ایمنی در آزمایشگاه‌های شیمی
معصومه سادات نعیمی، کارشناس ارشد شیمی دارویی
کلمه ایمنی را می‌توان مترادف با پیشگیری دانست. امروزه در اکثر مراکز تحقیقاتی، توزیع اطلاعات درباره خطرهای مواد شیمیایی، تشخیص مخاطرات ناشی از آن‌ها و انتخاب روش مناسب برای مواد موردنظر تقدم و ارجحیت خاصی دارد. ازآنجاکه بی‌احتیاطی در کار با مواد شیمیایی می‌تواند منجر به صدمات جبران‌ناپذیری شود، اهمیت ایمنی در آزمایشگاه دوچندان می‌گردد.
برای ایجاد ایمنی، شناخت دو دسته عواملی که می‌توانند خطرآفرین باشند، ارزشمند است:
1- مواد خطرناک و حدواسطی که در حین عمل تولید می‌شوند و ممکن است گروه‌های فعالی داشته باشند که در تعیین پایداری و یا سمیت مواد و یا مخلوط آن‌ها، مؤثرند.
2- تعیین مخاطرات ناشی از مواد خطرناک، واکنش‌ها و یا عملیات شیمیایی، جنس و نوع وسایل، ابزار، محیط کار و برنامه‌ریزی کاری
پس از آن که موقعیت‌های خطرناک شناسایی شدند، بایستی محیط کاری مناسب و قوانین حفاظت و ایمنی فردی و اجتماعی فراهم گردد تا از میزان خطرات احتمالی کاسته شود. رعایت نکات اولیه زیر برای تمامی کارشناسان و محققانی که در صنایع شیمیایی یا دارویی فعالیت دارند یا تمامی دانشجویانی که واحدهای مرتبط با آزمایشگاه‌های شیمی را می‌گذرانند، الزامی است.
نکات لازم برای کار در آزمایشگاه
– در هر آزمایشگاه بایستی نکات وابسته به کار از قبیل توزیع سکوها، محل دستگاه‌ها، سیستم‌های تهویه، نحوه استفاده از امکانات آزمایشگاه به‌ویژه هنگام جابجایی آزمایشگاه و یا تأسیس آزمایشگاه جدید به‌طور دقیق بررسی و مطالعه شود.
– هرگز نباید به‌تنهایی در آزمایشگاه کار کرد بخصوص هنگام انجام آزمایش‌های خطرناک مانند هیدروژن‌دار کردن، اوزون‌دار کردن، تقطیر و آزمایش‌هایی که بایستی در محیط جداگانه صورت گیرد.
– آزمایش‌های خطرناک را نباید خارج از وقت معمول آزمایشگاه به‌ویژه در شب و یا روزهای تعطیل انجام داد زیرا در صورت وقوع حادثه، کمک‌رسانی ممکن است با تأخیر انجام شود.
– لازم است آزمایش‌ها روی سکو یا زیر هود تمیز که قبلاً از مواد و وسایل غیرضروری پاکسازی شده است، انجام گیرد.
– کلیدهای برق، شیرهای آب و گاز بایستی در دسترس قرار داشته و مرتباً کنترل شوند.
– وسایل و تجهیزات مربوط به تهویه باید از نظر کارایی دستگاه‌های مکنده، تمیزی هودها ولوله‌های هدایت‌کننده مرتباً بازرسی شوند.
– در نزدیکی محلی که با شعله یا گرما کار می‌شود، نباید مواد شیمیایی فرار یا آتش‌گیر موجود باشد.
– مواد شیمیایی آتش‌گیر بایستی در کمدهای فلزی دارای تهویه ذخیره شوند.
– هرگز از پیپت معمولی و یا دهان برای کشیدن مایعات استفاده نشود.
– مواد خورنده از قبیل بازها، اسیدهای قوی، مواد سمی یا آتش‌گیر را نباید در نزدیکی محل آزمایش و یا در قفسه‌های بالای سکوها نگهداری کرد.
– از نگهداری هر نوع ماده‌ای در برابر نور خورشید اجتناب شود.
– موادی که تمایل شدید به آب دارند (مانند فلزات قلیایی) و مواد سمی (سموم مواد فعال زیستی)، باید به‌طور اختصاصی در قفسه‌های قفل‌دار ذخیره شوند.
– یخچالی که برای نگهداری مواد شیمیایی استفاده می‌شود، بایستی به ترموستات مجهز باشد.
– مصرف دخانیات در آزمایشگاه بخصوص هنگام آزمایش ممنوع است.
– به خاطر حفظ اصول بهداشتی خوردن و آشامیدن در آزمایشگاه ممنوع است.
– از ریختن مواد زیر به داخل دستشویی (سینک) آزمایشگاه خودداری شود:
الف: موادی که تمایل شدید به ترکیب با آب دارند، مانند فلزات قلیایی، ترکیبات آلی فلزی، هیدریدها و آسیل هیدریدها و آسیل هالیدها.
ب: مواد سمی از قبیل فنول‌ها، سیانیدها، نمک فلزهای سنگین (جیوه، سرب)، تالیم، کروم و ترکیبات آن‌ها
ج: مواد تهوع‌آور (مرکاپتانت‌ها)
د: مواد اشک‌آور (آسیل هالیدها)
ه: موادی که در برابر باکتری‌ها مقاوم بوده و به‌آسانی دچار تجزیه زیست‌شیمی نمی‌شوند مانند پلی‌هالیدها (از قبیل هگزاکلروبنزن)
– استفاده از عینک در آزمایشگاه همواره ضروری است، حتی اگر در حین انجام آزمایش نباشید.
– در آزمایشگاه نباید از عدسی چشمی استفاده کرد؛ بسیاری از مواد آلی فرار مانند هیدرواسیدها و مشتقات هالید می‌توانند در مایع اشکی که عدسی در آن غوطه‌ور‌است، حل شوند و تحریک‌های خطرناکی را در چشم ایجاد کنند. این خطرات برای لنزهای نرم شدیدتر است.
– برای کار با مواد خورنده (برم، اسیدهای معدنی قوی، اکسنده‌های قوی و …)، مواد نفوذکننده در پوست (آمین‌های معطر، مشتقات نیتروژن‌دار و…) لازم است از دستکش‌های نوع لاتکسی نرم و ظریف استفاده کرد. حتی برخی از مواد شیمیایی مانند آمین‌های آروماتیک و هیدرازین‌ها می‌توانند در انواعی از دستکش‌ها نفوذ کنند، بنابراین دستکش بایستی متناسب با مواد آزمایش انتخاب شود.
بعد از انجام آزمایش، شستن دست‌ها مفید است ولی بعد از کار با مواد زیر، شستشوی دست‌ها الزامی است:
– مواد سمی مانند سیانیدها و ترکیبات آرسنیک
– مواد فعال زیستی مانند هورمون‌های استروژن، آلکالوئیدها
– مواد آلرژی‌زا مانند کینون‌ها
– هنگام کار با مواد فرار و سمی مانند فسژن، هیدروژن سولفید، گاز کلر، برم و… استفاده از یک ماسک حفاظتی تنفسی از نوع فشنگی، اجباری است.
– پوشیدن روپوش نخی در آزمایشگاه الزامی است. هرگز نباید از روپوش ساخته شده از الیاف مصنوعی بدون شناخت دقیق از مقاومت آن در برابر آتش و مواد خورنده استفاده شود. روپوش را بایستی تمیز نگه داشت. بهتر است در هنگام کار از کفش‌های بسته استفاده شود.
اصول ایمنی شغلی و محیطی در مواجهه و دفع پسماندهای خطرناک بیمارستانی
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام