ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1
CATSPER1-Related Non Syndromic Male Infertility
شاهین اسعدی (دانشجوی دکتری تخصصی ژنتیک پزشکی)
علائم و نشانه‌های بالینی ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1
ناباروری مردان غیرسندرمیک مربوط به CATSPER1 اختلال ژنتیکی است که عملکرد اسپرم را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به ناتوانی در داشتن فرزند از طرف پدر (ناباروری) می‌شود. مردان با این شرایط اسپرم‌هایی را تولید می‌کنند که کاهش حرکتی (تحرک) دارد. مردان مبتلا همچنین ممکن است تعداد کمتری از حد معمول سلول‌های اسپرم تولید کنند که آنها نیز از نظر شکل (مورفولوژی) غیرطبیعی هستند. شایان ذکر است که مردان مبتلا به ناباروری غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1 علائم دیگری در رابطه با این بیماری ندارند.
شکل 1: شماتیکی از نقش ژن CATSPER1 در سلول اسپرم
علت‌شناسی ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1
جهش در ژن CATSPER1 که در بازوی بلند کروموزوم شماره 11 به‌صورت 11q13.1 مستقر است، باعث ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1 می‌شود. ژن CATSPER1 دستورالعمل‌های لازم را برای تولید پروتئینی فراهم می‌کند که در دُم سلول‌های اسپرم یافت می‌شود. پروتئین CATSPER1 در حرکت دُم اسپرم دخیل است که اسپرم را به جلو سوق می‌دهد و لازم است سلول‌های اسپرم در هنگام لقاح از طریق غشای خارجی سلول تخم وارد شوند.
شکل 2: شماتیکی از اجزای تشکیل‌دهنده سلول اسپرم
جهش‌های ژن CATSPER1 منجر به تولید پروتئین CATSPER1 می‌شود که ممکن است توسط سلول تغییر یافته، غیرکاربردی گردد یا سریع تجزیه شود (تخریب شود). سلول‌های اسپرم که پروتئین عملکردی CATSPER1 را از دست می‌دهند، دچار کاهش حرکت در دُم خود شده و کُندتر از حد طبیعی حرکت می‌کنند. سلول‌های اسپرم فاقد پروتئین عملکردی CATSPER1 قادر به عبور از غشای خارجی سلول تخم نیستند، در نتیجه برای رسیدن به لقاح نمی‌توانند به داخل سلول تخمک برسند و به همین دلیل سلول زیگوت ایجاد نمی‌شود.
ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1 از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب پیروی می‌کند؛ بنابراین برای ایجاد این اختلال به دو نسخه از ژن جهش‌یافته CATSPER1 (یکی از پدر و دیگری از مادر) نیاز است و شانس داشتن فرزند مبتلا به این اختلال در حالت اتوزومی مغلوب، برای هر بارداری احتمالی به میزان 25% است.
شکل 3: شماتیکی از کروموزوم شماره 11 که ژن CATSPER1 در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 11q13.1 مستقر است
فراوانی ناباروری غیرسندرمیک مردان مرتبط با CATSPER1
ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1 اختلال ژنتیکی است که فرکانس شیوع آن در جهان مشخص نیست.
شکل 4: شماتیکی از سلول اسپرم نرمال در مقابل سلول اسپرم با جهش در ژن CATSPER1
تشخیص ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1
ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1 بر اساس یافته‌های بالینی و کلینیکی مبتلایان و آزمایش اسپرموگرافی، قابل تشخیص است. دقیق‌ترین روش تشخیص این اختلال، آزمایش ژنتیک مولکولی برای ژن CATSPER1 به منظور بررسی وجود جهش‌های احتمالی است.
شکل 5: شماتیکی از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب که ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1 از این الگو تبعیت می‌کند
مسیرهای درمانی ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1
تاکنون هیچ مسیر درمانی مؤثری برای ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1 در جهان گزارش نشده است.
شکل 6: شماتیکی از مکانیسم عمل ژن CATSPER1 در سلول اسپرم
منبع:
اسعدی شاهین، امیری پریا، ابراهیمی سمیرا، ساکی‌فرد نوشین، امجدی حسین، کتاب نازایی و ناباروری ژنتیکی انسان، صفحات 115-111، انتشارات کتب دانشگاهی عمیدی، بهار 1399.
عوامل عفونی دخیل در ناباروری و سقط جنین در انسان (2)
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام