هپاتیت‌ها

فریبا فتحی دانشجوی دکترای بیوشیمی

هپاتیت A

هپاتیت A یک عفونت کبدی بسیار مسری است که توسط ویروس هپاتیت A ایجاد می‌شود. این ویروس یکی از چندین نوع ویروس هپاتیت است که باعث التهاب کبد می‌شود و بر عملکرد کبد تأثیر می‌گذارد.

احتمال ابتلا به هپاتیت A از طریق غذا یا آب آلوده یا تماس نزدیک با فرد یا شیء آلوده وجود دارد. موارد خفیف هپاتیت A نیازی به درمان ندارند. اکثر افرادی که به ویروس هپاتیت A آلوده هستند، بدون آسیب دائمی به کبد بهبود می‌یابند.

رعایت بهداشت، از جمله شستن مکرر دست‌ها، می‌تواند از انتشار ویروس جلوگیری کند. واکسن هپاتیت A می‌تواند باعث محافظت فرد در برابر ابتلا به هپاتیت A شود.

علائم:

علائم هپاتیت A معمولاً چند هفته پس از ابتلا به ویروس ظهور پیدا می‌کنند؛ اما همه افراد مبتلا به هپاتیت A دارای علائم نیستند. علائم بیماری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• خستگی و ضعف غیرمعمول
• حالت تهوع، استفراغ و اسهال ناگهانی
• درد یا ناراحتی شکم، به‌خصوص در سمت راست بالای شکم و زیر دنده‌های پایینی که در بالای کبد قرار دارند.
• مدفوع خاکستری یا خاکی رنگ
• از دست رفتن اشتها
• تب با درجه حرارت پایین
• ادرار تیره رنگ
• درد مفاصل
• زرد شدن پوست و سفیدی چشم (یرقان)
• خارش شدید

این علائم ممکن است نسبتاً خفیف باشند و در عرض چند هفته از بین بروند. با این حال، برخی اوقات هپاتیت A باعث ایجاد بیماری شدید می‌شود که چندین ماه به طول می‌انجامد.

علل:

هپاتیت A توسط ویروسی ایجاد می‌شود که سلول‌های کبد را آلوده می‌کند و باعث ایجاد التهاب می‌گردد. التهاب می‌تواند بر عملکرد کبد تأثیر بگذارد و سایر علائم هپاتیت A را ایجاد کند.

انتشار ویروس از طریق مدفوع آلوده رخ می‌دهد، حتی اگر میزان مدفوع بسیار ناچیز باشد، ورود این مدفوع به دهان شخصی دیگر باعث آلودگی فرد می‌شود (انتقال مدفوعی-دهانی). خوردن یا نوشیدن موادی که به مدفوع آلوده شده است می‌تواند باعث بروز هپاتیت A شود. همچنین ممکن است عفونت از طریق تماس نزدیک شخص با شخص مبتلا به هپاتیت A منتقل شود. ویروس می‌تواند چندین ماه بر روی سطوح زنده بماند. ویروس هپاتیت A از طریق تماس گاه‌به‌گاه یا سرفه یا عطسه انتقال نمی‌یابد.

در زیر برخی از شیوه‌های خاص انتشار ویروس هپاتیت A آورده شده است:

• خوردن غذاهایی که توسط فرد مبتلا به ویروس هپاتیت A دست به دست می‌شود در حالی که پس از توالت دست‌های خود را به خوبی نشسته است.
• نوشیدن آب آلوده
• خوردن مواد غذایی شسته شده در آب آلوده
• خوردن صدف خام آلوده شده با فاضلاب
• تماس مستقیم با شخصی که مبتلا به ویروس است– حتی اگر شخص هیچ علائمی نداشته باشد.
• تماس جنسی با شخص مبتلا به ویروس

فاکتورهای خطر:

موارد زیر خطر ابتلا به هپاتیت A را افزایش می‌دهد:

• مسافرت یا کار در نواحیی از جهان که هپاتیت A شایع است.
• زندگی با شخصی که مبتلا به هپاتیت A است.
• رابطه جنسی با هم‌جنس به ویژه در مردان
• هر نوع رابطه جنسی با فردی که مبتلا به هپاتیت A است
• HIV مثبت
• بی‌خانمانی
• استفاده از هر نوع داروی مخدر، نه تنها داروی تزریقی

عوارض:

برخلاف سایر انواع هپاتیت ویروسی، هپاتیت A باعث آسیب طولانی مدت کبدی نمی‌شود و به یک عفونت مزمن تبدیل نمی‌شود. در موارد نادر، هپاتیت A می‌تواند باعث از دست دادن ناگهانی (حاد) عملکرد کبد، به ویژه در افراد مسن یا افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبدی شود. نارسایی حاد کبدی نیاز به بستری شدن بیمار در بیمارستان دارد. برخی از افراد مبتلا به نارسایی حاد کبد ممکن است نیاز به پیوند کبد داشته باشند.

پیشگیری:

واکسن هپاتیت A می‌تواند از عفونت ناشی از ویروس جلوگیری کند. واکسن معمولاً در دو دوز تزریق می‌شود. شش ماه پس از تزریق دوز اول، دوز دوم به عنوان تقویت‌کننده (booster) تزریق می‌شود. واکسن هپاتیت A را می‌توان به صورت ترکیبی تزریق کرد؛ به طوری که شامل واکسن هپاتیت B نیز باشد. این ترکیب واکسن در سه دوز با فواصل شش ماهه تزریق می‌شود.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری به افراد زیر توصیه می‌کند واکسن هپاتیت A تزریق کنند:

• تمام کودکان یک ساله یا بزرگ‌تر که واکسن دوران کودکی را دریافت نکرده‌اند.
• هر فرد یک ساله یا بزرگ‌تر که بی‌خانمان است.
• نوزادان 6 تا 11 ماهه که به بخش‌هایی از جهان مسافرت می‌کنند که هپاتیت A شایع است.
• خانواده و مراقبینِ فرزندخواندگانی که از کشورهای با نرخ شیوع بالای هپاتیت A فرزند پذیرفته‌اند.
• افرادی که تماس مستقیم با سایر افراد مبتلا به هپاتیت A دارند.
• کارمندان آزمایشگاه که ممکن است با افراد مبتلا به هپاتیت A تماس داشته باشند.
• افرادی که در بخش‌هایی از جهان کار یا سفر می‌کنند که هپاتیت A شایع است.
• مردانی که با همجنس خود رابطه جنسی دارند.
• افرادی که از هر نوع داروی مخدر استفاده می‌کنند، نه صرفاً داروهای تزریقی
• افراد مبتلا به بیماری مزمن کبدی، از جمله هپاتیت B و یا C
• هر کسی که مایل به دریافت واکسن و ایجاد مصونیت در برابر هپاتیت A است.

نکات ایمنی در هنگام سفر:

در صورت سفر به نقاطی از جهان که هپاتیت A شایع است، برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری موارد زیر باید رعایت شود:

• شستن همه میوه‌ها و سبزی‌های تازه با آب معدنی و خود فرد باید پوست آن‌ها را بگیرد. از مصرف میوه‌ها و سبزی‌های آماده و از قبل پوست گرفته‌شده خودداری شود.
• از مصرف گوشت و ماهی خام و نیمه‌پخته خودداری کنید.
• آب معدنی مصرف شود و در هنگام مسواک زدن نیز از آب معدنی استفاده شود.
• از مصرف نوشیدنی‌هایی که از خلوص آن‌ها اطلاعی ندارید خودداری شود. این مورد برای مصرف یخ نیز رعایت شود.
• اگر آب معدنی در دسترس نیست، آب لوله‌کشی قبل از نوشیدن یا استفاده جوشانده شود.

نکات بهداشتی:

باید مرتباً دست‌ها شسته شوند، به‌خصوص بعد از استفاده از توالت یا تعویض پوشک و قبل از تهیه غذا یا خوردن.

هپاتیت B

هپاتیت B یک عفونت کبدی جدی است که توسط ویروس هپاتیت B (HBV) ایجاد می‌شود. در اکثر موارد افراد به هپاتیت کوتاه مدت (حاد) مبتلا می‌شوند و طول دوره بیماری کمتر از شش ماه به طول می‌انجامد؛ اما در برخی افراد عفونت مزمن می‌شود؛ بدین معنی که بیش از شش ماه به طول می‌انجامد. ابتلا به هپاتیت B مزمن خطر ابتلا به نارسایی کبد، سرطان کبد، یا سیروز را افزایش می‌دهد.

اکثر بزرگسالان مبتلا به هپاتیت B به طور کامل بهبود می‌یابند، حتی اگر علائم آن‌ها شدید باشد. در صورت ابتلا به ویروس هپاتیت B، رعایت برخی اقدامات احتیاطی می‌تواند به جلوگیری از انتشار ویروس به دیگران کمک کند.

علائم:

علائم هپاتیت B از خفیف تا شدید متغیر است. علائم معمولاً حدود 1 تا 4 ماه بعد از آلوده شدن با ویروس ظهور پیدا می‌کند، هرچند ممکن است بتوان تا دو هفته پس از آلوده شدن آن‌ها را مشاهده کرد. برخی از افراد، معمولاً کودکان خردسال، ممکن است علائمی نداشته باشند.

علائم و نشانه‌های هپاتیت B ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ادرار تیره
• تب
• درد مفصل
• از دست دادن اشتها
• تهوع و استفراغ
• ضعف و خستگی
• زرد شدن پوست و سفیدی چشم که یرقان نیز نامیده می‌شود.

علل:

عفونت هپاتیت B توسط ویروس هپاتیت B (HBV) ایجاد می‌شود. این ویروس از طریق خون، مایع منی‌ یا سایر مایعات بدن از فردی به فردی دیگر منتقل می‌شود. این ویروس از طریق عطسه یا سرفه کردن انتقال نمی‌یابد.

روش‌های دیگر انتقال HBV عبارتند از:

• تماس جنسی: در صورت داشتن رابطه جنسی بدون محافظت با شخصی که دارای عفونت HBV است، امکان ابتلا از طریق ورود خون، مایع منی، بزاق یا ترشحات واژن فرد آلوده به بدن وجود دارد.
• اشتراک‌گذاری سوزن و سرنگ: HBV به راحتی از طریق سوزن و سرنگ آلوده به خون دارای عفونت HBV انتقال می‌یابد. اشتراک‌گذاری وسایل تزریق داخل وریدی خطر ابتلا به هپاتیت B را افزایش می‌دهد.
• تزریق تصادفی سوزن آلوده: هپاتیت B یکی از نگرانی‌های کارمندان بخش بهداشت و درمان و افرادی است که در تماس با خون انسان هستند.
• مادر به کودک: زنان باردار آلوده به HBV می‌توانند در طی زایمان ویروس را به نوزاد منتقل کنند. با این حال، می‌توان نوزادان تازه متولدشده را واکسینه کرد تا از ابتلا به عفونت جلوگیری شود.

هپاتیت B مزمن در مقابل حاد:

عفونت هپاتیت B ممکن است کوتاه مدت باشد که به عنوان حاد شناخته می‌شود یا ممکن است طولانی مدت باشد که در این صورت بیماری مزمن است.

• عفونت هپاتیت B حاد: کمتر از شش ماه به طول می‌انجامد. سیستم ایمنی احتمالاً می‌تواند هپاتیت B حاد را از بدن پاک کند و بیمار پس از چند ماه سلامت کامل خود را به دست خواهد آورد. اکثر افراد بزرگسالی که به هپاتیت B مبتلا می‌شوند، هپاتیت B حاد دارند، اما می‌تواند تبدیل به عفونت مزمن شود.
• عفونت هپاتیت B مزمن: شش ماه یا بیشتر به طول می‌انجامد. به دلیل اینکه سیستم ایمنی بدن نمی‌تواند با عفونت مقابله کند، عفونت باقی می‌ماند. عفونت مزمن هپاتیت B ممکن است تا آخر عمر ادامه داشته باشد و احتمالاً منجر به بیماری‌های جدی مانند سیروز و سرطان کبد شود. برخی از افراد مبتلا به هپاتیت B مزمن ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. برخی ممکن است خستگی مداوم و علائم خفیف هپاتیت حاد را بروز دهند.

هر چه سن ابتلا به هپاتیت B کمتر باشد، به ویژه در نوزادان یا کودکان کمتر از 5 سال، خطر مزمن شدن عفونت بیشتر است. عفونت مزمن ممکن است برای چندین دهه ناشناخته بماند تا زمانی که فرد به دلیل بیماری کبدی به شدت مریض شود.

فاکتورهای خطر:

هپاتیت B از طریق تماس با خون، مایع منی، یا سایر مایعات بدن فرد آلوده منتقل می‌شود. موارد زیر خطر ابتلا به هپاتیت B را افزایش می‌دهد:

• رابطه جنسی بدون محافظت با چندین شریک جنسی یا با شخصی که آلوده به HBV است.
• اشتراک‌گذاری سرنگ و سوزن آلوده برای تزریقات داخل وریدی
• رابطه جنسی مرد با همجنس خود
• تولد نوزاد از مادر آلوده به ویروس
• تماس با خون انسان به دلایل کاری و شغلی
• مسافرت به نواحی دارای نرخ شیوع بالای HBV، مانند آسیا، جزایر اقیانوس آرام، افریقا و اروپای شرقی

عوارض:

ابتلا به عفونت HBV مزمن می‌تواند باعث ایجاد عوارض جدی شود، مانند:

• اسکار کبد (سیروز): التهاب مرتبط با عفونت هپاتیت B می‌تواند منجر به اسکارهای وسیع کبدی (سیروز) شود که ممکن است عملکرد کبد را مختل کند.
• سرطان کبد: در افراد مبتلا به عفونت مزمن هپاتیت B خطر ابتلا به سرطان کبد افزایش می‌‌یابد.
• نارسایی کبدی: نارسایی کبدی حاد شرایطی است که در آن عملکردهای حیاتی کبد از کار می‌افتد، در این صورت برای زنده ماندن بیمار پیوند کبد ضروری است.
• فعال شدن مجدد ویروس هپاتیت B: افراد مبتلا به هپاتیت B مزمن که سیستم ایمنی آنها سرکوب می‌شود مستعد فعال شدن مجدد ویروس هپاتیت B هستند. این امر می‌تواند باعث آسیب شدید و جدی به کبد شود یا حتی منجر به نارسایی کبد گردد. این وضعیت بیشتر در افرادی رخ می‌دهد که از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند کورتیکواستروئیدها با دوز بالا یا شیمی‌درمانی استفاده می‌کنند. قبل از مصرف چنین داروهایی باید تست هپاتیت B انجام شود. در صورتی که جواب تست مثبت شود، قبل از شروع درمان باید به پزشک متخصص (هپاتولوژیست) مراجعه شود.
• سایر شرایط: افراد مبتلا به هپاتیت B مزمن ممکن است مبتلا به بیماری کلیه یا التهاب عروق خونی شوند.

پیشگیری:

واکسن هپاتیت B معمولاً بر اساس نوع واکسن به صورت دو دوزی تزریق می‌شود و دوز تقویت‌کننده با فواصل یک ماه یا سه یا چهار ماه پس از تزریق دوز اول در طول شش ماه تزریق می‌شود. با تزریق واکسن امکان ابتلا به هپاتیت وجود ندارد. کمیته مشورتی ایالات متحده در مورد شیوه‌های ایمن‌سازی به همه بزرگسالان 19 تا 59 ساله که منع مصرف واکسن ندارند توصیه می‌کند واکسن هپاتیت B تزریق کنند.

واکسن هپاتیت B همچنین برای افراد زیر توصیه می‌شود:

• نوزادان تازه متولدشده
• کودکان و نوجوانان که در بدو تولد واکسینه نشده‌اند.
• کسانی که در مرکز افراد دارای معلولیت رشدی کار یا زندگی می‌‌کنند.
• افرادی که با فرد مبتلا به هپاتیت B زندگی می‌کنند.
• کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، کارکنان اورژانس و سایر افرادی که با خون تماس دارند.
• کسی که دارای یک عفونت مقاربتی از جمله HIV است.
• مردانی که با همجنس خود رابطه جنسی دارند.
• افرادی که چندین شریک جنسی دارند.
• شرکای جنسی فردی که هپاتیت B دارد.
• افرادی که داروهای غیرقانونی و مخدر تزریق می‌کنند یا از سرنگ و سوزن مشترک استفاده می‌کنند.
• افراد مبتلا به بیماری مزمن کبدی
• افراد مبتلا به بیماری کلیوی در مرحله نهایی
• مسافرانی که قصد دارند به مناطقی از جهان با نرخ بالای عفونت هپاتیت B سفر کنند.

هپاتیت C

هپاتیت C یک عفونت ویروسی است که باعث عفونت کبد و گاهی اوقات آسیب جدی به کبد می‌شود. ویروس هپاتیت C (HCV) از طریق خون آلوده انتشار می‌یابد.

تا همین اواخر، درمان هپاتیت C نیاز به تزریق هفتگی و مصرف داروهای خوراکی داشت که بسیاری از افراد مبتلا به هپاتیت C به دلیل مشکلات سلامتی یا عوارض جانبی غیرقابل قبول نمی‌توانستند از آن‌‌ها استفاده کنند. این مشکل در حال برطرف شدن است. امروزه HCV مزمن معمولاً با داروهای خوراکی که هر روز به مدت دو تا شش ماه مصرف می‌شود، قابل درمان است.

با این حال، حدود نیمی از افراد مبتلا به HCV نمی‌دانند که آلوده به این ویروس هستند و دلیل این امر این است که عمدتاً علائمی ندارند و ممکن است دهه‌ها طول بکشد تا علائم و نشانه‌ها ظهور کنند. به همین دلیل، گروه ویژه خدمات پیشگیرانه ایالات متحده امریکا توصیه می‌کند که همه بزرگسالان 18 تا 79 ساله، حتی آن‌هایی که علائم یا بیماری کبدی شناخته‌شده‌ای ندارند، برای هپاتیت C غربالگری شوند. بزرگ‌ترین گروه در معرض خطر ابتلا افرادی هستند که در بین سال‌های 1945 و 1965 متولد شده‌اند، جمعیتی که احتمال ابتلای آن‌ها به این بیماری پنج برابر بیشتر از سایر افرادی است که در سال‌های دیگر متولدشده‌اند.

علائم و نشانه‌ها:

عفونت طولانی مدت با ویروس هپاتیت C به عنوان هپاتیت C مزمن شناخته می‌شود. هپاتیت C مزمن معمولاً یک عفونت «خاموش» است که سال‌ها بدون علائم باقی می‌ماند و تا زمانی که آسیب جدی به کبد وارد نکرده است علائم آن بروز نمی‌کند.

علائم و نشانه‌ها عبارتند از:

• فرد به راحتی دچار خونریزی می‌شود.
• به راحتی کبود می‌شود.
• خستگی
• کاهش اشتها
• زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان)
• ادرار تیره رنگ
• خارش پوست
• کاهش وزن
• گیجی، خواب‌آلودگی و لکنت زبان (آنسفالوپاتی کبدی)
• عروق خونی عنکبوتی مانند روی پوست (آنژیوم عنکبوتی)

عفونت مزمن هپاتیت C با یک مرحله حاد شروع می‌شود. هپاتیت C حاد معمولاً تشخیص داده نمی‌شود زیرا به‌ندرت باعث ایجاد علائم می‌شود. در صورتی که علائم و نشانه‌ها وجود داشته باشند، ممکن است شامل زردی همراه با خستگی، حالت تهوع، تب و درد عضلانی باشد. علائم حاد یک تا سه ماه پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر می‌شود و دو هفته تا سه ماه طول می‌کشد.

عفونت حاد هپاتیت C همیشه تبدیل به عفونت مزمن نمی‌شود. برخی از افراد پس از مرحله حاد، HCV را از بدن خود پاک می‌کنند که به آن پاکسازی خودبه‌خودی ویروس گفته می‌شود. در مطالعات انجام‌شده بر روی افراد مبتلا به HCV حاد، میزان پاکسازی خودبه‌خودی ویروس از 15% تا 25% متغیر بوده است. هپاتیت C حاد همچنین به خوبی به درمان ضدویروسی پاسخ می‌دهد.

علل:

عفونت هپاتیت C توسط ویروس هپاتیت C (HCV) ایجاد می‌شود. عفونت از طریق خون آلوده به ویروس به فرد دیگر منتقل می‌شود.

در سطح جهانی، HCV در چندین شکل مجزا وجود دارد که به عنوان ژنوتیپ شناخته می‌شوند. تاکنون، هفت ژنوتیپ مجزای HCV و بیش از 67 زیرگروه شناسایی شده است. ژنوتیپ نوع 1، شایع‌ترین ژنوتیپ HCV در ایالات متحده است.

هرچند روند هپاتیت C در همه انواع ویروس هپاتیت C مشابه است و روند بیماری بستگی به ژنوتیپ ویروس ندارد، توصیه‌های درمانی بسته به ژنوتیپ ویروسی متفاوت است.

فاکتورهای خطر:

خطر ابتلا به هپاتیت C در موارد زیر افزایش می‌یابد:

• کارمند مراکز بهداشت که در معرض خون آلوده قرار گرفته است، مثلاً در صورت سوراخ شدن تصادفی پوست دست با سوزن عفونی
• مصرف مواد مخدر غیرقانونی تزریقی یا استنشاقی
• ابتلا به HIV
• پیرسینگ یا خالکوبی در محیط ناپاک با استفاده از تجهیزات غیر استریل
• فرد قبل از سال 1992 خون یا پیوند عضو دریافت کرده باشد.
• فرد کنسانتره فاکتور انعقادی را قبل از سال 1987 دریافت کرده باشد.
• درمان‌های همودیالیز را برای مدت طولانی دریافت کرده باشد.
• مادر نوزاد مبتلا به هپاتیت C باشد.
• افراد زندانی
• متولدین بین سال‌های 1945 تا 1965، گروه سنی با بالاترین شیوع عفونت هپاتیت C هستند.

عوارض:

عفونت هپاتیت C که در طول سالیان متمادی ادامه می‌یابد، می‌تواند عوارض قابل‌توجهی ایجاد کند، مانند:

• اسکار کبد (سیروز): پس از چندین دهه عفونت هپاتیت C، سیروز ممکن است رخ دهد. وجود اسکار در کبد عملکرد آن را دشوار می‌کند.
• سرطان کبد: تعداد کمی از افراد مبتلا به هپاتیت C ممکن است مبتلا به سرطان کبد شوند.
• نارسایی کبد: سیروز پیشرفته ممکن است باعث متوقف شدن عملکرد کبد و نارسایی کبد شود.

پیشگیری:

با رعایت اقدامات احتیاطی زیر می‌توان از ابتلا به عفونت هپاتیت C جلوگیری کرد:

• توقف استفاده از داروها و مواد مخدر غیرقانونی: به ویژه اگر این داروها تزریق می‌شوند.
• احتیاط کردن در مورد پیرسینگ و خالکوبی بدن: اگر فرد می‌خواهد پیرسینگ یا خالکوبی انجام دهد باید از مراکز معتبر استفاده کند. از قبل در مورد نحوه تمیز کردن تجهیزات سؤال بپرسد. اطمینان حاصل کند که کارکنان از سوزن‌های استریل استفاده می‌کنند. اگر کارمندان به این سؤالات پاسخ نمی‌دهند از انجام پیرسینگ یا خالکوبی در آن مرکز اجتناب کنید.
• ایمن‌تر کردن رابطه جنسی: عدم برقراری رابطه جنسی با افرادی که وضعیت سلامتی آنها نامشخص است یا روابط جنسی حفاظت نشده دارند. احتمال انتقال بیماری جنسی بین زوج‌های‌‌ تک همسر کمتر است.

هپاتیت سمی

هپاتیت سمی، التهاب کبد در واکنش به برخی مواد است که در معرض آن قرار می‌گیرد. هپاتیت سمی می‌تواند ناشی از الکل، مواد شیمیایی، داروها یا مکمل‌های غذایی باشد.

در برخی موارد، هپاتیت سمی ظرف چند ساعت یا چند روز پس از قرار گرفتن در معرض یک سم ایجاد می‌شود. در موارد دیگر، ممکن است ماه‌ها استفاده منظم از ماده‌ای خاص رخ دهد تا علائم و نشانه‌ها ظهور پیدا کند.

علائم و نشانه‌های هپاتیت سمی اغلب با توقف مواجه با سم از بین می‌روند؛ اما هپاتیت سمی می‌تواند باعث آسیب دائمی کبد شود، باعث ایجاد بافت اسکاری غیر قابل برگشت (سیروز) و در برخی موارد نارسایی کبد شود که در برخی موارد می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.

علائم:

اشکال خفیف هپاتیت سمی ممکن است باعث بروز هیچ‌گونه علائمی نشود و ممکن است تنها با آزمایش‌های خون تشخیص داده شود. زمانی که علائم و نشانه‌های هپاتیت سمی بروز می‌کند ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان)
• خارش
• درد شکم در سمت راست بالای شکم
• خستگی
• از دست دادن اشتها
• تهوع و استفراغ
• بثورات
• تب
• کاهش وزن
• ادرار تیره و به رنگ چای

زمان مراجعه به پزشک:

اگر علامت یا علائمی وجود دارد که فرد را نگران می‌کند، فوراً به پزشک مراجعه شود.

مصرف بیش از حد برخی داروها، مانند استامینوفن (تیلنول)، می‌تواند منجر به نارسایی کبد شود. در صورت مصرف بیش از حد استامینوفن توسط کودکان یا بزرگسالان، به سرعت با مراکز مراقبت‌های بهداشتی یا اورژانس تماس گرفته شود. علائم و نشانه‌های احتمالی مصرف بیش از حد استامینوفن عبارتند از:

• از دست رفتن اشتها
• تهوع و استفراغ
• درد بالای شکم
• کما

علل:

هپاتیت سمی زمانی رخ می‌دهد که به دلیل مواجهه با مواد سمی، کبد دچار التهاب می‌شود. هپاتیت سمی همچنین ممکن است به دنبال مصرف بیش از حد برخی داروهای نسخه‌ای یا بدون نسخه ایجاد شود.

کبد به طور طبیعی اکثر داروها و مواد شیمیایی را از جریان خون تجزیه و حذف می‌کند. تجزیه سموم باعث ایجاد محصولات جانبی می‌شود که می‌تواند به کبد آسیب برساند. اگرچه کبد ظرفیت زیادی برای بازسازی دارد، اما قرار گرفتن مداوم در معرض مواد سمی می‌تواند آسیب جدی و گاه غیرقابل برگشتی در کبد ایجاد کند.

هپاتیت سمی می‌تواند توسط موارد زیر ایجاد شود:

• الکل: نوشیدن زیاد الکل طی سالیان متمادی می‌تواند منجر به هپاتیت الکلی شود. التهاب در کبد ناشی از الکل می‌تواند منجر به نارسایی کبد شود.
• مسکن‌های بدون نسخه: مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن (تیلنول)، آسپرین، ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و غیره) و ناپروکسن می‌توانند به کبد آسیب بزنند، به ویژه اگر به طور مکرر یا همراه با الکل مصرف شوند.
• داروهای تجویزی: برخی از داروهای مرتبط با آسیب جدی کبد عبارتند از داروهای استاتین که برای درمان کلسترول بالا استفاده می‌شود، داروی ترکیبی آموکسی‌سیلین-کلاوولانات، فنی‌توئین، آزاتیوپرین، نیاسین، کتوکونازول، برخی داروهای ضدویروسی و بسیاری استروئیدهای آنابولیک دیگر.
• داروهای گیاهی و مکمل‌ها: برخی داروهای گیاهی که برای کبد خطرناک هستند عبارتند از آلوئه‌ورا، کوهوش سیاه، کاسکارا، چاپارل، کامفری، کاوا و افدرا. همچنین بسیاری دیگر از این مواد گیاهی وجود دارند. اگر کودکان مکمل‌های ویتامینی را با آب‌نبات اشتباه بگیرند و دوزهای زیادی مصرف کنند، ممکن است دچار آسیب کبدی شوند.
• مواد شیمیایی صنعتی: مواد شیمیایی که ممکن است در حین کار در معرض آنها قرار بگیرید می‌توانند باعث آسیب کبدی شوند. مواد شیمیایی رایجی که می‌توانند باعث آسیب کبدی شوند عبارتند از: حلال خشک‌شویی تتراکلرید کربن، ماده‌ای به نام وینیل کلرید (در ساخت پلاستیک استفاده می‌شود)، علف‌کش پاراکوات و گروهی از مواد شیمیایی صنعتی به نام بی‌فنیل‌های پلی‌کلر شده.

فاکتورهای خطر:

فاکتورهایی که ممکن است خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش دهد عبارتند از:

• مصرف مسکن‌های بدون نسخه یا داروهای تجویزی خاص: مصرف دارو یا مسکن‌های بدون نسخه که خطر آسیب کبدی را به همراه دارد، خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش می‌دهد. این امر به‌ ویژه در صورت مصرف چندین دارو یا مصرف بیش از دوز توصیه شده دارو صادق است.
• ابتلا به هپاتیت: عفونت مزمن با ویروس هپاتیت (هپاتیت B، هپاتیت C یا یکی از انواع دیگر ویروس‌های هپاتیت که بسیار نادر هستند و ممکن است در بدن باقی‌ مانده باشند) کبد را بسیار آسیب‌پذیر می‌کند.
• افزایش سن: با افزایش سن سرعت تجزیه مواد توسط کبد کندتر می‌شود. این بدین معنی است که سموم و محصولات جانبی آنها مدت زمان طولانی‌تری در بدن باقی‌ می‌مانند.
• نوشیدن الکل: نوشیدن الکل همزمان با مصرف داروها یا برخی مکمل‌های گیاهی خطر سمیت کبد را افزایش می‌دهد.
• جنسیت مونث: از آنجایی که به نظر می‌رسد زنان برخی از سموم را آهسته‌تر از مردان متابولیزه می‌کنند، لذا کبد آن‌ها برای مدت طولانی‌تری در معرض غلظت بالای مواد مضر خون قرار می‌گیرد. این امر خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش می‌دهد.
• داشتن جهش‌های ژنتیکی خاص: به ارث بردن جهش‌های ژنتیکی خاصی که بر تولید و عملکرد آنزیم‌های کبدی که سموم را تجزیه می‌کنند تأثیر می‌گذارد، ممکن است فرد را مستعد ابتلا به هپاتیت سمی کند.

عوارض:

التهاب وابسته به هپاتیت سمی می‌تواند باعث آسیب کبدی و ایجاد اسکار در بافت کبد شود. به مرور زمان، این زخم (اسکار) که سیروز نامیده می‌شود، انجام کار کبد را دشوار می‌کند. در نهایت سیروز منجر به نارسایی کبد می‌شود. تنها راه درمان نارسایی مزمن کبد این است که کبد فرد با کبد سالم از اهداکننده (پیوند کبد) جایگزین شود.

پیشگیری:

پیشگیری از هپاتیت سمی همیشه ممکن نیست چون نمی‌توان نحوه واکنش بدن به همه داروها را تشخیص داد. با این وجود می‌توان با رعایت موارد زیر خطر ابتلا به هپاتیت سمی و مشکلات کبدی را کاهش داد:

• محدود کردن مصرف داروها: داروهای تجویزی و بدون نسخه را فقط در صورت لزوم مصرف کنید. سعی کنید از گزینه‌های غیر دارویی برای مشکلات شایعی مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و درد آرتریت استفاده کنید.
• داروها را فقط طبق دستور مصرف کنید: برای هر دارویی که مصرف می‌کنید دقیقاً از دستورالعمل‌های آنها پیروی کنید. از مقدار توصیه شده تجاوز نکنید، حتی اگر به نظر نمی‌رسد علائم بهبود یافته است. با اینکه اثرات مسکن‌های بدون نسخه گاهی به سرعت از بین می‌رود، ولی مصرف بیش از حد آنها آسان است.
• در مصرف گیاهان و مکمل‌ها احتیاط کنید: تصور نکنید که یک محصول طبیعی ضرری ندارد. قبل از مصرف گیاهان دارویی و مکمل‌ها، فواید و خطرات آن را با پزشک در میان بگذارید. وب‌سایت LiverTox مربوط به مؤسسه ملی بهداشت امریکا امکان جستجوی داروها و مکمل‌ها را فراهم کرده است و از این طریق می‌توان مواردی که باعث آسیب کبدی می‌شوند را شناسایی نمود.
• الکل و مواد مخدر را با هم مخلوط نکنید: ترکیب الکل و داروها، ترکیب بدی هستند. اگر استامینوفن مصرف می‌کنید، الکل ننوشید. از پزشک یا داروساز در مورد تداخل بین الکل و سایر داروهای تجویزی و بدون نسخه‌ای که مصرف می‌کنید، سؤال کنید.
• در مورد مواد شیمیایی احتیاط کنید: اگر با مواد شیمیایی خطرناک کار می‌کنید یا از آن‌ها استفاده می‌کنید، تمام اقدامات احتیاطی لازم را برای محافظت از خود در برابر قرار گرفتن در معرض آن انجام دهید. اگر با یک ماده مضر تماس پیدا کردید از دستورالعمل‌های موجود در محل کار پیروی کنید، یا با خدمات اورژانس محلی یا مرکز کنترل سموم محلی تماس بگیرید.
• داروها و مواد شیمیایی را از کودکان دور نگه دارید: تمام داروها و مکمل‌های ویتامینی دور از دسترس کودکان و در ظروفی که قفل کودک دارد نگه‌داری شوند تا کودک به طور تصادفی آن‌ها را قورت ندهد.

هپاتیت اتوایمن

هپاتیت اتوایمن التهاب کبدی است که زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن علیه سلول‌های کبدی عمل می‌کند. علت دقیق هپاتیت اتوایمن مشخص نشده است، اما به نظر می‌رسد فاکتورهای ژنتیکی و محیطی در طول زمان در ایجاد این بیماری اثر متقابل دارند.

هپاتیت اتوایمن درمان‌نشده می‌تواند منجر به اسکار  کبد (سیروز) و در نهایت نارسایی کبد شود. با این حال، زمانی که هپاتیت اتوایمن زود تشخیص داده و درمان شود، اغلب می‌توان با داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند، بیماری را کنترل کرد.

زمانی که هپاتیت اتوایمن به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهد یا در مواردی که بیماری پیشرفته کبدی ایجاد می‌شود، پیوند کبد ممکن است گزینه مناسبی باشد.

علائم:

علائم و نشانه‌های هپاتیت اتوایمن از شخصی به شخصی دیگر بسیار متغیر است و ممکن است به طور ناگهانی رخ دهد. برخی از افراد در مراحل اولیه بیماری مشکلات شناخته شده کمی دارند، در حالی که برخی دیگر علائم و نشانه‌هایی را تجربه می‌کنند که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی
• ناراحتی شکم
• زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان)
• کبد بزرگ شده
• عروق خونی غیرطبیعی بر روی پوست (آنژیوم عنکبوتی)
• بثورات پوستی
• درد مفاصل
• از دست رفتن دوره قاعدگی

علل:

سیستم ایمنی بدن به طور معمول به ویروس‌ها، باکتری‌ها و سایر پاتوژن‌ها حمله می‌کند. هپاتیت اتوایمن زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به‌جای حمله به پاتوژن‌ها به کبد حمله می‌کنند. این حمله به کبد می‌تواند باعث التهاب مزمن و آسیب جدی به سلول‌های کبد شود. دلیل این امر که چرا بدن علیه خود عمل می‌کند مشخص نیست، اما محققان تصور می‌کنند هپاتیت اتوایمن می‌تواند ناشی از تعامل ژن‌های کنترل‌کننده عملکرد سیستم ایمنی و قرار گرفتن در معرض ویروس‌ها یا داروهای خاص باشد.

انواع هپاتیت اتوایمن:

پزشکان دو شکل اصلی از هپاتیت اتوایمن را شناسایی کرده‌اند.

• هپاتیت اتوایمن نوع 1: این شایع‌ترین نوع بیماری هپاتیت اتوایمن است و می‌تواند در هر سنی رخ دهد. حدود نیمی از افراد مبتلا به هپاتیت اتوایمن نوع 1 به سایر اختلالات خودایمن مانند بیماری سلیاک، آرتریت روماتوئید یا کولیت اولسراتیو مبتلا هستند.
• هپاتیت اتوایمن نوع 2: هرچند بزرگسالان به هپاتیت اتوایمن نوع 2 مبتلا شوند، اما این نوع هپاتیت در کودکان و افراد جوان شایع‌تر است. سایر بیماری‌های خودایمن ممکن است همراه با این نوع هپاتیت اتوایمن همراه باشد.

فاکتورهای خطر:

فاکتورهایی که خطر ابتلا به هپاتیت اتوایمن را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• زن بودن: هرچند هم زنان و هم مردان به هپاتیت اتوایمن مبتلا می‌شوند، اما شیوع این بیماری در زنان بیشتر است.
• سابقه ابتلا به برخی عفونت‌ها: هپاتیت اتوایمن ممکن است بعد از ابتلا به سرخک، هرپس سیمپلکس یا ویروس اپشتین بار ایجاد شود. این بیماری همچنین با عفونت هپاتیت B، A یا C مرتبط است.
• وراثت: شواهد نشان می‌دهند که استعداد ابتلا به هپاتیت خودایمنی ممکن است در خانواده‌ها وجود داشته باشد.
• داشتن بیماری اتوایمن: افرادی که از قبل به بیماری خود ایمن مانند سلیاک، آرتریت روماتوئید یا پرکاری تیروئید (بیماری گریوز یا تیروئید هاشیموتو) دچار بوده‌اند ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به هپاتیت اتوایمن باشند.

عوارض:

هپاتیت اتوایمن اگر درمان نشود می‌تواند باعث ایجاد اسکار دائمی بافت کبد (سیروز) شود. عوارض سیروز شامل:

• وریدهای بزرگ شده در ریه (واریس ریوی): هنگامی که گردش خون از طریق ورید باب مسدود می‌شود، خون ممکن است به رگ‌های خونی دیگر، عمدتاً رگ‌های مری و معده، برگردد. رگ‌های خونی دیواره‌ای نازک دارند و از آنجایی که با خون بیشتری نسبت به حالت معمول پر شده‌اند، احتمالاً خونریزی می‌کنند. ایجاد خونریزی شدید در عروق خونی مری یا معده یک اورژانس تهدیدکننده زندگی است که نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری دارد.
• مایع در شکم (آسیت): بیماری کبد می‌تواند باعث تجمع مقادیر زیادی مایع در شکم شود. آسیت می‌تواند باعث ناراحتی شود و ممکن است در تنفس اختلال ایجاد کند و معمولاً نشانه سیروز پیشرفته است.
• نارسایی کبد: زمانی نارسایی کبد رخ می‌دهد که آسیب گسترده به سلول‌های کبد، عملکرد کافی کبد را غیرممکن می‌کند. در این مرحله پیوند کبد الزامی است.
• سرطان کبد: افراد مبتلا به سیروز در معرض خطر ابتلا به سرطان کبد هستند.

منابع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hepatitis-c/symptoms-causes/syc-20354278

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/autoimmune-hepatitis/symptoms-causes/syc-20352153

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hepatitis-a/symptoms-causes/syc-20367007

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hepatitis-b/symptoms-causes/syc-20366802

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/toxic-hepatitis/symptoms-causes/syc-20352202