بررسی هودهای استاندارد مورد استفاده در آزمایشگاه

مهندس احسان درخشان‌نیا

انواع مختلفی از هودهای استاندارد آزمایشگاهی مانند هودهای شیمیایی و بیولوژیکی (ایمنی زیستی) وجود دارند که در ادامه متن به بررسی آنها می‌پردازیم.

در ابتدا، پیش از ورود به بحث هودهای ایمنی زیستی، مفهوم ایمنی زیستی، سطوح ایمنی زیستی و انواع گروه‌های خطر را بررسی می‌کنیم.

ایمنی زیستی

ایمنی زیستی مجموعه‌ای از اصول و محدودیت‌ها برای پیشگیری از خطر هنگام کار با مواد و عوامل زیستی است. رعایت این اصول و مقررات سبب تضمین کاهش نسبی احتمال خطرهای زیستی مانند القاء عفونت و بیماری خواهد شد. مواد و عوامل زیست‌خطر- Biohazardsبه میکروارگانیسم‌ها شامل انواع طبیعی و دستکاری ژنتیکی شده‌ی آنها، محیط کشت‌های سلول و انگل‌های انسانی که توانایی ایجاد هرگونه عفونت، آلرژی و یا سمیت- Toxicity را در بدن انسان دارند، اطلاق می‌شود. جدول ۱ بخشی از دستورالعمل ایمنی در آزمایشگاهِ دانشگاه مک‌گیل کاناداست که طبقه‌بندی جامع، خصوصیات بیماری‌زایی و نمونه‌هایی از هر طبقه از میکروارگانیسم‌های بیماری‌زای مرسوم را در اختیار قرار می‌دهد. مبنای این طبقه‌بندی، بیماری‌های عفونی مشاهده‌شده در افراد درگیر با این مواد، در آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی است.

جدول ۱. میکروارگانیسم‌های بیماری‌زای مرسوم

گروه خطر

ارزیابی خطر

خصوصیات بیماری‌زایی

نمونه‌ها

اول

کم در فرد و جامعه

معمولاً غیربیماری‌زا برای انسان

باسیلوس سوبتیلیس و Escherichia coli

دوم

متوسط در فرد و کم در جامعه

به‌ندرت بیماری‌زا، وجود راه پیشگیری و درمان بیماری و خطرهای ناشی از آنها

باکتری‌ها: بوردتلا پرتوسیس، Borrelia burgdorferi، کولستریدیوم تتانی، کورینه باکتریوم دیفتریه، klebsiella pneumoniae، استافیلوکوک طلایی

ویروس‌ها: ویروس آبشتین بار و ویروس هرپس انسانی

قارچ‌ها: آسپرژیلوس فومی‌گاتوس، candida albicans،

انگل‌ها: Entamoeba histolytica، هیمنولیپیس نانا، پلاسمودیوم انسانی، schistosoma mansoni و trypanosoma brucei

سوم

زیاد در فرد و کم در جامعه

ایجاد بیماری‌های شدید در انسان

باکتری‌ها: باسیلوس آنتراسیس، Brucella spp.، chlamydia pssitaci، فرانسیسلا تولارنسیس، مایکوباکتریوم توبرکلوزیس،

ویروس‌ها: هپاتیت B انسانی، non A non B hepatitis virus، هرپس نوع B، ویروس تب زرد و ویروس دانگ

قارچ‌ها:Blastomyces dermatiolis, Cocciddoides immites,Histoplasma capsulatum

انگل‌ها: لیشمانیای پستانداران، Toxoplasma gondii,Trypanosoma cruzi

چهارم

بالا در فرد و جامعه

بیماری‌های بسیار خطرناک بدون راه درمان مناسب شناخته‌شده

ویروس‌ها: تب‌های خونریزی دهنده لاسا، ماروپو، کریمه کنگو، ویروس امسک،

انگل‌ها: Nagleria fowleri

میکروارگانیسم‌های بیماری‌زای غیرمرسوم را ویروس‌های آرام– Slow Viruses نیز می‌خوانند که پریون‌ها، به‌عنوان عامل بیماری‌های تخریب عصبی قابل سرایت در انسان، نمونه‌ای از آنها هستند. این نوع مواد زیست‌خطر، به تخریب در اثر مواد شیمیایی مانند فرمالین و اتانول و همچنین روش‌های فیزیکی مانند نور فرابنفش مقاومند.

سطوح ایمنی زیستی

طبقه‌بندي بر اساس سطوح ایمنی زیستی جهت فراهم آوردن اطلاعاتی در خصوص روش‌های محافظت از کارکنان و محیط آزمایشگاه در برابر آلودگی‌هاي آزمایشگاهی و به‌منظور دست یافتن به استانداردها و دستورالعمل‌هاي قابل‌قبول در همین راستا صورت می‌گیرد. این اطلاعات همچنین در جهت محافظت از سلامت فرآیندهاي آزمایشگاهی به‌واسطه‌ی کنترل انتشار انواع آلودگی‌ها نیز کاربرد دارد. درواقع هدف اصلی از مباحث ایمنی زیستی در آزمایشگاه‌ها این است که اهمیت انجام هیچ آزمایشی به‌اندازه‌ی اهمیت تأمین ایمنی انجام آن نمی‌باشد؛ بنابراین برنامه‌ریزي و انجام کنترل آلودگی‌هاي زیستی جهت محافظت در برابر عفونت‌هاي آزمایشگاهی و جهت کنترل انتشار آلودگی‌ها، بایستی در خصوص آزمایشگاه‌هایی که در آنها از مواد آلوده و خطرناك استفاده می‌شود، مورد توجه قرار گیرد.

سطوح مختلف ایمنی زیستی بر اساس عوامل زیستی خطرساز و با توجه به مخاطراتی که براي انسان و محیط زیست دارند، در چهار سطح تعیین می‌شوند که در این میان، آزمایشگاه‌هاي سطح یکِ ایمنی زیستی با کمترین تهدید و آزمایشگاه‌هاي سطح چهارِ ایمنی زیستی با بیشترین تهدید در مواجهه با فرآیندهاي آزمایشگاهی روبرو هستند. در حال حاضر اغلب آزمایشگاه‌هاي تشخیص پزشکی کشور در گروه آزمایشگاه‌هاي سطح ۲ ایمنی زیستی قرار دارند.

آزمایشگاه با سطح ۱ ایمنی زیستی

آزمایشگاه سطح ۱ مناسب براي کار با میکروارگانیسم‌هایی می‌باشد که در آن سطح خطر پایین است (گروه اولِ جدول ۱) و کارکنان آزمایشگاه مطابق با استانداردهاي آزمایشگاهی به‌طور مناسب محافظت می‌شوند. ارگانیسم‌هایی که در این نوع از آزمایشگاه‌ها بررسی می‌شوند، باعث بروز بیماري در افراد سالم نمی‌شوند و فرآیندهاي آزمایشگاهی ممکن است در فضاي باز (خارج از هود) انجام شوند. نمونه‌هایی که غیرفعال شده و یا ثابت و غیرقابل تغییر هستند، ممکن است در این سطح به‌کار گرفته شوند. تهویه‌ي این آزمایشگاه را می‌توان به‌صورت طبیعی تأمین نمود. از نظر نوع آزمایشگاه، آزمایشگاه‌هاي آموزشی پایه و تحقیقاتی را دربر می‌گیرد.

آزمایشگاه با سطح ۲ ایمنی زیستی

آزمایشگاه سطح ۲، مناسب براي کار با مواد حاوي میکروارگانیسم‌هایی است که در ارتباط با بیماري‌هاي انسان بوده و توانایی آلوده کردن از طریق بلعیدن و قرار گرفتن در معرض غشاي مخاطی داشته و در محیط اطراف وجود دارند (گروه دوم از جدول ۱). با استفاده از روش‌هاي میکروبیولوژیکی مناسب، آزمایش‌ها را می‌توان در فضاي باز انجام داد. البته در صورتی که خطر تولید ذرات معلق در هوا وجود داشته باشد، باید از هود ایمنی زیستی استفاده نمود. از نظر نوع آزمایشگاه، آزمایشگاه‌هاي ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی، آزمایشگاه‌هاي تشخیصی و تحقیقاتی و آموزشی را در بر می‌گیرند. در این نوع از آزمایشگاه‌ها با طیف وسیعی از میکروارگانیسم‌ها با ایجاد خطر متوسط کار می‌شود که در سطح جامعه وجود دارند و داراي بیماري‌زایی متفاوتی می‌باشند.

آزمایشگاه با سطح ۳ ایمنی زیستی

آزمایشگاه سطح ۳ مناسب براي کار روي میکروارگانیسم‌هاي بیماري‌زاي بومی یا غیربومی است که داراي پتانسیل انتقال از طریق هوا هستند و استنشاق آنها خطرناك بوده و یا موجب بیماري مرگبار می‌شوند (گروه سوم از جدول ۱). از نظر نوع آزمایشگاه، آزمایشگاه‌هاي تشخیصی تخصصی و تحقیقاتی را در بر ‌می‌گیرند.

آزمایشگاه با سطح ۴ ایمنی زیستی

آزمایشگاه سطح ۴ مناسب براي انجام آزمایش‌هاي خطرناك با میکروارگانیسم‌هایی است که جان افراد را تهدید می‌کنند و به‌سرعت در جامعه پخش می‌شوند (گروه چهارم از جدول ۱). انتشار این عوامل بیماري‌زا از طریق ذرات معلق در هوا، به‌صورت بسیار خطرناکی، عامل تهدیدکننده‌ي حیات محسوب می‌شوند. به‌طور کلی آزمایشگاه‌هایی که در آنها کشت ویروس صورت می‌گیرد، سطح ۴ بوده و این سطح از آزمایشگاه ملزومات ویژه‌اي را می‌طلبد که بایستی در یک ساختمان مجزا در نظر گرفته شود. از نظر نوع آزمایشگاه، شامل واحدهاي تشخیصی می‌باشد که به‌منظور تشخیص عوامل بیماري‌زاي خطرناك (کشت میکروارگانیسم) پیش‌بینی می‌شوند. در این آزمایشگاه‌ها با میکروارگانیسم‌هایی کار می‌شود که از طریق تنفس منتقل شده و در حال حاضر واکسن و یا روش درمانی مناسبی براي آنها وجود ندارد.

الزامات آزمایشگاه‌هاي سطوح ایمنی زیستی

تعیین نوع آزمایشگاه از نظر سطوح ایمنی زیستی می‌تواند در نحوه‌ي برنامه‌ریزي و طراحی آزمایشگاه تأثیرگذار باشد. در ادامه به برخی از الزامات آزمایشگاه‌ها با سطوح مختلف ایمنی زیستی پرداخته شده است.

سطح ۱ ایمنی زیستی

در این آزمایشگاه‌ها معمولاً از وسایل حفاظتی مانند دستکش استفاده شده و سینک مجزاي شست‌وشو، مواد ضدعفونی‌کننده‌ي مناسب جهت ضدعفونی سطوح و دست‌ها لازم می‌باشد. همچنین محیط‌هاي حاوي کشت میکروبی و پسماندها باید اتوکلاو شوند. از نظر تجهیزات ایمنی، کارکنان آزمایشگاهی در سطح ۱ ایمنی زیستی می‌توانند بر روي میزهاي باز (بدون محافظ) کار کنند.

سطح ۲ ایمنی زیستی

سطح ۲ ایمنی زیستی معرف آزمایشگاه‌هایی می‌باشد که از نظر عملیات و عملکرد آزمایشگاهی شامل روش‌هاي میکروب‌زدایی صحیح همراه با پوشش‌هاي حفاظتی مربوط به سطح ۲ می‌باشد. در آزمایشگاه‌هاي سطح ۲ درصورتی‌که حین انجام فرآیندهاي آزمایشگاهی با تجهیزات مربوطه، آئروسل کمی ایجاد شود و به عبارتی احتمال خطرات فرآیندهاي آزمایشگاهی پایین باشد، این فرآیندها می‌توانند بر روي میزهاي باز بدون محافظ انجام شوند؛ اما چنانچه این فرآیندها با تولید میزان زیادي از آئروسل همراه باشند و خطر تماس با این عوامل افزایش یابد، باید از هودهاي ایمنی زیستی استفاده شود. در ادامه به بررسی برخی استانداردها و الزامات طراحی آزمایشگاه سطح ۲ ایمنی زیستى پرداخته شده است.

ارتفاع سقف باید در حدي باشد که حداقل ۳۵ سانتی‌متر فضاي آزاد براي هودهاي ایمنی زیستی درنظر گرفته شود.
در طراحی آزمایشگاه‌ها، الزامات اولیه ایمنی کارکنان نظیر سینک شست‌وشوی دست (مجزا از سینک‌های تخلیه نمونه در بخش‌های فنی)، چشم‌شوی و دوش اضطراري، تجهیزات اطفاي حریق و جعبه کمک‌هاي اولیه بایستی در مجاورت و نزدیک درب خروجی آزمایشگاه باشند تا دسترسی مناسب‌تري به آنها وجود داشته و در هنگام خروج کارکنان از فضاي کاري مورد استفاده قرار گیرند.
دوش و چشم‌شوی اضطراري باید در فاصله نزدیک نسبت به محل‌هاي انجام فرآیندهاي خطرناك درنظر گرفته شوند؛ به‌گونه‌ای که مسافتی که تا محل آنها طی می‌شود، کمتر از ۱۰ ثانیه بوده و بیشتر از ۲۲ متر نباشد.
خوردن و نوشیدن در تمام بخش‌های آزمایشگاه و محل‌هاي آلوده و پرخطر ممنوع می‌باشد؛ لذا اتاق‌هاي جداگانه به این منظور در خارج از بخش‌های آزمایشگاه باید درنظر گرفته شود.
در بالاي هر اتوکلاو آزمایشگاهی، باید هود درنظر گرفته شود.
باید فضاها و امکانات لازم برای جابجایی ایمن و نگهداری حلال‌ها و گازهای فشرده و مایع وجود داشته باشد.
باید امکانات لازم برای نگهداری لباس‌های بیرون و لوازم فردی، در خارج از محیط آزمایشگاه فراهم شده باشد.

سطح ۳ ایمنی زیستی

سطح ۳ ایمنی زیستی معرف آزمایشگاه‌هایی می‌باشد که در آنها استفاده از کابینت‌ها و یا هودهاي ایمنی زیستی طبق استانداردهاي جهانی و استفاده از حفاظ‌های ثانویه همچون سیستم فشار هواي منفی الزامی می‌باشد. این سطح از آزمایشگاه از نظر عملیات و عملکرد آزمایشگاهی، کلیه‌ي ملزومات سطح ۲ به‌اضافه‌ی لباس و پوشش‌هاي مخصوص و همچنین دسترسی کنترل‌شده (محدودیت در ورود و خروج) و نیز جریان هواي جهت‌دار را شامل می‌شود. از نظر تجهیزات ایمنی، اغلب فرآیندها در هودهای ایمنی زیستی انجام می‌شود. در ادامه به بررسی برخی استانداردها و الزامات طراحی آزمایشگاه سطح ۳ ایمنى زیستى پرداخته شده است.

سطوح دیوارها باید در برابر نفوذ گازها مقاوم باشند. درز پایین درها باید به میزان حداقل قابل‌قبول باشد. تمام منافذ دیوار، سقف و کف باید درزبندي شوند.
اگر درهاي کشویی استفاده می‌شود، باید از شیشه‌هاي ایمنی ساخته شده باشند.
شست‌وشوی دست‌ها باید بدون تماس دست با شیر صورت گیرد. در این خصوص استفاده از شیرهاي خودکار (الکترونیکی) در اولویت می‌باشد.
چشم‌شوی و دوش اضطراري در تمام بخش‌های آزمایشگاه و محل‌هایی که فرآیندهاي خطرناك صورت می‌گیرد، باید درنظر گرفته شود.
درهاي ورود و خروج خودکار باید درنظر گرفته شوند تا بدون دخالت دست باز و بسته شوند. توصیه می‌شود از درهاي کارتی براي محدود کردن ترددها استفاده شود.
فضاي ایمنی سطح ۳ بایستی با سایر فضاهاي پرتردد و پرترافیک آزمایشگاه فاصله مناسب داشته باشد.
هود ایمنی زیستی مورد استفاده نباید در مجاورت درِ ورودي یا خروجی آزمایشگاه یا مکان‌هاي پرتردد آزمایشگاه درنظر گرفته شوند.
روشی براي آلودگی‌زدایی تمام پسماند‌هاي آزمایشگاهی از جنبه‌ي سهولت و کاربرد، ترجیحاً در آزمایشگاه (به‌عنوان مثال، اتوکلاو، ضدعفونی شیمیایی، سوزاندن، یا دیگر روش‌های ضدعفونی مورد تأیید) باید پیش‌بینی شده باشد. لازم است به آلودگی‌زدایی تجهیزات نیز توجه شود. پسماندها باید به‌خوبی بسته‌بندی شوند و نباید در راهروهاي عمومی حمل شوند.
محل قرارگیری هودهای ایمنی زیستی را باید تا حد امکان در فاصله‌ي دورتري نسبت به در، محل تعبیه هواکش اتاق و حوزه‌های آزمایشگاهی پر رفت‌وآمد، درنظر گرفت.

سطح ۴ ایمنى زیستى

سطح ۴ ایمنی زیستی معرف آزمایشگاه‌هایی می‌باشد که از نظر سطح ایمنی زیستی بسیار محدود و یا محصورشده تلقی گردیده و ساختمان آن کاملاً در فضایی مجزا قرار می‌گیرد. استفاده از سیستم فشار منفی، دوش و قفل هوا الزامی بوده و از اهمیت و حساسیت بالایی برخوردار می‌باشند. از نظر عملیات و عملکرد آزمایشگاهی، ملزومات سطح ۳ همراه با سیستم قفل هوا در محل ورود، دوش در محل خروج و نیز مدیریت خاص جهت دفع صحیح پسماندها را شامل می‌گردد.

از نظر تجهیزات ایمنی، استفاده از هود ایمنی زیستی کلاس III و یا لباس‌هاي داراي فشار مثبت همراه با هود ایمنی زیستی کلاس II، همچنین اتوکلاو داراي دو در (قرار گرفته در حدفاصل دیوار) براي خروج مواد و نیز هواي فیلترشده را شامل می‌شود. الزامات آزمایشگاه براي سطح ۴ مشابه الزامات سطح ۳ اما با حساسیت‌ها و شرایط سخت‌گیرانه‌تر می‌باشد.

هودهاي ایمنی زیستی

Biological safety cabinets

هودهاي زیستی ایمنی عموماً به‌عنوان یک سد محافظ اولیه در فرآیندهاي آزمایشگاهی که نیازمند محافظت در برابر ارگانیسم‌هاي زنده و یا حفاظت افرادي که در معرض چنین موادي هستند، به‌کار می‌روند؛ فرآیندهایی نظیر فعالیت‌های میکروب‌شناسی (کشت میکروب)، سانتریفیوژ، تهیه اسید و غیره.

این هودها به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم.

1: هود زیستی ایمنی کلاس I

این نوع هود، افراد و محیط زیست را در برابر عوامل خطرساز محافظت می‌نماید ولی حفاظتی براي مواد و عواملی که با آنها در داخل هود کار می‌شود، فراهم نمی‌آورد (زیرا هوایی که وارد هود می‌شود، در ابتدا فیلتر نمی‌شود). این دسته از هودها داراي جریانات هوایی شبیه به هودهاي شیمیایی بوده ولی داراي فیلتر هپا- High Efficiency Particulate Air Filter می‌باشند که این فیلترها از صفحــــاتی از جنس الیاف بوروسیلیکات ساخته شده که براي بالا بردن سطح تماس در آنها، به شکل پلیسه مانندي تا خورده‌اند. به‌منظور هدایت جریان هوا در فیلتر، این صفحات توسط تیغه‌هایی از جنس آلومینیوم از همدیگر جدا شده‌اند. این فیلترها می‌توانند ۹۵ درصد از ذرات با قطر بزرگ‌تر از 0/3 میکرون را جذب کنند تا جریان هواي خروجی جهت حفاظت محیط زیست و محیط اطراف از مواد خطرناك پاك شده و آلوده نباشد.

در این دسته از هودها، هواي فیلتر نشده بر سطح کار داخل هود می‌وزد، به همین دلیل حفاظت از محصول را ایجاد نمی‌کنند. در خصوص فیلترهای هپا لازم به ذکر است که با قرار دادن یک فیلتر ارزان قیمت در جلو این فیلترها، عمرشان افزایش می‌یابد. حفاظت فردي با ایجاد جریان هوایی به داخل هود با سرعت ۷۵ فوت در دقیقه و ایجاد فشار منفی در هود فراهم می‌گردد. با تولید هودهاي زیستی ایمنی کلاس II، استفاده از این نوع هودها کاهش یافته است. این هودها جهت کار با عواملی که خطر کم تا متوسط دارند، استفاده می‌شوند. در این دسته از هودها شدت جریان هواي داخل آزمایشگاه یا اتاق محل استقرار این هودها باعث کاهش کارایی هود می‌شود. همچنین حرکات سریع دست کاربر، محل قرار گرفتن هود نسبت به درهاي ورود و خروج و منابع حرارتی محیطی نیز در کاهش کارایی این هودها دخیل می‌باشد.

2: هود زیستی ایمنی کلاس II

قسمت جلوي این هودها باز است. هوا از این طریق وارد هود می‌شود و به‌طرف فیلتر هدایت می‌شود. هواي وارد شده به داخل هود به‌جای گذر از فضاي داخل هود، از یک سري منافذ در جلوي هود، به‌طرف پائین هدایت شده (جهت حفاظت از محصول) و از آنجا از طریق کانال پشت هود به بالا برده شده و پس از عبور از فیلتر هپا به داخل هود برگشته و قسمتی دیگر نیز از فیلتر هپاي دوم دیگري عبور نموده و از دستگاه خارج می‌شود (جهت حفاظت از محیط). این کلاس از هودها به‌منظور تحقیقات بر روي بافت‌هاي حیوانات، کشت سلولی و بخصوص کار با ویروس‌ها استفاده می‌شود. هود کلاس II به چهار دسته کلی تقسیم می‌شود:

هود کلاس II نوع A1: در این نوع هود، هوا با سرعت ۷۰ فوت در دقیقه وارد هود می‌شود. فشار درون آن منفی است ولی ممکن است مثبت شود، به همین دلیل براي مواد شیمیایی سمی قابل تبخیر و رادیونوکلئوتید قابل تبخیر مناسب نمی‌باشد. ۷۰ درصد هوا را دوباره پس از عبور از فیلتر هوا به داخل هود برمی‌گرداند و ۳۰ درصد را پس از فیلتر شدن به محیط بیرون (خارج از محیط کار یا به داخل محیط کار) می‌فرستد.
هود کلاس II نوع A2: در این نوع هود هوا با سرعت ۱۰۰ فوت در دقیقه وارد هود می‌شود. در این هودها هوایی که از منفذهاي زیر هود به‌طرف فیلتر هپا می‌رود، تحت یک فشار منفی می‌باشد. در این نوع هودها ۳۰ درصد از هوا پس از فیلتر شدن، از هود خارج گشته (به داخل ساختمان محل کار یا به محیط بیرون) و ۷۰ درصد (پس از فیلتر شدن) دوباره به داخل هود برمی‌گردد.
هود کلاس II نوع B1: در این نوع هود هوا با فشار ۱۰۰ فوت در دقیقه وارد هود می‌شود. فشار هوا درون هود منفی است. ۳۰ درصد هوا پس از فیلتر شدن به داخل هود بازگردانده می‌شود و ۷۰ درصد آن به بیرون (خارج از ساختمان محیط کار و به جو) منتقل می‌گردد.
هود کلاس II نوع B2: در این نوع هود هوا با فشار ۱۰۰ فوت در دقیقه وارد هود می‌شود. فشار درون هود منفی می‌باشد. هیچگونه هوایی پس از فیلتر شدن دوباره به درون هود بازگردانده نمی‌شود و پس از فیلتر شدن به جو برمی‌گردد. این هود براي مواد شیمیایی سمی قابل تبخیر و مواد رادیونوکلئوتید قابل تبخیر مناسب است.

3: هود زیستی ایمنی کلاس III

این هودها طوري طراحی شده‌اند که بالاترین سطح محافظت را براي کارکنان، محیط کار و مواد تأمین می‌کنند. هود کلاس III یک سد فیزیکی کامل بین فرد و مواد داخل هود تأمین می‌کند و محفظه‌ي جلوي آن مانند هود کلاس I و هود کلاس II باز نیست. از این نوع هودها در موقع کار با عوامل فوق‌العاده خطرناك زیستی و در مواردي که ایجاد محدودیت مطلق موردنیاز است، استفاده می‌گردد.

استفاده از هود ایمنی

استفاده صحیح از هودهاي ايمني با روش‌هاي زیر حاصل‌مي‌شود:

هر كاري كه بايد در هود انجام شود را از قبل برنامه‌ريزي و طراحي نماييد. روش کار و وسایل مورد استفاده را معین کنید. زمان موردنیاز را با پرسنل ديگر آزمايشگاه تنظیم کنید تا از تداخل کاری جلوگیری شود.
كليد هود را روشن کنید. اگر لامپ UV روشن است، آن را خاموش‌کنید. لامپ فلورسنت و هواکش هود را روشن و از آزاد بودن شبکه‌های هوا در عقب و جلوی هود مطمئن شوید. سطح ميز کار را آماده کنید و پيش از کار، هود را به مدت حداقل ۱۵ دقيقه روشن نماييد.
دست و ساعدها را با صابون ضدعفونی‌‌کننده بشویید. در صورت لزوم، براي پوشیدن لباس محافظ (روپوش یا کت آزمایشگاه با آستین بلند، محافظ چشم و دستکش) اقدام نمایید. سطح داخلی هود را با اتانول ۷۰ درصد یا مادة ضدعفونی‌کننده دیگر آماده کنید، سپس هواكش داخل هود ايمني را روشن کنید.
فقط لوازم و موادی که برای آزمايش استفاده می‌شوند را داخل هود ايمني قرار دهید. محل تمیز و آلودة هود را شناسایی کنید و وسايل را طوری بچينيد که مواد تمیز و استفاده‌ شده كنار هم قرار نگیرند و یا مانع شبکه‌های هوا در جلو و عقب هود نشوند. کیسة حاوي مخاطرات زيستي، ظروف حاوي مواد ضدعفوني‌کننده براي قرار دادن پيپت‌ها و يک ظرف ديگر براي وسايل تيز و برنده در هود ایمنی داشته باشید. وقتی تمام وسایل موردنیاز آماده شد، اجازه دهید هوا به مدت ۳ تا ۵ دقيقه در هود ايمني جریان داشته باشد تا از انباشته شدن ذراتي که در مرحلة قرار دادن وسایل در هود ايمني به وجود آمده است، جلوگیری شود.
كار را شروع کنید. مواد را در فاصلة ۱۰ سانتي‌متري شبکه جلويي کابينت نگهدارید و سعی کنید فعالیت‌های پرخطر را در قسمت عقب سطح کار هود ايمني انجام دهید. داخل هود ايمني از فندك يا شعله استفاده نکنید؛ اين ابزارها لايه‌هاي جريان هواي داخلي را مختل ساخته و باعث سوختن فيلترها مي‌شوند. از بیرون آوردن دست‌ها تا زمانی که مراحل آزمایش تمام نشده و مواد آلوده و خطرناک در كيسه يا ظرف‌هاي ایمنی قرار نگرفته‌اند، خودداری نمایید.
داخل هود ايمني را تمیز کنید و در پايان جریان هوا را به مدت ۳ تا ۵ دقیقه روشن نگهدارید.
سطح تمام مواد و وسایلی را که در تماس با مواد بیولوژی است، تمیز و ضدعفونی ‌کنید. برای این منظور از اتانول ۷۰ درصد و یا هر مایع ضدعفونی‌کننده مناسب استفاده نمایید و منتظر بمانید تا خشک شود. سطح هود ايمني را نیز ضدعفونی کنید. درِ ظرف‌ها را پیش از بیرون آوردن از داخل هود ايمني ببنديد و وسايل را به محل‌های اولیه برگردانید (انکوباتور، اتوکلاو و غيره).
دستکش‌ها و وسايل حفاظت شخصي را با توجه به دستورالعمل مورد استفاده در آزمایشگاه جمع‌آوری كرده، دور بریزید و در خاتمه دست‌ها را با صابون و آب فراوان بشویید.

توصیه‌های استاندارد جهت کار با انواع هودهاي ایمنی زیستی

محیط داخل هود قبل از انجام کار و بعد از پایان آن باید با الکل ۷۰ درصد یا یکی از مواد ضدعفونی‌کننده مانند هیپوکلریت سدیم (آب ژاول)- Sodium hypochlorite آلودگی‌زدایی شود.
لامپ UV براي هود توصیه نمی‌شود ولی در صورت مجهز بودن هود به لامپ UV، زمانی که این لامپ روشن است، باید شیشه هود به‌طور کامل پایین کشیده شود و پنجره‌ي آن بسته شود، زیرا تماس با آن باعث سوختگی قرنیه و سرطان پوست می‌گردد. لامپ UV باید به‌صورت هفتگی تمیز گردد تا گردوغبار و آلودگی روي آن مانع عملکرد صحیح آن نگردد. همچنین امواج آن باید به‌صورت هفتگی با وسیله‌ي اندازه‌گیري اشعه‌ي ماوراءبنفش مورد بررسی قرار گیرد.
هودها باید در محلی ایزوله و جدا از سایر قسمت‌هاي محیط کار و جریانات شدید هوایی قرار داده شوند؛ دور از درها، پنجره‌ها، هواکش‌ها، خنک‌کننده‌ها و گرم‌کننده‌ها.
باید از حرکات سریع و ناگهانی دست در داخل هود، اجتناب کرد؛ زیرا در این صورت اختلال در جریان هواي هود ایجاد شده و خطر پخش شدن ذرات ریز معلق وجود دارد.
فن هود در تمام اوقات باید روشن باشد، مگر زمانی که هود جابجا یا تعمیر می‌شود.
زمانی که هود خاموش است یا جابجا می‌شود باید با پوشش پلاستیکی پوشانده شود.
هود پس از هر بار جابجا شدن، تعمیر (مانند تعویض فیلتر) و یا هنگام اولین بار استفاده باید سرویس شود و به‌طور معمول هر ۶ ماه یک‌بار نیز سرویس دوره‌اي گردد. البته نحوه‌ي عملکرد هود باید به‌صورت روزانه توسط پرسنلی که با آن کار می‌کنند، بررسی و کنترل گردد.
فیلتر هود را پس از ساعت کاري مشخص که معمولاً در دفترچه راهنماي استفاده از هود نوشته شده است باید تعویض کرد، لذا در صورتی که هود مجهز به سیستم ثبت ساعت کارکرد نباشد، باید مدت زمان استفاده از هود به‌طور مرتب به‌صورت دستی در یک دفترچه یادداشت گردد.
تجهیزات مولد گرما، مانند انکوباتور، باید دور از محل نصب هودها، جایگذاري شوند.
صداي تولیدشده از عملکرد هود آزمایشگاهی، نباید بیش از ۶۰ دسی‌بل در ۶ اینچ سطح باشد. سطح صدا در فضاي آزمایشگاه عمومی که به‌خوبی طراحی شده، نباید بیش از ۵۵ دسی‌بل باشد. این میزان صدا، امکان ارتباطات کلامی مناسب را در آزمایشگاه فراهم می‌سازد.

تأییدیه صحت کارکرد هودهاي ایمنی زیستی

هودهاي ایمنی زیستی باید توسط شرکت‌هاي فروشنده معتبر از نظر وضعیت مناسب سیستم و کارایی درست هود تأیید شده باشد؛ این شرکت‌ها باید داراي گواهی مهارت و تجربه لازم از مؤسسات مربوطه باشند.
تمام هودهایی که براي محصولات و بافت‌هاي انسانی یا عوامل عفونی یا عوامل بالقوه عفونی استفاده می‌شوند، باید به‌طور سالانه از نظر صحت کارکرد، کنترل و تأیید شوند.
هودهایی که براي مواد و عوامل غیرعفونی استفاده می‌شوند، حداقل باید هر دو سال یک‌بار از نظر صحت کارکرد، تأیید شوند.
تمام هودهایی که جدیداً خریداري می‌شوند یا هودهایی که جابجا می‌شوند، براي هر نوع کار آزمایشگاهی باید قبل از کار کردن با آنها از نظر صحت کارکرد، کنترل و تأیید شوند.
هودهایی که براي مواد و عوامل عفونی استفاده می‌شوند و این عوامل از طریق ایجاد آئروسل منتقل می‌شوند، باید قبل از جابجایی یا تعمیر هود، به‌وسیله‌ی گاز فرمالین به‌طور کامل گندزدایی شوند.

آزمايش‌هایی که عملكرد ایمن و مناسب هود را تضمين‌ مي‌كنند بر اساس استاندارد NSF/ANSI 49 به‌قرار زیرند:

آزمايش جریان هوای منظم و يكپارچه: این آزمایش در قسمت خارجی سطح انجام می‌شود. از محکم بودن اتصالات، لحیم‌کاری‌ها و احتمال نشت مطمئن شوید.
آزمايش نشت فیلتر: بي‌نقص بودن فیلترها، محل و قاب آن را تعيين‌مي‌کند.
آزمايش افزایش دما: زمانی که هواکش و لامپ‌های داخل هود ايمني روشن است، حداكثر افزایش دما را در آن تعیین مي‌كند.
آزمایش صدای اضافی در هود: سطح صدا در هود را تعیین مي‌كند.
آزمايش شدت نور هود: شدت نور را در سطح کار هود تعیین مي‌كند.
آزمايش ارتعاش: مقدار ارتعاش را داخل هود روشن تعیین مي‌كند.
آزمايش حفاظت پرسنل، نمونه‌ها و آلودگی آنها: اين آزمايش تعيين مي‌كند آيا ذرات معلق ريز در کابينت باقی می‌مانند، آيا آلودگي خارجي به سطح کار مي‌رسد و آيا ذرات ريز داخل کابينت کاهش مي‌يابند؟
آزمايش پایداری: این آزمايش پایداری هود در برابر لرزش، جابه‌جایی در نتیجة نیروی واردشده، شکستگی در نتیجة وزن مواد و همچنين مقاومت و لرزش سطح کار در نتیجة وزن زیاد را نشان مي‌دهد.
آزمايش سرعت جریان هوای مستقيم: سرعت جریان هوای مستقيم وارد شده به سطح کار هود را تنظيم می‌کند.
آزمايش سرعت هوای وارد شده: سرعت هوای وارد شده به هود و حجم هواي خارج شده از طریق پنجرة جلو را تعيين می‌کند.
آزمایش دود: این آزمایش تعیین می‌کند که آیا جریان هواي ورودي به داخل كابينت تمام فضا را دربر مي‌گيرد و آيا هوايي كه مستقیماً به سمت پايين هود حركت مي‌كند دوباره به داخل برمي‌گردد.
آزمايش رهاسازي فاضلاب: گنجایش کانال‌های فاضلاب زير سينک و تخلية ضايعات را نشان مي‌دهد.
آزمايش سیستم الکتریکی: احتمال خطرات الکتریکی را نشان مي‌دهد و مواردي مانند عبور کم جريان برق به داخل هود، قطبیت، صحیح بودن عملکرد سيستم حفاظتي و مقاومت آن را کنترل مي‌کند.

هودهای شیمیایی

Fume Hood

به‌عنوان یک قاعده‌ي کلی، هنگام کار کردن با موادي که به‌طور محسوس فرّار هستند، یا جزء مواد خطرناکی هستند که اصلی‌ترین روش ورود آنها به بدن از طریق تنفس است، باید از هود شیمیایی استفاده کرد.

هودهاي شیمیایی از تجمع بخارات قابل اشتعال، سمی و قابل انفجار که ناشی از فرآیندهاي تست و آماده‌سازي تحلیلی در آزمایشگاه هستند، جلوگیري می‌کنند و احتمال این‌که کارکنان در معرض این گازها و بخارات قرار بگیرند را کاهش می‌دهند. بافل‌هاي پشتی در این هودها باید براي کار با مواد شیمیایی با درجه‌ي حلالیت و چگالی بخار مختلف تنظیم شوند. بافل‌ها صفحات متحرکی هستند که در دیواره پشتی هود قرار گرفته‌اند و شکاف‌هایی را ایجاد می‌کنند که هوا از طریق آنها مکش می‌شود و باعث ایجاد جریان هوای یکنواخت در دهانه هود می‌شوند.

تمام هودهاي شیمیایی باید به‌طور سالانه بازبینی شده و تأییدیه‌ي صحت کارکرد داشته باشند. همچنین بهتر است که تمامی این هودها به آلارم یا نشانگر جریان هوا مجهز باشند تا مشخص شود که درست کار می‌کنند یا خیر.

در حالت كلي دو نوع هود شیمیایی وجود دارد: هودهاي لوله‌دار و هودهاي بدون لوله

اصول كار براي هر دو نوع مشابه است؛ هوا از قسمت جلویي هود (كه باز است) به داخل كشيده مي‌شود و به خارج از ساختمان منتقل مي‌شود يا با فيلتر كردن، ايمن شده و دوباره به اتاق برگردانده مي‌شود.

هودهاي لوله‌‌دار

هود باي‌پس محدود

اين هود متشكل از محفظه‌اي است كه سه سمت ثابت و يك سمت sash دارد كه به‌صورت عمودي يا افقي از جلو پس و پيش مي‌رود (شکل ۱). جريان هوا توسط يك تيغه يا پانل هوا تنظيم و حفظ مي‌شود. احتمال این‌که بخارات از جلوي هود خارج شوند، كم است. مجراي خروجي به يك پلنوم- plenum خروجي كه بين تيغه و ديواره پشتي هود قرار گرفته است، متصل مي‌شود. fan هود از طريق باز شدن sash و شيارهاي تيغه، هواي اتاق را به داخل مي‌كشد؛ هواي هود از طريق مجراها به بيرون تخليه مي‌شود.

سرعت عبور هوا از روبروي هود كه سرعت face ناميده مي‌شود، برحسب فوت در دقيقه (fpm) اندازه‌گیری مي‌شود. هودهاي باي‌پس محدود معمولاً همراه با يك سيستم حجم متغير هوا (VAV) استفاده مي‌شوند. اين سيستم با تغيير موقعيت sash، سرعت موتور دمنده را تنظيم مي‌كند يا يك دمپر تعادل را فعال مي‌كند تا سرعت face در مقدار ثابتي باقي بماند.

‌شکل ۱. هود بای‌پس محدود

هود حجم ثابت يا باي‌‌پس ‌

اين نوع هود بيشتر در آزمايشگاه‌هاي پزشكي و تحقيقاتي استفاده مي‌شود و يك نسخه اصلاح‌شده از هود باي‌پس محدود است. به نحوي طراحي شده است كه بر جريان‌هاي گردابي درون هود ناشي از سرعت‌های face بالا، زماني كه sash پايين آورده مي‌شود، غلبه می‌كند (شكل ۲). اين نوع هود يك دريچه باي‌پس در جلو دارد كه معمولاً در بالاي sash قرار مي‌گيرد. اين دريچه زماني كه sash كامل باز است، بسته مي‌شود و با پايين آورده شدن sash، امكان وارد شدن مقدار بيشتر هوا از طريق باي‌پس را فراهم مي‌كند. حجم تخليه ثابت نگه داشته مي‌شود. سرعت face زياد مي‌شود اما به خاطر باي‌پس، سرعت در ناحيه كاري محدود است، بنابراين جريان‌هاي گردابي ناشي از نرخ هواي زياد به داخل هود كاهش مي‌يابد. ‌

شکل ۲: انواع هودهای لوله‌دار

‌هود اسيد perchloric

اسيد perchloric يك ماده‌ي شيميايي با خاصيت اکسید کردن قوي است كه اغلب در آزمايشگاه‌هاي تحليلي استفاده مي‌شود. بخار شدن اين اسيد مي‌تواند باعث ايجاد كريستال‌هاي قابل انفجار داخل هود شود، لذا هم در مورد طراحي و هم در مورد استفاده از هودهایی كه براي خارج كردن اسيد perchloric استفاده مي‌شوند بايد احتياط‌هاي خاصي كرد. اين هودها از جنس استيل ضدزنگ يا PVC ساخته مي‌شوند و در طول مجراي خروجي آن‌ها و در فضاي بين تيغه‌هاي پشتي و ديواره پشتي هود، اسپري‌هاي آب تعبيه مي‌شوند.

اسپري‌ها به‌صورت پريوديك و منظم فعال مي‌شوند تا كريستال‌هاي اسيد perchloric و نيز مواد ارگانيكي كه ممكن است در سيستم جمع شوند، از بين بروند. اين هودها همچنين نياز به سيستم تخليه و مجراهاي ويژه دارند. توصيه ACGIH (American Conference of Governmental Industrial Hygienists) براي استفاده از هودهاي اسيد perchloric اين است كه تمام كنترل‌هاي مفيد در خارج از هود قرار داده شوند. مواد ديگر، به‌ویژه مواد آلي، نبايد در هودي كه به‌صورت خاص براي اسيد perchloric طراحي شده است، استفاده شوند. هود و سيستم مجراهاي مربوط به آن بايد از مواد مقاوم در برابر اين اسيد ساخته شده باشند و اگر از جنس استيل ضدزنگ هستند، بايد درزهاي موجود در اتصالات به‌خوبی جوش داده شده باشند. هر هود اسيد perchloric بايد يك سيستم خروجي اختصاصي داشته باشد كه متصل به هودهاي ديگر نباشد. ‌

هودهايي براي مواد راديواكتيو

این هودها به‌صورت خاص به نحوي ساخته شده‌اند كه تمیز کردن و نگهداري آن‌ها ساده باشد. اين هودها معمولاً مجهز به فيلترهاي HEPA يا UHPA در مجراي خروجي هستند. اين فيلترها براي جمع‌آوری ذرات رادیواکتیو استفاده مي‌شوند.

هودهاي بدون لوله

هودهاي بخارات شيميايي بدون لوله، آلوده‌کننده‌های شيميايي و جامد هوا را از طريق فيلترها (HEPA) حذف كرده و سپس اين هوا را دوباره به آزمايشگاه برمي‌گردانند. عمدتاً اين هودها براي استفاده‌هاي آموزشي يا تست كردن هستند. اين يونيت‌ها معمولاً fanاي دارند كه در بالاي هود نصب شده است. هوا از طريق دريچه جلويي هود و از فيلتر به داخل كشيده مي‌شود، سپس از fan عبور كرده و به هواي اتاق پس داده مي‌شود. فيلتري كه در اين هود استفاده مي‌شود بايد قادر باشد مواد خطرناك و مضر را حذف كند. با توجه به این‌که براي مواد متفاوت نياز به فيلترهاي متفاوت است، اين هودها بايد تنها زماني استفاده شوند كه ماده‌ي خطرناك به‌خوبی شناخته شده است و تغيير هم نمي‌كند.

اين هودها اغلب براي كاربردهاي تحقيقاتي كه در آن‌ها فعاليت و مواد مورد استفاده يا مواد توليدشده، ناشناخته‌اند، مناسب نيستند. سيستم فيلتر هودهاي بدون لوله، معمولاً متشكل از يك سري فيلترهاي HEPA است كه به نحوي طراحي شده‌اند كه ذرات جامد و برخي از بخارات شيميايي را گير بياندازند. برخي از هودها، فيلترهاي مجهز به يك سري مانيتور دارند كه زماني كه سيستم فيلتر اشباع يا گرفته مي‌شود، آلارم مي‌دهد. برخي از آن‌ها نيز كيت‌هايي دارند و اپراتور مي‌تواند با استفاده از آنها، اشباع شدن فيلتر را تست كند.

فيلترها بايد فقط توسط پرسنل مجرب تعويض شوند و براي اجتناب از آلودگي بيش از حد در آزمايشگاه باید مراقبت‌های لازم به‌عمل آيد. بسياري از اين هودها از جنس استيل ضدزنگ يا فايبرگلاس ساخته شده‌اند و sashهاي كشويي عمودي از جنس شيشه نشكن براي كنترل سرعت face در دهانه‌هاي هود و فراهم كردن امكان دسترسي به ناحيه كاري داخلي آن‌ها دارند. اين هودها همچنين مجهز به لامپ‌هاي فلورسنت، سطوح كاري باز و بسته شونده و مانيتورهاي مدخل هوا هستند.

پيش‌فيلتر كردن

اولين مرحله‌ي فيلتر كردن شامل يك مانع فيزيكي معمولاً از جنس open cell foam است كه از عبور ذرات بزرگ جلوگيري مي‌كند. اين نوع فيلتر، معمولاً ارزان است و بسته به كاربرد، تقریباً شش ماه عمر دارد.

فيلتر كردن اصلي

بعد از پيش‌فیلتر کردن، بخارات از يك لايه زغال چوب فعال‌شده مي‌گذرند كه عمده‌ي مواد شيميايي گذرنده از آن را جذب مي‌كند. البته آمونياك و مونوكسيدكربن از اغلب فيلترهاي كربني عبور مي‌كنند. مي‌توان تكنيك‌هاي فیلتر کردن خاص ديگري را هم بسته به نياز اضافه كرد. فيلتر اصلي معمولاً بسته به كاربرد حدود دو سال عمر دارد. مؤسسه استانداردهاي ملي آمریکائی (ANSI) همراه با انجمن بهداشت صنعتي امريكا (AIHA)،‌ توصيه مي‌كنند كه اين هودها تنها در موقعيت‌هايي استفاده شوند كه خطر در معرض قرار گرفتن وجود نداشته باشد. اغلب هودهاي بدون لوله روي ميز قرار داده مي‌شوند، زيرا اين هودها هيچ plenum تخليه و سيستم لوله‌کشی ندارند و لذا نياز است كه به خروجي‌هاي تخليه در ديوارهاي آزمايشگاه متصل شوند.

اين هودها با اغلب هودهاي تخليه متفاوت هستند و در آن يك موتور و fan دمنده به‌صورت تركيبي در بالاي هود بالاي فيلتر قرار گرفته است. fan،‌ هواي آزمايشگاه را با عبور از فيلتر به داخل هود مي‌كشد و از طريق سوراخي كه در بالاي هود وجود دارد هوا را به آزمايشگاه برمی‌گرداند.

بخش A-6-5.1 از استاندارد 91-45-NFPA-EK مربوط به انجمن ملی آتش‌نشانی امریکا بیان مي‌كند كه هودهاي بدون لوله بايد فقط در مورد بخارات و گردوغبارهاي مزاحمي كه خطر مسموميت يا آتش‌سوزی ندارند، استفاده شوند. NFPA استفاده از اين هودها را توصيه نمي‌كند زيرا بسياري از آن‌ها سرعت face كافي براي تخليه آلاینده‌ها را ندارند. فيلترهاي زغال چوب كه در برخي از اين هودها استفاده مي‌شوند با ذرات معلق ناشي از تركيبات آلي قابل اشتعال اشباع شده و خطرات انفجار و آتش‌سوزی را ايجاد مي‌كنند.

برخی دیگر از انواع هودهای شیمیایی

1: هود فیوم معمولی

اصول کار در این هودها مشابه بقیه هودهاست؛ هوا توسط فن از قسمت جلویی هود به سمت داخل آن کشیده می‌شود و به خارج از ساختمان هدایت می‌شود و یا ممکن است فیلتر شود و مجدداً به داخل آزمایشگاه برگشت داده شود. با پایین آوردن پنجره هود، فشار استاتیک کم شده و سرعت هوا زیاد می‌شود و مقدار هوای خارج‌شده کاهش می‌یابد.

2: هودهای بزرگ (Walk in)

این هودها طوری طراحی شده‌اند که مستقیماً روی کف یا pad قرار داده می‌شوند و ارتفاع آنها با سایر وسایل مطابقت دارد. به خاطر اینکه ارتفاع آنها با پهنایشان متناسب نیست، جریان هوا مطلوب نبوده و اثرات مفید ذکرشده در سایر هودها را ندارند.

3: هودهای Self-Contained

معمولاً وقتی‌که به یک هود نیاز است و درعین‌حال فراهم کردن مجرای خروجی مشکل به‌نظر می‌رسد از این نوع هود استفاده می‌شود. انواع تجاری موجود معمولاً در آزمایشگاه‌های بافت‌شناسی کاربرد دارند که از موادی مانند فرمالین، تولوئن و الکل استفاده می‌شود. انواع جدیدتر امکان استفاده از فیلترهای انتخابی را برای ماده مورد استفاده فراهم نموده‌اند. این هود، هوای اتاق را از طریق فیلتر مکش می‌کند. به علت اینکه هوا قبل از رسیدن به فن از فیلتر می‌گذرد، فن آلوده نمی‌شود. در حالت معمولی یک تا دو سال طول می‌کشد تا فیلتر نیاز به تعویض داشته باشد. مشکل عمده دستگاه‌های موجود این است که در زمان پر شدن فیلتر، علامت هشداردهنده‌ای وجود ندارد. این مشکل با قرار دادن ماده‌ای که هنگام تماس با ماده فیلتر شده از خود بو متصاعد می‌کند، برطرف شده است. این هودها گران‌قیمت‌تر از هودهای معمولی هستند.

4: هود فیوم‌های سرطان‌زا

کار با مواد سرطان‌زا مستلزم استفاده از هودهایی با کیفیت عالی است که هم بتوانند از هرگونه تماس با کاربر جلوگیری کنند و هم آلودگی‌زدایی از آنها راحت باشد.

5: هود با جریان هوای کمکی

به علت فراهم کردن یک مخزن جداگانه هوا، این هود نیاز به تجهیزات تهویه هوا را که برای سایر هودهای فیوم لازم است کم می‌کند و در نتیجه هزینه کاربرد کمتری دارد. البته این هود معایبی نیز دارد؛ یک نوع از این هود هوای تصفیه نشده را از قسمت درب جلویی هود خارج می‌کند، لذا کاربری که در جلوی هود کار می‌کند در معرض هوای تهویه نشده قرار می‌گیرد. بیشتر متخصصان این هود را پیشنهاد نمی‌کنند. نگهداری و استفاده از این نوع هودها نیز مشکل است.

نگهداري

نگهداري هودها شامل بازرسي‌هاي روزانه، پريوديك و ساليانه است.

بازرسي‌هاي روزانه هود

در این بازرسی، ناحيه هود به‌صورت ديداري براي وجود مواد و ديگر انواع انسدادهاي قابل مشاهده، بررسي مي‌شود. اگر وسايلي كه عملكرد هود را نشان مي‌دهند، جزئي از آن نيستند بايد يك قطعه دستمال كاغذي نرم در دريچه هود قرار داده شده و جهت مناسب فلو به داخل هود كنترل شود.

بازرسي پريوديك هود

سرعت face معمولاً با يك سرعت‌سنج يا بادسنج اندازه‌گيري مي‌شود. مقادير خوانده‌شده‌ی پیاپی براي سرعت face نبايد بيش از ۲۰ درصد تغيير داشته باشد. حداقل بعد از شش بار خواندن بايد براي تعيين متوسط مقدار سرعت face استفاده شود. ديگر دستگاه‌هاي تخليه محلي بايد با استفاده از دود تست شوند تا مشخص شود كه آلاينده‌هايي كه بايد حذف شوند به‌صورت مناسب توسط هود گرفته مي‌شوند.

مشكلات گزارش شده

بسياري از مشكلات ايمني مربوط به اين هودها، به خاطر كم بودن دانش كاربر در مورد ديناميك جريان هوا، سرعت‌هاي face نامناسب و شيوه‌هاي كار ضعيف ايجاد مي‌شوند. اگر سرعت face كم باشد ممكن است آلاينده‌ها به هواي آزمايشگاه برگردند؛ به‌عنوان مثال زماني كه Sash عمودي زياد باز شده است.

هود بايد مكانيزمي (به‌عنوان مثال باي‌پس هوا، fan با سرعت قابل تنظيم) براي كاهش سرعت‌هاي بالاي ورود هوا و جلوگيري از ايجاد تلاطم، زماني كه sash پايين آورده مي‌شود، داشته باشد. مانيتورهاي جريان هوا مي‌توانند براي اخطار دادن به كاربر در صورت وجود يك افت احتمالاً خطرناك در سرعت face استفاده شوند.

انفجارها و آتش، خطرات هميشگي در هنگام كار با مواد شيميايي ناپايدار يا قابل اشتعال هستند. هودهاي شیمیایی مي‌توانند به كاهش ريسك جراحت از انفجارات و آتش‌هاي كوچك كمك كنند؛ به اين صورت كه آن‌ها را در محدوده كاري محصور مي‌كنند. بااین‌حال كاربران نبايد براي محصور کردن آتش يا انفجارهاي غيركوچك به هودها تكيه و اعتماد كنند. براي كاهش ريسك آتش‌هايي كه در هودهـــــا رخ مي‌دهند، ECRI (Emergency Care Research Institute) توصيه مي‌كند كه كاربران گام‌هاي زير را طي كنند:

اطمينان حاصل كنند كه تمام كاربران با نحوه استفاده درست از هود، آشنا هستند.
كارهايي كه با مواد شيميايي منفجره يا قابل اشتعال است تنها در هودهايي انجام شوند كه مي‌توانند فلوي هواي كافي را فراهم كنند.
اطمينان حاصل شود كه تمام هودها آلارم‌هاي مربوط به پائين بودن فلوي هوا را دارند.
اطمينان حاصل شود كه تمام وسايل الكتريكي مورداستفاده داخل هودها يا مقاوم در برابر جرقه هستند يا این‌که قبل از این‌که مواد شيميايي منفجره يا فرّار وارد هود شوند، خاموش شوند.
هودها به‌صورت كامل و به‌صورت منظم، بازرسي، نگهداري و تست شوند.

گرچه استاندارد آزمايشگاه باليني OSHA، تست منظم هودها براي كيفيت يا كميت جريان هوا را الزام نمي‌كند، اما AIHA (انجمن بهداشت صنعتی آمریکا) و ANSI (مؤسسه استاندارد ملی آمریکا) توصيه مي‌كنند كه اپراتورها سالي يك بار يك تست کارایی كامل روي هر هود انجام دهند.

برخی از منابع:

کتاب مبانی و اصول مقدماتی تکنیک‌های کشت سلولی، دکتر محمدرضا خرمی‌زاده، رضا فلک
دکتر مهرنوش فتحی، دکتر مریم نیکخواه، راهنمای ایمنی زیستی، دانشگاه تربیت مدرس دانشکده علوم زیستی
راهنمای ایمنی زیستی آزمایشگاه، انستیتو پاستور ایران
راهنمای بهداشت محیط آزمایشگاه‌های تشخیص طبی
کتاب راهنمای نگهداشت تجهیزات آزمایشگاهی، ویرایش دوم، سازمان بهداشت جهانی، مترجمان: خانم مهری علی‌اصغرپور، مهناز صارمی
ايمني در تحقيقات علوم دارويي، نویسندگان: دكتر سيدمهرداد جلالي، دكتر محمدعلي فرامرزي و دكتر محمد عبداللهي
کتاب استاندارد برنامه‌ریزی و طراحی آزمایشگاه‌های پزشکی؛ آزمایشگاه تشخیص پزشکی، معاونت درمان- آزمایشگاه مرجع سلامت
دکتر فاطمه یاوری، همه چیز درباره‌ی هودهای شیمیایی، ماهنامه مهندسی پزشکی شماره ۱۳۶
PAS، تکنیک‌های عملی آزمایشگاهی تشخیصی، جلد ششم، کنترل کیفی مواد و تجهیزات آزمایشگاهی، جدیدترین مرجع مقادیر آزمایشگاهی، دکتر امیر سیدعلی مهبد، سیدرضا موسوی