مزایا و معایب آزمایش‌های روماتولوژی

دکتر حسین وزینی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی همدان

گاهی بیمارانی که علائم غیراختصاصی دارند جهت انجام آزمایش‌های روماتولوژی معرفی می‌شوند. وقتی نتایج این آزمایش‌ها مثبت می‌شود، می‌تواند منجر به اشتباه، اضطراب بیمار، تشخیص نادرست و ارجاع غیرضروری گردد. به‌طور کلی علائم و نشانه‌های بالینی بر نتایج آزمایش ارجحیت دارند. در ادامه به نکاتی اشاره می‌شود که به کمک آن‌ها استفاده‌ی بهینه از تست‌های روماتولوژی و تفسیر نتایج آن‌ها ممکن می‌گردد.

1- فاکتور روماتوئید (RF)

مزایا:

عبارت فاکتور روماتوئید یک اصطلاح گمراه‌کننده است. RF در 5% افراد سالم و نیز گروه کثیری از بیماران غیر روماتولوژیک همچون هپاتیت C، HIV، اندوکاردیت باکتریال تحت حاد، بدخیمی‌ها و سیروز مثبت می‌شود. بیشتر کسانی که مقدار RF در آنها افزایش نشان می‌دهد مبتلا به RA نیستند. احتمالاً باید در نامگذاری این آزمایش تجدیدنظر نماییم.
تست RF در بیمارانی که پلی‌آرتریت التهابی قرینه دارند و به‌طور تیپیک مفاصل MCP و PIP درگیر هستند، بیشترین سودمندی را دارد. سفتی طولانی مدت مفاصل (بیش از یک ساعت) به هنگام صبح، دردی که با فعالیت بهتر می‌شود، تورم مفاصل و افزایش CRP نشانگر التهاب در مفاصل است.

معایب:

در بیمارانی که پلی‌آرتریت التهابی قرینه دارند، منفی شدن تست RF وجود آرتریت روماتوئید را رد نمی‌کند. 30 تا 50% بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید ممکن است از نظر تست RF منفی باشند، بنابراین منفی شدن تست RF در بیماری که آرتریت التهابی دارد نباید مانع بررسی‌های بیشتر گردد.

2- آنتی‌بادی‌های Anti-CCP

مزایا:

Anti-CCP برای تشخیص آرتریت روماتوئید شدیداً اختصاصی است (ویژگی 96%، حساسیت 57%) و لذا مثبت شدن آن در تشخیص RA بسیار مفید است.

Anti-CCP یک فاکتور پروگنوستیک هم به‌حساب می‌آید. بیماران مبتلا به RA که Anti-CCP در آنها مثبت است به احتمال زیادتری دچار تخریب مفصل و تظاهرات خارج مفصلی همچون درگیری ریوی می‌شوند.

معایب:

این تست گران است و نیز بسیاری از بیمارانی که RA دارند از نظر Anti-CCP منفی هستند.

3- آنتی‌بادی‌های ضد هسته‌ای (ANA)

مزایا:

تست ANA برای بیمارانی که گرفتاری بافت پیوندی (CTD) Connective Tissue Disease دارند مفید است.

بیماری‌هایی همچون آرتریت التهابی، پلورزی یا پریکاردیت، پدیده‌ی راینود، بیماری بینابینی ریه، اسکلرودرما، راش و سیتوپنی از جمله این بیماری‌ها هستند. در صورتی که سایر ویژگی‌های مرتبط با CTD وجود ندارد، صرفاً جهت بررسی خستگی و درد عضلانی انجام ANA توصیه نمی‌گردد. تشخیص لوپوس و سایر بیماری‌های بافت پیوندی در درجه اول بر مبنای بالین انجام می‌شود.

معایب:

خستگی و درد مفاصل علائم شایعی هستند و مثبت شدن ANA هم در جمعیت عمومی متداول است. (30% جمعیت، تیتر 1/40).

انجام این آزمایش در جمعیتی که احتمال قبل‌ازآزمایش pre-test probability بیماری در آنها پائین است، امکان تشخیص اشتباه و تحمیل هزینه و اقدامات اضافی را افزایش می‌دهد.

4- (HLA B27)

مزایا:

کمردرد، یک درد شایع است و در 95% افرادی که HLA B27 آنها مثبت می‌شود اسپوندیلیت انکیلوزان به وجود نمی‌آید، لذا انجام این تست در همه‌ی بیمارانی که کمردرد دارند، مفید نیست.
انجام این تست در کمردردهایی مفید است که خصوصیات التهابی دارند (شروع درد در سن کمتر از 40 سال، بهبود درد با انجام ورزش و عدم بهبود آن با استراحت). در بیمارانی که سابقه‌ی یوویت، بیماری التهابی روده، پسوریازیس و یا سابقه‌ی خانوادگی اسپوندیلیت انکیلوزان دارند احتمال التهابی بودن کمردرد بیشتر است.

معایب:

منفی شدن HLA B27 تشخیص اسپوندیلوآرتریت را رد نمی‌کند. حدود 10% سفیدپوستان مبتلا به اسپوندیلیت انکیلوزان از نظر HLA B27 منفی هستند.

شیوع اسپوندیلوآرتریت با HLA B27 منفی در نژادهای غیر سفید بیشتر است.

5- اسید اوریک سرم

مزایا:

هدف 360: وقتی که نقرس را درمان می‌کنید باید هدف این باشد که میزان اسید اوریک را به کمــتر از mmol/L360 برسانید. این اقدام باید در بیمارانی انجام شود که کاهش اسید اوریک در آنها ضرورت دارد (کسانی که 2 حمله‌ی نقرسی در سال دارند، وجود رسوب اسید اوریک، سنگ کلیه یا نارسایی کلیه درجه 2 یا بیشتر).
در شروع درمان و عیارسنجی دوز آلوپورینول سنجش ماهانه اسید اوریک ضرورت دارد. وقتی که به دوز دارویی ایده‌آل رسیدید می‌توانید اسید اوریک را هر 6 ماه یک بار آزمایش کنید تا از قرار گرفتن آن در محدوده‌ی مناسب مطمئن شوید.

معایب:

در بیماران مشکوک به نقرس طبیعی بودن اسید اوریک وجود نقرس را نفی نمی‌کند. مقدار اسید اوریک ممکن است در زمان اوج نقرس و چند هفته پس از آن در محدوده‌ی طبیعی قرار گیرد.
در بیماری که منوآرتریت حاد دارد بالا بودن اسید اوریک به مفهوم اثبات وجود نقرس نیست. بهترین تشخیص نقرس کشیدن مایع مفصل و بررسی آن از نظر وجود کریستال است. مایع مفصل همچنین می‌تواند آرتریت سپتیک را هم نشان دهد که در منوآرتریت‌های حاد می‌تواند یکی از نگرانی‌ها باشد.

6- HLA B5801

مزایا:

بیماران نژاد کره‌ای، نژاد چینی‌های هان، تایلندی‌ها و آفریقائی‌ها بیش از سایرین دارای HLA B5801 هستند. در این افراد خطر ایجاد سندرم ازدیاد حساسیت آلوپورینول (AHS) بیشتر است؛ بنابراین در این افراد قبل از شروع درمان باید این آزمایش انجام شود و در صورت مثبت بودن از تجویز آلوپورینول اجتناب گردد.

معایب:

حتی در صورت منفی شدن این تست احتمال ایجاد واکنش در تجویز آلوپورینول وجود دارد، لذا در صورت ایجاد راش، سیتوپنی و آسیب کلیوی باید تجویز این دارو متوقف گردد.

7- کراتین کیناز (CK)

مزایا:

از دیدگاه روماتولوژی انجام تست (CK) در بیمارانی که ضعف عضلات پروکسیمال دارند جهت بررسی میوزیت التهابی مفید است. احتمال پیش از آزمایش pre-test probability در صورت استفاده از استاتین‌ها، ایجاد راش‌های با دلیل نامشخص و نیز بدخیمی افزایش می‌یابد.
افزایش CK در میوزیت التهابی معمولاً کاملاً واضح است و حدود 5 تا 50 برابر حد بالای طبیعی است و با استراحت کاهش نمی‌یابد.

معایب:

اگر افزایش CK در فرد بدون علامت مشاهده شد، در صورتی که مسبوق به ورزش باشد سه چهار روز بعد از ترک ورزش یا فعالیت شدید آزمایش تکرار گردد. تنها در صورتی که در فرد بدون علامت مقدار CK از حد صدک 97/5 رد شد (برحسب سن و جنس) لازم است اقدامات تشخیصی بیشتر به عمل آید. این مقدار برحسب سن و جنس به شرح ذیل است:

>1001 IU/L in Black males, >487 IU/L in Black females

>520 IU/L in Asian males, >194 IU/L in Asian females

>382 IU/L in White males, >295 IU/L in White females