کنترل کیفی آب مقطر
(Quality Control of Distilled Water)
مراد رستمی: کارشناس ارشد بیوشیمی بالينی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز
محمد علیمحمدی: کارشناس ارشد بیوشیمی بالینی، دانشگاه آزاد اراک
رضوان مطیع: کارشناس علوم آزمایشگاهی، دانشگاه آزاد اراک
کلیات:
کنترل کیفی به مجموعهای از فعالیتهای آزمایشگاهی به منظور کم کردن خطاها اطلاق میگردد. سیستم تخلیص آب، یکی از تجهیزات پایه مورد نیاز جهت تأسیس آزمایشگاهها میباشد. در ادامه به بحث کنترل کیفی آب مقطر می پردازیم.
کنترل کیفی آب مقطر:
آب خالص یکی از مواد ضروری اولیه در بسیاری از فعالیتهای آزمایشگاهی بوده که درجه خلوص مورد نیاز آن باید متناسب با مورد مصرف آن باشد. کیفیت نامرغوب آب موجب اثرات نامطلوبی بر نتایج آزمایشها بوده و از این رو، تضمین کیفیت آب مقطر مصرفی آزمایشگاه لازم و ضروری میباشد.
انواع روشهای تهیه آب مقطر:
برای تهیه آب مقطر میتوان از روشهای تقطیر، اسمز معکوس و دیونیزه کردن استفاده كرد که البته هیچ کدام از این روشها به تنهایی معیارهای کمیته ملی استانداردهای آزمایشگاهی آمریکا را برای تهیه آب مقطر نوع I تأمين نمینمایند. طبق دستورالعمل این کمیته، برای تهیه آب مقطر نوع I باید دو روش تخلیص را با هم استفاده نمود.
آب خالص به 3 روش تهیه میشود:
- تقطیر: در این روش، ابتدا آب را جوشانده و سپس بخار آن را سرد مینمایند. در این روش آهن، منیزیوم و کلسیم و همچنین ارگانیسمها برداشته شده، اما ناخالصیهای فرار مانند دیاکسید کربن، کلر و آمونیاک جدا نمیشوند. آب به دست آمده از این روش نوع II و III میباشد.
- دیونیزه کردن: در این روش، آب پس از عبور از بین ستونهای رزینی که حاوی ذرات باردار منفی و مثبت است، عبور داده میشود. این ذرات با یونهای موجود در آب ترکیب شده و آب نهایی حاصله دیونیزه خواهد بود. در این روش، مواد آلی و سایر مواد غیر قابل یونیزه شدن، برداشته و حذف نمیشوند. برای تهیه آب نوع I باید از فیلتر غشایی و شارکول فعال استفاده کنیم.
- اسمز معکوس: آب تحت فشار از غشای نیمه تراوا (معمولاً استات سلوز) عبور داده میشود. این غشاء، حدود 90% مواد جامد محلول، 98% ناخالصیهای آلی و مواد غیر قابل حل و ارگانیسمهای میکروبی را جدا میسازد. روش اسمز معکوس، قادر به جداسازی گازهای محلول نبوده و فقط 10% ذرات یونیزه را جدا میکند.
مقایسه توانایی روشهای مختلف تخلیص آب در برداشت ناخالصیها:
بر اساس دستورالعمل کمیته ملی استانداردهای آزمایشگاهی آمریکا، توانایی روشهای مختلف تخلیص آب در برداشت ناخالصیها به صورت زیر میباشد:
مراحل تخلیص |
آلوده کنندههای عمده | |||||
مواد جامد یونیزه محلول | گازهای یونیزه محلول | مواد آلی محلول | مواد ذرهای | میکروارگانیسمها | پیروژنها/
اندوتوکسینها |
|
تقطیر | خیلی خوب | خوب/ ضعیف | خوب | خیلی خوب | خیلی خوب | خیلی خوب |
دیونیزه کردن | خیلی خوب | خیلی خوب | ضعیف | ضعیف | ضعیف | ضعیف |
اسمز معکوس | خوب | ضعیف | خوب | خیلی خوب | خیلی خوب | خیلی خوب |
جذب کربن | ضعیف | ضعیف | خیلی خوب/ خوب | ضعیف | ضعیف | ضعیف |
فیلتراسیون (0/22میلیمتر) | ضعیف | ضعیف | ضعیف | خیلی خوب | خیلی خوب | ضعیف |
اولترافیلتراسیون | ضعیف | ضعیف | ضعیف | خیلی خوب | خیلی خوب | ضعیف |
ویژگیهای انواع آب مقطر بر اساس استاندارد کمیته ملی استانداردهای آزمایشگاهی آمریکا
ویژگی | نوع I | نوع II | نوع III |
هدایت الکتریکی (میکروزیمنس) | 0/1 | 0/5 | 10 |
ماکزیمم آلودگی میکروبی (cfu/ml) | 10 | 1000 | در نظر گرفته نمیشود |
PH | در نظر گرفته نمیشود | در نظر گرفته نمیشود | 5-8 |
مقاومت الکتریکی (میلی اهم در سانتیمتر) | 10 | 2 | 0/1 |
مواد آلی | آب از کربن فعال عبور داده شود | در نظر گرفته نمیشود | در نظر گرفته نمیشود |
تعداد ذرات ریز معلق که از فیلتر 0/22 میکرون عبور داده میشود | کمتر از 500 در لیتر | در نظر گرفته نمیشود | در نظر گرفته نمیشود |
ماکزیمم سالیسیلات (میلیگرم سالیسیلات در لیتر) | 0/05 | 0/1 | 1 |
موارد استفاده انواع آب مقطر
نوع آب مقطر | کاربرد |
نوع I | مواردی که بیشترین صحت و کمترین تداخلها را نیاز دارند؛ از قبیل تهيه محلولهای استاندارد، بافر، حل کردن سرمهای کنترل و لیوفیلیزه، الکتروفورز، غربالگری سم شناسی و HPLC، عناصر کمیاب و کشت سلول |
نوع II | در روشهای معمول آزمایشگاهی که به آب نوع I احتیاج ندارند؛ مانند آزمایـــــــشهای بیوشیمی، خون شناسی، ایمنولوژی، میکروبیولوژی و سرولوژی |
نوع III | تجزیه ادرار و مدفوع، شستشو و آبکشی ظروف شیشهای، تهیه محیط کشت، بافت شناسی و آزمایشهای کنترل کیفی مانند تجزیه ادرار |
نگهداری انواع آب مقطر:
نگهداری آب نوع I: این نوع آب باید حداکثر 3-2 ساعت پس از تهیه مصرف شود.
نگهداری آب نوع II و III: این انواع آب مقطر را میتوان در شیشههای بروسیلیکاتی یا ظروف پلیاتیلنی با درب محکم نگهداری نمود، اما باید به سرعت مصرف شده تا از آلودگی میکروبی آنها با میکروبهای موجود در هوا جلوگیری شود. آب مقطر حداکثر یک هفته در ظروف پلاستیکی یا شیشهای نگهداری میشود. آب دیونیزه برای تعیین مقدار الکترولیتها مناسبتر است.
کنترل کیفیت آب مقطر:
کل مواد جامد محلول (TBS) مقدار کل مواد غیر فرار حل شده در آب را گویند. این پارامتر برحسب ppm بوده و در صنعت آبهای کمتر از ppm 5 و در فعالیتهای آزمایشگاهی و حساس آب مقطر با TBS کمتر از ppm 2 دارای بالاترین کیفیت آب مقطر هستند.
تعیین هدایت یا مقاومت الکتریکی:
حداقل هفته ای یکبار آب مقطر آزمایشگاهی به منظور تطابق با ویژگیها بررسی میشود. این آزمونها شامل کنترل از نظر میکروبی، هدایت الکتریکی (EC) و مواد جامد محلول (TBS) وPH میباشد. PH در نوع اول و دوم غیر قابل اندازه گیری بوده و در نوع سوم بین 5 تا 8 است.
هدایت الکتریکی همان قابلیت عبور جریان برق از آب است. به علت اینکه هرچه میزان یونها و ناخالصیهای آب، بیشتر باشد، این میزان انتقال برق نیز بیشتر است؛ پس هرچه هدایت الکتریکی آب کمتر باشد، کیفیت آب مقطر تولیدی بالاتر است. این پارامتر بر حسب میکروزیمنس بوده و در صنعت آبهایی با هدایت الکتریکی کمتر از 3 میکروزیمنس و در فعالیتهای آزمایشگاهی و حساس، آب مقطر با هدایت الکتریکی کمتر از 0/9 میکروزیمنس دارای بالاترین کیفیت آب مقطر هستند.
کنترل کیفی مواد آلی آب:
برای بررسی مواد معدنی موجود در آب مقطر از تست نیترات نقره استفاده میکنند. در صورت وجود یونهای معدنی مانند کلر در آب، با نیترات نقره رسوب سفید رنگ تشکیل میشود. مقدار قابل قبول، عدم ایجاد رسوب، پس از افزودن محلول نیترات نقره به آب مقطر مورد بررسی میباشد. برای این آزمایش 16/99 گرم نیترات نقره را با آب خالص به حجم 100 میلیلیتر میرسانیم.
برای بررسی مواد آلی از تست احیای پرمنگنات استفاده میکنند. مقدار قابل قبول، عدم تغییر رنگ بنفش مایل به ارغوانی آن تا 1 ساعت است. برای این کار به 250 میلیلیتر آب خالص تهیه شده، 0/3 میلیلیتر پرمنگنات افزوده و سپس 1 میلیلیتر اسید سولفوریک را اضافه میکنیم که محلول ارغوانی بسیار کمرنگی بدست میآید.
به طور کلی، پس از افزودن چند قطره از این محلول پرمنگنات پتاسیم به آب مقطر مورد نظر پس از یک ساعت، دو حالت پیش میآید:
- اگر رنگ از بین برود، مواد آلی زیاد و کیفیت پایین است.
- اگر رنگ از بین نرفت به منزله حضور مواد آلی در آب است.
بررسی آلودگی میکروبی آب:
برای بررسی آلودگی میکروبی آب باید اجازه داد آب حداقل به مدت 1 دقیقه به راحتی از دستگاه خارج شود، سپس 10 میلیلیتر از آن را در یک ظرف استریل جمعآوری مينماييم. آزمایش باید حداکثر تا 1 ساعت پس از جمعآوری آب انجام شود. در صورت عدم امکان کشت در طی 1 ساعت، میتوان آن را به مدت 6 ساعت در دمای 8-2 درجه سانتیگراد نگهداری نمود. پس از مخلوط کردن آب (10 بار سر و ته کردن ظرف آن)، 1 میلیلیتر از آب در ظرف پتری دیش ریخته میشود، سپس محیط کشت ذوب شده تا دمای 50-46 درجه سانتیگراد سرد و در پتریدیش ریخته میشود.
با چرخاندن پتریدیش، آب را با محیط کشت مخلوط نمایید. پس از سرد و جامد شدن آگار، ظرف دیش به طور وارونه و به مدت 24 ساعت در دمای 37-35 درجه سانتیگراد و سپس برای 24 ساعت دیگر در دمای 26-20 درجه سانتیگراد قرار میگیرد. در صورت رشد احتمالی ارگانیسمها، به صورت cfu/ml گزارش میشوند. برای بررسی آلودگی میکروبی آب میتوان از محیط کشتهایی مانند BHI، TSA و یا هر محیط کشتی که از رشد باسیلهای گرم منفی حمایت میکند استفاده نمود.
اندازه گیری PH آب:
PHآب نوع I و II به علت عدم وجود یون، غیر قابل اندازهگیری است.
روش آزمايشگاهي تعيين PH آب:
1– استفاده از كاغذ PH و معرفهاي آلي نظير متيل اورانژ، فنل فتالئين:
معرفهاي آلي دو نوع ميباشند:
الف- معرفهاي بيرنگ مانند فنل فتالئين
ب- معرفهاي رنگي مانند متيل اورانژ و متيل بلو كه حدود تغيير رنگ آنها را در محيطهاي مختلف ميتوان شناخت.
كاغذهاي PH، حدود PH را نشان ميدهند. كاغذهاي PH همان معرفهاي آلي را در ساختمان خود دارند.
تغيير ساختمان ملكولي معرفها، نه تنها تابع هيدروژن محيط بلكه تابع اكسيدان و احيا كننده محيط (مانند كلرور…) نيز ميباشند .معايب اين معرفها عدم تشخيص رنگ در محيطهاي رنگي ميباشد، بنابراين در این موارد بايد ازpH متر استفاده كرد.
2- استفاده از :PH meter
PH متر، مقدار يون هيدروژن در نمونه را اندازه گيري ميكند. PHمترها ميبايست توسط محلولهاي استاندارد كاليبره شوند؛ به اين محلولهاي استاندارد بافر گفته ميشود. به عبارت ديگر اگر تخمين زده ميشود كه سيستم مورد اندازه گيري داراي PH بين 5 تا 8 است،PH بافرهاي مورد استفاده ميبايست در محدوده 4 و 10 باشد .
:References
1- Quality control, Chehrehpour M
2- Quality control, Abbasi E
3- www.7abbasi.com/dl/Ctrl%20Keyfi.pdf
4- http://gatrewater.persianblog.ir/
6- http://mahlooji.blogfa.com/post-13.aspx
7-Steam Iron Buying Guide. Homeinstitute.com. Retrieved on 2011-01-31
8-Solar Distiller. Thefarm.org. Retrieved on 2011-01-31
9-کنترل کیفیت در آزمایشگاههای پزشکی. فریده رضی و همکاران. نوید شیراز. 1388. چاپ اول. صفحات 36-33.
10- ماهنامه اخبار آزمایشگاهی. ویژه نامه دستورالعملهای استاندارد مدیریت کیفیت در آزمایشگاههای تشخیص پزشکی. اداره کل آزمایشگاه مرجع سلامت.
11- مجموعهای از مستندات سیستم مدیریت کیفیت در آزمایشگاههای پزشکی. دکتر حسین دارآفرین و همکاران. نوید شیراز. چاپ اول. 1387. صفحات 167-165.
بررسی کیفیت آب آزمایشگاهی (آب خالص)
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام
جامع و مفید. عالی هستید.