها 3 بار با رعايت حداقل فاصله زماني مي‌باشد.
نکته 2: اهداي پلاكت يا پلاسما نبايد بيشتر از 2 بار در هفته، 24 بار در سال (پلاكت) و يا 12 ليتر در سال (پلاسما) باشد.
سابقه تماس جلدي و مخاطي با خون يا فرآورده خوني فرد ديگر يا تماس جلدي با زخم فرد ديگر يا پاشيدن ترشحات در چشم و يا رفتن سوزن و وسايل برنده آلوده به بدن در 12 ماه گذشته
- پذيرش اهدا كننده:
اگر اهدا كننده هرگونه تماس جلدي و يا تزريق درون مفصل و يا تزريق فرآورده‌هاي خوني يا رفتن سوزن در دست داشته و يا سابقه پاشيدن خون و ترشحات بدن در چشم در 12 ماه كامل گذشته، داشته باشد.
- معافيت 12 ماهه:
اگر اهدا كننده با وسايل تيز و برنده يا سوزن در تماس جلدي و مخاطي بوده است، يا خون و يا فرآورده‌هاي آن در چشم اهدا كننده پاشيده شود.
نكته: اگر اهدا كننده از زمان دقيق تماس اطلاع نداشته باشد يك سال از اهداي خون معاف مي‌باشد.
سابقه خالكوبي، الكتروليز، طب سوزني يا سوراخ كردن گوش يا حجامت در يك سال گذشته
- پذيرش اهدا كننده:
اهدا كننده‌اي كه از انجام خالكوبي، تاتو، سوراخ كردن گوش و حجامت وي بيشتر از12 ماه گذشته باشد.
اهدا كننده‌اي كه تاتوي موقت كرده باشد بدون اينكه پوست وي خراش داده شده باشد و يا از سوزن استفاده شده باشد.
- معافيت 12 ماهه:
اهدا كننده‌اي كه طب سوزني، سوراخ كردن گوش، تاتو، خالكوبي و حجامت داشته باشد.
نكته: اگر اهدا كننده زمان انجام فعاليت‌هاي بالا را مي‌دانست تا 12 ماه پس از آن تاريخ از اهداي خون معاف مي‌باشد، در غير اين صورت اهدا كننده به مدت 12 ماه پس از تاريخ مراجعه براي اهدا معاف مي‌شود.
سابقه استفاده از مواد مخدر تزريقي و يا كوكائين استنشاقي
- معافيت يك ساله:
برای مصرف کنندگان استنشاقی
- معافيت دائم:
افرادي كه مواد مخدر به طور تزريقي مصرف مي‌كنند (حتي يك بار).
اهدا كننده‌اي كه هروئين (به هر روشي) مصرف مي‌كند.
نكته: افرادي كه از نظر ظاهر مشكوك به استفاده از مواد مخدر تزريقي باشند و در محل بازوها جاي تزريق باشد، معاف دائم هستند.
سابقه بيماري عصبي- رواني و صرع
- پذيرش اهدا كننده:
اهدا كننده‌اي كه در دوران كودكي دچار تب و تشنج شده است.
اهدا كننده‌اي كه دچار غش (faint) و يا كاهش سطح هوشياري بعلت گرما، شوك‌هاي عاطفي، هيپوگليسمي پس از اهدا خون شده است.
اهدا كننده‌اي كه به علت شرايط روحي رواني از آرام‌بخش‌هاي با دوز معمولي استفاده مي‌كند.
- معافيت موقت:
اهدا كننده‌اي كه ايندرال مصرف مي‌كند تا زماني كه دارو را مصرف مي‌نمايد.
- معافيت دائم:
اهدا كننده‌اي كه دچار عقب ماندگي‌هاي ذهني، غش يا سنكوپ تكرار شونده، يا بيماري‌هاي مغزي و عصبي پيشرونده مي‌باشد.
اهدا كننده‌اي كه مبتلا به اپي‌لپسي و تشنج است، حتي اگر با دارو حملات وي تحت كنترل مي‌باشند.
اهدا كننده‌اي كه دچار سه غش متوالي در سه بار اهداي خون شده باشد.
نكته: اهدا كننده‌اي كه سابقه تشنج داشته ولي 3 سال ازقطع مصرف دارو گذشته باشد و هيچ‌گونه علامتي از تشنج در 3 سال گذشته نداشته باشد مي‌تواند خون اهدا كند.
سابقه بازداشت یا زندانی بودن فرد يا همسرش در 12 ماه گذشته براي بيش از 72 ساعت
- پذيرش اهدا كننده:
اهدا كننده اي كه كمتر از 72 ساعت در زندان يا بازداشتگاه بوده است.
اهدا كننده‌اي كه از زمان آخرين بازداشت يا زنداني شدن وي بيش از يك سال گذشته باشد.
- معافيت 12 ماهه:
اهدا كننده‌اي كه در وضعيت تأديبي 72 ساعت يا بيشتر قرار گرفته باشد.
- معافيت دائم:
اهدا كننده‌اي كه در زندان از مواد مخدر به طور تزريقي استفاده كرده است.
مراجعه به دندانپزشك در يك هفته گذشته
- معافيت 72 ساعته:
اهدا كننده‌اي كه فعاليت دندانپزشكي انجام داده كه بدون نفوذ به بافت نرم بوده (مثل جرم‌گيري دندان يا پر کردن همراه با تزريق داروي بي‌حسي و…).
- معافيت 7-3 روز:
اهدا كننده‌اي كه فعاليــــــت دندانپزشكي انجام داده كه همراه با نفوذ به بافت نرم (مثل كشيدن دندان و عصب کشی) بوده و احتياج به زمان جهت بهبود دارد.
نكته: بيماراني كه مبتلا به بيماري‌هاي دريچه‌اي قلبي مي‌باشند (مثلاً پرولاپس دريچه ميترال) معمولاً قبل از هر پروسه دندانپزشکی بايد آنتی‌بيوتيک پروفيلاکسی به منظور جلوگيري از باکتریمی دريافت کنند. اين بيماران فقط يک دوز آنتی‌بيوتيک مصرف می‌کنند ولی بيماراني که مبتلا به آبسه دنداني يا عفونت دندان مي‌باشند بايد يك دوره كامل آنتي‌بيوتيك مصرف كنند (14-7 روز) و در هنگام اهداي خون بايد بدون علائم و نشانه‌هاي عفونت باشند و حداقل 48 ساعت از آخرين دوز مصرف آنتي‌بيوتيك گذشته باشد.
آيا شما جانباز شيميايي هستيد؟
- معاف دائم:
اگر اهدا كننده به طور حتم جانباز شيميايي باشد معافيت دائم دارد.
نكته: منظور از جانباز شيميايي، افرادي هستند كه جانباز شيميايي بودن آنها توسط كميسيون‌هاي پزشكي بنياد شهيد و امور ايثارگران و كميسيون‌هاي پزشكي نيروهاي مسلح محرز شده است.
ابتلا به بیماری‌های خونی:
اهدا كننده‌اي كه بيماري‌هاي خونی زير را داشته است از اهداي خون معاف دائم است:
- هموگلوبين داسي شكل
- انواع كمبود فاكتورهاي انعقادي غير ارثي و اشكال پلاكتي
- كمبود فاكتور انعقادي غير مادرزادي
- اريتروسيتوز اوليه يا پلي‌سايتمي ورا
- كمبودآنزيم گلوكز 6 فسفاتاز G6PD (بیماری فاویسم)
- هموكروماتوز
- اسفروسيتوز ارثي
- كمبود ايمني به جز ايمونوگلوبولين IgA
- ITP، البته اگر درمان موفقيت آميز باشد (تعداد پلاكت نرمال بعد از ختم درمان و نداشتن سابقه اسپلنكتومي)، داوطلب اهدای خون پذيرش مي‌شود.
- TTP
- هموگلوبينوري حمله‌اي شبانه PNH
- پورفيري
- اسپلنكتومي یا برداشت طحال به علت بيماري خاص
- تالاسمي B ماژور و مينور (افراد داوطلب اهدای خون مبتلا به تالاسمي مينور به شرط اين كه كم‌خوني داشته باشند، پذیرش نمی‌شوند).
- بيماراني كه سابقه ترومبوز دارند، بيماراني كه ترومبوفيل هستند و داروهای ضد انعقادی (آنتي‌كواگولانت) به مدت طولاني مصرف مي‌كنند.
اهدا كنندگان زن
- پذيرش اهدا كننده:
اهدا كننده اي كه اكنون دوران قاعدگي را مي‌گذراند ولي دچار ديسمنوره (قاعدگي شديد و دردناك) نمي‌باشد.
اهدا كننده‌اي كه از زمان زايمان وي بيشتر از 6 ماه گذشته باشد يا اهدا كننده اي كه اخيراً زايمان كرده است و طبق نظر پزشك مي‌بايست خون وي به شيرخوارش تزريق گردد (با تأييد پزشك معالج وي و مدير پزشكي پايگاه انتقال خون).
اهدا كننده‌اي كه در 12 ماه اخير سقط نداشته است.
- معافيت 6 ماه:
اهدا كننده‌اي كه زايمان كرده است بايد تا شش ماه پس از زايمان از اهداي خون معاف شود.
- معافيت 12 ماه:
اهدا كننده‌اي كه سابقه سقط جنين داشته است بايد تا 12 ماه پس از آن از اهداي خون معاف شود.
- معافيت تا پايان دوره شيردهي:
اهدا كننده‌اي كه به كودك خود شير مي‌دهد بايد تا پايان دوران شيردهي از اهداي خون معاف شود.
اهدای خون نکنید!
اگر موارد زیر شامل حال شما می‌شود نباید خون اهداي نمایید:
- اگر داراي سابقه بيماری‌هايی مانند بيماري‌های قلبی و عروقی، بيماري‌های ريوی شديد مانند آسم، سکته مغزی، تشنج و ديابت قندی وابسته به انسولين هستيد.
- اگر سابقه ابتلا به بيماری‌های عفونی مانند هپاتيت B، هپاتيت C و يا ايدز داريد.
- اگر قصد شما برای اهداي خون انجام آزمایش‌های مربوط به بيماري‌هاي ايدز، هپاتیت B، هپاتيت C و یا سایر آزمایش‌ها به دلیل احساس بیماری است؛ آزمایش‌های مربوط به بیماری ایدز در مراكز تعيين شده به صورت رایگان در اختیار شما است.
- اگر مبتلا به بیماری ایدز بوده و یا آزمایش‌های مربوط به اين بيماري مثبت است.
- اگر یکی از علائم و نشانه‌های ایدز را داريد مانند تب، تعرق شبانه، کاهش وزن بدون دلیل، سرفه، اسهال، تورم غددلنفاوی، لکه‌های سفید رنگ روی سطح زبان یا لکه‌های برجسته روی پوست بدن.
- اگر حتی برای یک بار به خود مواد مخدر تزریق کرده‌اید.
- اگر مبتلا به بيماري هموفيلي بوده و هرگونه فاکتور انعقادی دریافت کرده‌اید.
- اگر هرگونه فعالیت جنسی مشکوک داشته‌اید.
- اگر در یک سال گذشته، حتی برای یک بار با فرد مشکوک به بیماری ايدز، دریافت کننده فاکتور‌های انعقادی یا معتاد به مواد مخدر تزریقی نزدیکی جنسی داشته‌اید.
چرا این افراد نباید خون اهدا نمایند؟
افرادی که در فعالیت‌های ذکر شده شرکت داشته‌اند ممکن است آلوده به HIV یعنی ویروسی که منجر به بیماری ایدز می‌شود، باشند. یک فرد می‌تواند قبل از اینکه بیمار شود به مدت طولانی آلوده به HIV باشد. در حقیقت افراد می‌توانند آلوده باشند ولی نتیجه آزمایش HIV آنها منفی باشد؛ اگرچه افرادی که آلوده هستند بیمار نيستند و نتیجه آزمایش آنها هم منفی است، ولی خون آنها ممکن است حاوی ویروس HIV باشد. اگر این خون به فردی تزریق گردد ممکن است موجب انتقال بيماري بشود. سازمان‌هاي انتقال خون از افرادی که در یکی از فعالیت‌های فوق شرکت داشته‌اند تقاضا می‌کنند تا خون اهدا ننمایند.
دوره پنجره
آيا می‌دانيد اگر در دوره پنجره، خون خود را اهدا کنيد، هيچ آزمايشي آن را تشخيص نمی‌دهد؟
در تشخيص اغلب بيماري‌های عفونی مبنای آزمايش‌هاي رايج طبی، پيدا کردن آنتي‌بادي ضد عوامل بيماری‌زا در خون‌های آزمايش شده است و نه پيدا کردن خود اين عوامل. از زمان ورود عامل بيماري‌زا به بدن فرد آلوده تا ساخته شدن آنتي‌بادي ضد آن ممکن است هفته‌ها حتی ماه‌ها طول بکشد. در اين فاصله زمانی، آزمايش‌های طبی، آلودگی را نشان نمی‌دهند؛ به زبان ديگر در روند تشخيص آزمايشگاهی فاصله يا روزنه‌ای ايجاد می‌شود که اين فاصله را به اصطلاح “دوره پنجره” می‌ناميم، بنابراين در اين دوره گرچه در خون افراد ويروس وجود دارد ولي نتيجه آزمايش آنها منفی است. چنانچه اين خون به فردی تزريق شود می‌تواند سبب انتقال بيماری به فرد دريافت کننده خون شود.
انتخاب با شما است!
اگر فکر می‌کنید که نباید خون اهدا نمایید می‌توانید یکی از مراحل زیر را انتخاب کنید:
الف: می‌توانید محل اهداي خون را با اختیار خود ترک نمایید.
ب: می‌توانید با پزشک اهدا کنندگان در اتاق مصاحبه بطور خصوصی گفتگو کرده و راهنمائی‌های لازم را دریافت نمایید.
ج: اطلاع رسانی تلفنیcall back : می‌توانید با فرصتی که سازمان انتقال خون ایران در اختیار شما قرار می‌دهد پس از اهدای خون به ما اطلاع دهید تا از خون شما استفاده نکنیم (پزشک مصاحبه کننده، سیستم خود حذفی محرمانه را برایتان توضیح می‌دهد).
داوطلبان معاف شده با عدم اهداي خون خود، نقش مسئولانه و اخلاقي خود را در سلامت جامعه و بيماران ايفاء مي‌نمايند. اهداي خون در شرايط معافيت از اهداي خون، اهداي زندگي نبوده بلكه تهديد زندگي به شمار مي‌آيد. آنها می‌توانند با تشويق ساير افراد خانواده، دوستان و آشنايان به اهدای خون، در اين امر انسان دوستانه مشارکت کنند.
درباره اهدای خون بیشتر بدانیم (قسمت دوم)
درباره اهدای خون بیشتر بدانیم (قسمت چهارم)
درباره اهدای خون بیشتر بدانیم (5)
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام