ويتامين D و نقش حياتي آن

ويتامين D و نقش حياتي آن

دکتر حمید زارع

كليات:

ويتامين D يك تركيب محلول در چربي است كه در برخي مواد غذايي يافت مي‌شود و در بدن انسان نيز در مواجهه با اشعه آفتاب توليد مي‌گردد. نقش يك پيش‌هورمون را ايفاء مي‌كند و مهم‌ترين كاركرد بيولوژيك آن ايجاد تعادل در مقدار كلسيم و فسفر خون است. سلول‌هايي همچون ماكروفاژها و بافت پروستات نيز داراي گيرنده ويتامين D هستند.

تاريخچه:

وجود ويتامين D در كره زمين به 500 ميليون سال پيش برمي‌گردد. در سال 1920 متوجه شدند كه ويتامين D موجود در روغن كبد ماهي مي‌تواند اثر ضد راشيتيسم (نرمي استخوان) داشته باشد. در سال 1937 تبديل 7- دهيدروكلسترول به ويتامين D در پوست و مجاورت آفتاب كشف شد. اكنون البته نقش خورشيد در ايجاد سرطان پوست نيز مشخص شده است.

ساختمان شيميايي ويتامين D  

 

تغيير و تحول ويتامين D در بدن  

 

نقش هورموني ويتامين D در بدن

 

ويتامين D و طول عمر

عواملي كه بر تجمع مواد معدني در استخوان‌ها مؤثر هستند عبارتند از:

• وراثت
• جنس
• رژيم غذايي
• فعاليت فيزيكي
• وضعيت اندوكرين
• ميزان ويتامين D مادر در دوران جنيني

در صورتي كه ميزان ويتامين D در شير مادر كم باشد وزن طفل كاهش خواهد يافت.

شيوع كمبود ويتامين D در بزرگسالان

كمبود ويتامين D بيماري شايعي است كه 50 – 30 درصد عموم مردم را شامل مي‌شود. در افراد مسن، زنان قبل از يائسگي و نوزادان كمبود آن شايع‌تر است.

بر اساس مطالعه‌اي كه بر روي 307 نفر در سنين 18 – 11 سال در امريكا انجام گرفت 1/24 درصد آنها دچار كمبود ويتامين D بودند. در ميان افريقايي‌تبارها ميزان كمبود بيشتر بود و شيوع كمبود در زمستان‌ها محسوس‌تر مي‌نمود. پسرها و دخترها تفاوتي در ميزان كمبود ويتامين D نشان ندادند. بين مصرف نوشابه‌هاي غير الكلي و كمبود ويتامين D رابطه مستقيم و بين مصرف شير و كمبود ويتامين D رابطه عكس وجود داشت. در بزرگسالان بستري در بيمارستان‌ها، در پيوند كليه و در زنان يائسه كمبود ويتامين D شايع است.

ويتامين D و سرطان

كمبود ويتامين D شيوع و مرگ و مير سرطان را افزايش مي‌دهد. كاهش ويتامين D با سرطان دستگاه گوارشي، پروستات، سينه، لنفوم، اندومتر و ريه مرتبط است.

رسپتورهاي ويتامين D در سلول‌هاي بدخيم ملانوما و لوسمي ميلوئيد كشف شده‌اند.

  تكثير سلول‌هاي ملانوما را مهار نموده و موجب القاي بلوغ سلول‌هاي ميلوئيد مي‌شود.

در ژوئن 2007 در مقاله‌اي كه در American J. of Clin. Nutration منتشر شد، آمده است كه زن‌هايي كه بطور مرتب ويتامين D₃ و كلسيم مصرف مي‌كنند در مقايسه با گروهي كه پلاسيبو استفاده مي‌كنند 60% كاهش در ابتلا به انواع سرطان‌ها را دارند و اگر فقط محدوده 12 ماه اول بررسي را در نظر بگيريم اين كاهش به 77% هم مي‌رسد.

بر اساس مطالعات هاشيموتو (1996) و Guzey (1998)،‌ 1,25(OH)₂D تكثير سلول‌هاي سرطاني ريه را مهار نموده و تمايز آنها را القاء مي‌نمايد.

بر اساس مطالعات  Zhou(2005)، بر روي 456 بيمار مبتلا به سرطان ريه، آنهايي كه در فصل تابستان (اوج مقدار ويتامين D در بدن) عمل جراحي شده‌اند در مقايسه با آنهايي كه در زمستان عمل شده‌اند عود كمتر و بقاي بيشتري داشته‌اند.

بر اساس مطالعاتي كه Knight در سال 2007 انجام داد 972 زن كه به تازگي سرطان سينه در آنها تشخيص داده شده بود با 1135 كنترل سالم مورد بررسي قرار گرفتند. نتايج اين مطالعه نشان مي‌داد كه:

• استفاده بيشتر از نور خورشيد در دوران بلوغ موجب كاهش 35 درصدي در بروز سرطان سينه مي‌شود.
• مصرف روغن ماهي و شير نيز موجب كاهش سرطان سينه مي‌گردد.
• پيش‌آگهي بيماراني كه در تابستان درمان آنها شروع مي‌شود 25 – 15% بهتر از آنهايي است كه در زمستان شروع به درمان مي‌كنند.

بر اساس مطالعه Skinner (2006) ميزان سرطان پانكراس در كساني كه روزانه بيش از 600 واحد ويتامين D مصرف مي‌كنند در مقايسه با كساني كه مصرف آنها كمتر از 150 واحد است 41% كمتر است.

بين كاهش 25(OH)D سرم و ديابت نوع دو ارتباط مستقيم وجود دارد. همچنين كاهش ويتامين D ‌در بيماري‌هاي ديگر همچون فشار خون، ديابت نوع يك، سندرم متابوليك و نارسايي احتقاني قلب هم نقش دارد.

چه بايد كرد؟

• غربالگري روتين
• برطرف كردن كمبود ويتامين
• حفظ سطح نرمال ويتامين با تركيبي از رژيم غذايي،‌ نور خورشيد و مكمل‌ها

توصيه

• مقدار ويتامين D را بطور سالانه اندازه بگيريد.
• نقش فصل را در اندازه‌گيري مد نظر داشته باشيد. (كمترين مقدار در انتهاي زمستان و ابتداي بهار است).

اندازه‌گيري ويتامين D

• هر دو فرم 25(OH)D و 1,25-D را مي‌توان اندازه گرفت.
• 25(OH)D تقريباً منعكس كننده ميزان ويتامين D در رژيم غذايي و نيز توليد آن در پوست است.
• D₂ و D₃ فعاليت بيولوژيك يكساني دارند.
• هم D₂ و هم  D₃بايد اندازه گيري شوند.
• به سنجش 1,25-D اكتفا نكنيد؛ چرا كه حتي در كمبود ويتامين D اين جزء ممكن است طبيعي باشد.

اهداف تأمين ميزان كافي ويتامين D در بدن

• جلوگيري از نرمي استخوان
• جلوگيري از عوارض ناشي از كمبود كلسيم و تحليل رفتن استخوان
• كاهش ريسك ابتلاء‌ به سرطان، بيماري‌هاي قلبي ريوي، ‌ديابت و ساير بيماري‌هاي وابسته به ايمني

مقدار مطلوب 25(OH)D

• براي جلوگيري از بيماري‌هاي ناشي از كمبود بيشتر از nmol/L 25
• براي جلوگيري از عوارض ناشي از كمبود بيشتر از nmol/L 50
• براي حداكثر سلامتي استخوان و جلوگيري از بيماري‌هاي مزمن nmol/L 75 – 100

چه كساني در معرض كمبود ويتامين D هستند؟

• كساني كه ميزان ويتامين D در رژيم غذايي آنها كافي نيست، مانند كودكان شيرخوار يا كودكاني كه شير كافي مصرف نمي‌كنند.
• سندرم سوء‌ جذب
• بيماري‌هاي شديد كبدي
• بيماري كليوي
• برخي داروها
• زندگي در ارتفاع بالا
• افرادي كه زمان كوتاهي را در نور آفتاب مي‌گذرانند.
• افراد مسن
• نژادهايي كه ملانين پوست آنها زياد است.

استفاده از مكمل (در بزرگسالان)

IU 50000 در طي هفته به مدت 8 هفته. سپس ويتامين D  اندازه‌گيري شود و در صورت كمبود مجدداً مكمل استفاده شود.

حداكثر ميزان قابل تحمل جذب ويتامين D

نوزادان تا دوازده ماهه: IU/Day 1000

بقيه افراد:IU/Day 2000

روش‌های اندازه‌گیری ویتامین D