Blood Safety and Clinical Technology
Guidelines on Standard Operating Procedures for Haemathology
WHO, South-East Asia Region
www.searo.who.int
راهنمای تهیه دستورالعمل‌های اجرایی استاندارد (SOP) برای آزمایشگاه خون شناسی
علی اصغر صفری فرد، کارشناس ارشد خون شناسی و بانک خون safarifardas@Gmail.com
فصل دوم: پذیرش نمونه
نمونه‌ها توسط جا لوله‌ای(rack) یا در کیسه‌های پلاستیکی اختصاصی همراه با فرم درخواست به آزمایشگاه حمل می‌شوند. در هنگام تحویل گرفتن نمونه در آزمایشگاه مراحل زیر باید اجرا شود.
ثبت نمونه
این کار باید توسط یک تکنسین، دستیار آزمایشگاه یا منشی صورت گیرد.
- نمونه را از جالوله‌ای یا از داخل کیسه خارج کنید.
- چک کنید که در لوله به طور محکم بسته شده و نشتی نمونه وجود نداشته باشد. اگر نشتی وجود نداشت، مراحل زیر را ادامه دهید.
- نام کامل بیمار را از فرم درخواست بخوانید و چک کنید که نمونه دارای برچسب با همان نام باشد. اگر نمونه فاقد برچسب یا دارای نام دیگری به غیر از فرد درخواست کننده بود، نمونه را به عنوان غیر قابل پذیرش تلقی کنید.
- اگر برچسب صحیح بود، جزئیات را در دفتر پذیرش روزانه ثبت کنید و به آن یک شماره اختصاصی آزمایشگاه بدهید. این شماره باید بر روی لوله نمونه و بر روی فرم درخواست ثبت گردد.
- از فرم درخواست ببینید چه آزمایش‌هایی مورد نیاز هستند. درخواست‌ها را برای هر آزمایش، به غیر از شمارش خون در دفتر ثبت اختصاصی ثبت نمائید.
- مجدداً چک کنید که نمونه به طور صحیح با نام بیمار برچسب خورده است، شماره آزمایشگاه به طور صحیح اختصاص داده شده و لوله نمونه و فرم درخواست دارای همان شماره هستند. اگر امکان داشت این کار توسط یک فرد دیگر هم انجام شود.
- برای شمارش خون، نمونه را در یک جا لوله‌ای از پیش تهیه شده قرار دهید. درخواست‌ها برای سایر آزمایش‌ها باید مورد دقت قرار گیرد و کار اختصاصی بر روی آنها انجام شود.
نمونه‌ها در اوقات غیر کار عادی (on-call)
نمونه‌هایی هم ممکن است بعد از فعالیت کاری عادی روزانه یا در انتهای هفته تحویل گرفته شود. تکنسین موظف، باید جزئیات را در دفتر ثبت ویژه این گونه نمونه‌ها وارد نماید و به آن شماره آزمایشگاهی بدهد. در روز کاری عادی پس از آن، یک گزارش از آزمایش‌های پذیرش شده وارد دفتر ثبت روزانه آزمایشگاه می‌شود و به آنها به عنوان نمونه‌های روتین شماره داده می‌شود.
آزمایش‌های تکمیلی
اگر درخواست برای یک آزمایش خاصی است (مانند اندازه گیری سرعت رسوب گلبول‌های قرمز، بررسی کم‌خونی داسی شکل، الکتروفورز هموگلوبین، غربالگری IM، غربالگری انعقادی و تست آنتی‌گلوبین مستقیم) چک کنید که نمونه به طور صحیح تهیه شده است. نمونه را در جا لوله‌ای از پیش تعیین شده قرار داده، با فرم درخواست به بخش مربوط آزمایشگاهی تحویل دهید.
|
|
اگر درخواست ارسالی، علاوه بر آزمایش شمارش خونی، حاوی آزمایش‌های تکمیلی بود، از فرم درخواست یک کپی تهیه کنید و بر روی فرم اصلی تیک بزنید تا نشان دهنده این باشد که این کار را انجام داده‌اید. نمونه را در جا لوله‌ای شمارش خونی به همراه هر دو فرم درخواست قرار دهید.
تکنسین آزمایشگاه تصمیم خواهد گرفت که آیا قسمتی از نمونه را برای آزمایش‌های تکمیلی جدا کند یا ابتدا شمارش خون را انجام داده و انجام تست‌های بعدی را بر روی همان نمونه ادامه دهد.
اگر درخواست آزمایش انگل مالاریا وجود دارد از فرم درخواست کپی تهیه کنید، بر روی فرم اصلی تیک بزنید تا نشان دهد که این کار را انجام داده‌اید. نمونه و کپی درخواست را به بخش مربوطه آزمایشگاه تحویل دهید و مطمئن شوید که مسئول انجام آن می‌داند که نمونه برای آزمایش مالاریا وجود دارد.
آزمایش‌های اورژانسی
این نمونه‌ها ممکن است نمونه‌های بیماران سرپایی، موارد حوادث و اورژانسی، نمونه‌های بخش زایمان، جراحی یا واحد نوزادان باشد. روند کاری بر روی آزمایش‌های اورژانسی نسبت به سایر نمونه‌ها اولویت دارد. در هنگام تحویل گرفتن، باید فوراً وارد دفتر ثبت شوند. نکات ویژه باید از طریق تماس تلفنی یا سایر راه‌های ارتباطی با فرستنده نمونه در میان گذاشته شود.
لوله نمونه و فرم درخواست باید به طور مشخص علامت گذاری شود (برای مثال با برچسب قرمز رنگ و یا استفاده از ماژیک قرمز) و فوراً به بخش شمارش خونی فرستاده شده و مطمئن گردید که تکنسین آزمایشگاه می‌داند که نمونه اورژانسی وجود دارد.
آزمایش باید بدون فوت وقت انجام شود. به طور طبیعی باید این امکان وجود داشته باشد که نتایج آماده شده (برای برخی آزمایش‌ها) در عرض سی دقیقه از گرفتن نمونه، توسط تماس تلفنی به بخش مربوطه اطلاع داده شود.
عدم پذیرش یا رد نمونه
دلایل متعددی وجود دارد که چرا یک نمونه ممکن است پذیرفته نشود. فقط یک تکنسین با سابقه یا شخص مجرب بالینی از کارکنان آزمایشگاه ممکن است یک نمونه را رد کند.
- نمونه‌های بدون برچسب یا دارای برچسب غیر صحیح
این نمونه‌ها نباید مورد آزمایش قرار گیرند و پزشک درخواست کننده آزمایش باید بدون تأخیر از این امر مطلع گردد. اگر پزشک تأیید کرد که نمونه می‌تواند به طور صحیح شناسایی شود، آزمایش ممکن است بعد از اینکه توسط پزشک یا نماینده دارای مجوز وی برچسب صحیح خورد، مورد آزمایش قرار گیرد. اگر هرگونه شکی در باره مشخصات صحیح نمونه وجود دارد این نمونه پذیرش نشده و باید دور انداخته شود.
- نمونه‌های دارای نشتی
در مواردی که از لوله حاوی نمونه، کمی خون نشت پیدا کرده است، نمونه باید به عنوان بالقوه خطرناک تلقی شده و برای حمل و نقل نمونه و سر و کار داشتن با آن باید دستکش پوشید. اگر برگه فرم درخواست آلوده شده است، یک فرم جدید باید پر شده و فرم اصلی دور انداخته شود. اگر حجم بیشتری از نمونه نشت یافته است، نمونه به خاطر این که ممکن است نتایج حاصل از آزمایش بر روی آن، گمراه کننده باشد باید دور انداخته شود. به پزشک درخواست کننده آزمایش باید فوری اطلاع داد و نمونه تازه درخواست گردد.
- نمونه‌های تاریخ گذشته
اگر نمونه‌هایی که از گرفتن آن زمان زیادی گذشته است به آزمایشگاه رسید، باید توسط تکنسین آزمایشگاه یا فرد مجرب بالینی فوراً به پزشک درخواست کننده آزمایش اطلاع داد. اگر امکان تهیه یک نمونه تازه غیر ممکن است، فرد مجرب بالینی باید با فرستنده نمونه صحبت نماید و اطلاع دهد که اگر آزمایش بر روی این نمونه کهنه انجام شود، نتایج حاصل از آزمایش ممکن است قابل اعتماد نباشند.
- نمونه‌های غیر مناسب
برخی آزمایش‌ها ممکن است یا بر روی خون کامل و یا خون حاوی ضد انعقاد انجام شود. در مواردی هم مانند شمارش خونی و ارزیابی سرعت رسوب گلبول قرمز، فقط خون حاوی ضد انعقاد باید تهیه شود. وقتی خون، حاوی ضد انعقاد است، قابلیت اعتماد و صحت آزمایش ممکن است به علت نوع و مقدار ضد انعقاد و غلظت آن تحت تأثیر قرار گیرد.
اگر مشکل قابل رؤیت در لوله حاوی نمونه وجود دارد (مانند نمونه لخته با درخواست شمارش خونی)، فرد مسئول ثبت نمونه باید فوراً به پزشک درخواست کننده آزمایش یا آزمایش‌ها اطلاع دهد. اگر نمونه ناکافی خون در لوله وجود داشته باشد، نسبت مقدار ضد انعقاد به طور مشخص افزایش خواهد داشت. در این موارد عضو ارشد آزمایشگاه باید تصمیم بگیرد که آیا آزمایش بر روی نمونه انجام شود یا خیر. او باید فوراً به پزشک درخواست کننده آزمایش یا آزمایش‌ها اطلاع دهد و در مورد خطاهای بالقوه در انجام آزمایش با وی صحبت نماید. اگر آزمایش‌ها انجام شوند در گزارش موارد ذکر شده و به این محدودیت تأکید شود.
- جمع‌آوری نمونه
به عنوان یک قانون، نمونه‌های خون توسط کارکنان بالینی و یا خونگیر (تحت نظر آنها) گرفته می‌شود. در برخی موارد جمع‌آوری خون وریدی ممکن است در آزمایشگاه توسط پزشک یا تحت نظر مستقیم وی انجام گیرد.
مدیر آزمایشگاه وظیفه دارد اطمینان یابد که تمام کارکنان که در جمع‌آوری نمونه خون دخالت دارند، از دستورالعمل‌های زیر به طور صحیح پیروی می‌کنند.
- شناسایی بیمار
- پرکردن فرم یا فرم‌های درخواست و اطمینان از این که اطلاعات صحیح بر روی لوله یا لوله‌های نمونه ثبت می‌شوند.
- آماده سازی بیمار و تمیز کردن محل سوزن زدن با الکل 70% یا سایر محلول‌های ضدعفونی کننده و پس از آن خشک کردن با یک تکه پنبه تمیز یا گاز و مانند اینها.
- پرهیز از فشار طولانی بر روی رگ توسط تورنیکت قبل از جمع‌آوری خون. خونگیری نباید بیشتر از یک دقیقه طول بکشد.
- استفاده از ضد انعقادها به نسبت صحیح برای آزمایش‌های گوناگون.
- اطمینان از مخلوط کردن کافی خون با ضد انعقاد. اما برای پیشگیری از کف کردن، پرهیز از تکان دادن زیاد و بیش از حد نمونه.
- اطمینان از این که در نمونه‌ها به طور کامل بسته شده و برای تحویل به آزمایشگاه در کیسه پلاستیکی یا جا لوله‌ای قرارداده شده است.
- اطمینان از هماهنگی کافی برای توزیع سریع نمونه‌ها به بخش‌های آزمایشگاه.
- خون مویرگی
خون مویرگی ممکن است توسط کارکنان آزمایشگاه در آزمایشگاه، یا دربخش‌ها جمع‌آوری شود. اصول مشابه در مورد شناسایی بیمار و پرکردن فرم درخواست باید رعایت گردد. سوراخ کردن پوست باید با روند کاری زیرصورت گیرد.
- انتخاب محل مناسب برای سوراخ کردن. نمونه‌های خونی ممکن است از پاشنه پا (قسمت خارجی یا میانی سطح صاف پاشنه) در نوزادان کوچک و انتهای انگشتان دست در افراد دیگر انجام شود.
- با ماساژ دادن آرام یا با قرار دادن پارچه گرم مربوط برای چند دقیقه، محل را گرم کنید.
- محل سوراخ کردن را با الکل 70% یا سایر محلول‌های ضد عفونی کننده تمیز کنید و با پنبه یا یک تکه گاز خشک نمائید.
- با یک لاسنت استریل به طور یک مرحله‌ای، سوراخ ایجاد کنید و اولین قطره خون را با گاز پاک نمایید.
- از جریان آزاد خون مطمئن شوید. این کار توسط به سمت پایین گرفتن محل سوراخ کردن و وارد آوردن فشار آرام بر روی بافت‌های اطراف میسر می‌شود، اما زیاد فشار ندهید زیرا این کار سبب آلوده شدن نمونه با مایع بافتی می‌شود.
- خون را توسط لوله مویینه یا پیپت و مانند اینها جمع‌آوری کنید.
- بعد از جمع‌آوری نمونه یا نمونه‌ها با یک گاز فشار کمی بر روی محل سوراخ کردن بیاورید. اگر نیاز باشد محل خونگیری را با چسب زخم بپوشانید.
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام