هنر شاد زيستن
دكتر عباس حاتمي
انسان موجودي شادي‌خواه و لذت طلب است، خنده يكي از نشانه‌هاي شادي بوده و مختص انسان است. شادي ارزان‌ترين روش براي پيشگيري از بيماري‌هاي قلبي و رواني است و آنتي‌بيوتيك طبيعي محسوب مي‌شود. بسياري از اوقات انسان‌ها در محيط زندگي با فشار عصبي، افسردگي و… همراه است كه ممكنست به وضعيت بدتر مثل اعتياد منجر شود؛ به همين دليل اول ماه می (17 اردیبهشت) را روز جهاني خنده و 15 تیر ماه را روز جهانی “بوسه” نامگذاري كرده‌اند که توسط هندی‌ها در سال1998 پایه گذاری شده است. شادكامي ازمؤلفه‌هاي هوش هيجاني است (بمعنی شناخت و كنترل احساس‌ها، رابطه با ديگران و سازگاري با محيط). روانشناسان قرن 21 را”روانشناسي مثبت‌گرا” نامگذاري كرده‌اند زيرا در انسان ويژگي مثبت‌گرايي مثل شادكامي، اميدواري و خردمندي نيز علاوه بر ويژگي منفي گرايي مثل غم، اندوه، کینه، انتقام و رقابت وجود دارد و روانشناسي را نبايد محدود به خصوصيات منفي گرايي انسان كرد. شادي يعني حداكثر عاطفه مثبت (عشق، محبت، دوستي، انگیزه) و حداقل عاطفه منفي (تنفر، منفي‌بافي، خودکامگی). شادي يك هيجان است؛ هيجان يعني تحرك، تهييج، ترس، عشق و خشم. از نظر روانشناسان شادي داراي چهار ركن اصلي است كه ارزش جهاني دارند و در همه انسان‌ها مشتركند:
- رضايت از زندگي و احساس خوشي دروني (ابراهام لينكن: مردم همان اندازه شاد هستندكه انتظارش را دارند، بنابراین شادی یک فرآیند درونی است).
- خوشي (شخصيت برون‌گرا، توانايي بروز دادن احساسات، علاقمند به شاد بودن). خوشی مانند روغنی است که چرخ زندگی را روان می‌چرخاند.
- نداشتن افسردگي مداوم (بيش از دو هفته) یا التیام روانی حداکثر 6 ماه پس از یک مصیبت رنج‌آور مثل مرگ عزیزان.
- نداشتن اضطراب (زود نگران شدن، پيش‌بيني يا برداشت منفي از رويدادهاي عادي زندگي، احساس عدم اطمينان و درماندگي).
طبق اين تعريف عواملي مثل هوش بالا، سن، جنس و تحصيلات رابطه زيادي با شادماني ندارند، خيلي از افراد باهوش هستند كه شاد و موفق نيستند ولي برخي افراد با درآمد و تحصيلات پايين بدليل هوش عقلاني يا عاطفي بالا موفق‌اند. اگر بخواهيم شاد زندگي كنيم بايد مهارت آن را بياموزيم”شادي درب خانه ما را نمي‌زند”، ما بايد در جستجوي شادي باشيم و آن را بيافرينيم و براي آن هزينه كنيم. شادی ممکنست واقعی و عمیق یا گذرا و کاذب باشد؛ مثلاً هنگام مصرف مواد مخدر و الکل شادی کاذب رخ می‌دهد. لازم بذکر است در شادی واقعی فعل و انفعال شیمیایی در مغز انجام می‌شود و با سرخوشی متفاوت است؛ مثلاً در ایران جوک گفتن یک نوع سرخوشی است و شادی واقعی نیست، ضمناً مراسم عروسی نیز یکی از عوامل بیرونی سرخوشی است و ممکنست منجر به شادی واقعی نشود.
15 مهارت براي كسب احساس شادي در زندگي و شاد زيستن
- بيان احساسات: احساسات خود را به افراد قابل اعتماد بازگو كنيد و يا حداقل هفته‌اي يكبار احساسات خود را روي كاغذ بنويسيد. بيان مؤدبانه احساسات را ياد بگيريد، از سؤال كردن باز نمانيد، از خود سؤال كنيد چگونه مي‌توانم بهتر، شادتر و ساده‌تر زندگي كنم؟ اگر اين سؤالات براي شما پيش مي‌آيد شاد نيستيد:
- نمي‌دانم چرا از فلاني بدم مي‌آيد (عدم آگاهي از احساسات خود يا ندانستن ريشه آن).
- نمي‌دانم چرا براي ادامه تحصيل عليرغم علاقه زياد بي‌انگيزه‌ام.
- نمي‌دانم چرا احساس كلافگي دارم.
- نمي‌توانم حرف‌هايم را بزنم، احساس آزادي نمي‌كنم.
كنترل احساس خود مثل كنترل راننده بر ترمز در مواقع ضروري است.
- خوش بيني: يعني ديدن وجوه مثبت امور؛ اگر احساس خوبي درباره خود داريد، ديگران هم بهتر از هميشه بنظر مي‌رسند. جهان بازتاب و عكس‌العمل رفتار شماست، احساس گناه بزرگترین عامل افسردگی است.
- فعاليت گروهي و سرگرمي: منظور فعاليت جسماني و عام‌المنفعه است؛ كمك به ديگران و كار گروهي احساس ارزشمندي در فرد بوجود مي‌آورد و به زندگي معني مي‌بخشد. شادی گروهی نیز مؤثرتر از شادی فردی است.
- توسعه روابط اجتماعي: روابط اجتماعي گسترده تنهايي را كاهش مي‌دهد. كساني كه هوش هيجاني بالايي دارند بخوبي احساسات ديگران را درك مي‌كنند، با آنها همدل مي‌شوند و رابطه رضايت بخشي ايجاد مي‌نمايند. آنان بدليل هوش بالا اجازه نمي‌دهند اوقات تلخي ديگران اوقاتشان را تلخ كند.
- توانايي خودانگيختگي: در هر شرايطي خودشان را براي پذيرفتن يك مسئوليت جديد، شروع كار جديد، تجربه كردن حس جديد (مثل شادي) برمي‌انگيزانند، تا حس‌هاي خود را نشناسيد نمي‌توانيد آنها را به شادي تبديل كنيد.
- تناسب توقعات با توانايي‌ها: ضعف‌هاي خود را بپذيريد تا بتوانيد راهكار پيدا كنيد (عاقبت جوينده يابنده است). اگر شكست علت‌يابي شود مي‌تواند مقدمه پيروزي باشد.
- زندگي در زمان حال: گذشته به تاريخ پيوسته است، از گذشته پرسش كنيد و از تجربيات آن استفاده نمائيد.
- دوري از نگراني: فكر كردن راه حل مي‌دهد ولي نگراني مغز را قفل مي‌كند.
- اولويت دادن به شادي: سرانه خانواده‌ها براي شادي و تفريح چقدر است؟ چقدر به مجالس شاد مي‌رويم و از محيط‌هاي ناراحت كننده دوري مي‌جوييم؟ برنامه‌هاي شادي بخش در جامعه و خانواده چقدر است؟ براي روز تولد و ازدواج مراسم برگزار مي‌شود؟ تقسيم شادي با ديگران داريم؟ موفقيت‌هاي آينده را ترسيم كرده‌ايم؟
برخي رفتارهاي شادي بخش:
- سراغ آلبوم عكس دوران گذشته برويد و لبخند بزنيد.
- بيشتر اوقات فراغت را با خانواده و دوستان بگذرانيد و كمتر از تلويزيون استفاده كنيد.
- با آدم‌هاي شاد دوست شويد زيرا افراد شاد و خنده‌رو به شما انرژي مثبت مي‌دهند.
- حداقل 5 دوست صميمي با افكار مختلف داشته باشيد.
- به داد و ستد هديه و سوغات سفر عادت كنيد.
- لباس‌هاي با رنگ شاد بپوشيد.
- ورزش و حركات موزون شادي بخش هستند.
- صميميت: دوست داشتن همه انسان‌ها و توانايي ارتباط با آنها؛ بيش از آنچه انتظار محبت از ديگران داريد به ديگران محبت كنيد و گذشت داشته باشید.
- پرهيز از مطلق گرايي: ما در گستره‌اي از نسبيت‌ها زندگي مي‌كنيم؛ از هر چيزي به نسبتي بهره مي‌گيريم؛ هيچكس هميشه قهرمان يا فقير باقي نخواهد ماند.
- استفاده درست از واژه‌ها: دقت كنيم بجاي نظم، وسواس يا عجله، بجاي كنجكاوي، فضولي و بجاي مشكل، بحران بكار نبريم؛ بعبارتي با تعريف درست واژه‌ها بحران معاني در جامعه را از بين ببريم.
- ريشه‌كني فقر: منظور قدرت خريد مايحتاج عمومي و زندگي در بالاي خط فقر است. فقر دشمن شادي است ولي ثروت بالا نيز هميشه شادي نمي‌آورد.
- آزادي و برابري: گسترش آزادي‌هاي فردي، امنيت رواني، اعتماد متقابل دولت و ملت و برابري اجتماعي (رفع تبعيض) به شادي و نشاط اجتماعي كمك مي‌كنند. اگر مردم احساس کنند ایدة آنان در جامعه نادیده گرفته می‌شود احساس یأس و سرخوردگی می‌کنند.
- سياست‌هاي حمايتي دولت: دولت‌هاي رفاهي براي تشويق مردم به زندگي شاداب، سياست‌هاي حمايتي مثل حذف عوارض خروج از كشور از توريست‌های داخلی با مقصد سفر به خارج از کشور، انعقاد قرارداد حذف ويزا با كشورهاي داراي جاذبه توريستي و براي تخليه هيجانات جوانان مكان‌هاي ويژه‌اي در كشور ايجاد مي‌كنند. همانطوري كه دولت به گردشگران زيارتي به مشهد، كربلا و مكه يارانه مي‌دهد بايستي به گردشگران سياحتي نيز يارانه بدهد. شادکردن جامعه در قانون اساسی برخی کشورها مثل آمریکا از وظایف دولت است.
نقش خنده در شادي و سلامت انسان
محققان به اين نتيجه رسيده‌اند كه خنده‌هاي مختلف (بدلیل واکنش در برابر طنز یا عکس‌العمل در مقابل شوخی، لطیفه و شادی يا هنگام خداحافظي و خوش‌آمدگويي) باعث کاهش مشکلات روانی و جسمی می‌شوند. امروزه از موسیقی و فیلم‌های طنزآمیز برای خنداندن بیماران و یا پیشگیری از بیماری‌های روحی و روانی استفاده می‌شود. خنده مغز را فعال مي‌کند و فعاليت زياد مغز از بروز برخي بيماري‌ها مثل آلزايمر، افسردگی و فراموشي جلوگيري می‌نماید؛ به همين دليل امروزه خنده درماني يكي از روش‌هاي رايج براي پيشگيري و درمان بسياري از بيماريهاست. (البته خنده باید از ته دل باشد مثلاً خنده در اثر قلقلک يا خنده كاذب در اثر مصرف مواد مخدر يا الكل تأثیری در کاهش تنش‌های روانی ندارد).
اثرات جسمی و اجتماعی خنده و شادي·بر سيستم ايمني بدن
خنده سيستم ايمني بدن را فعال مي‌كند: براي اينكه لمفوسيت‌هاي T را فعال كرده و ترشح ايمنوگلوبين A (IgA) را افزايش مي‌دهد و بدن را در برابر بیماری‌ها مقاوم می‌نماید، بهمين دليل افراد شاد كمتر سرما مي‌خورند.·
كاهش درد: شادي و خنده باعث مي‌شود سيستم عصبي مدتي سيگنال‌هاي درد را فراموش كند. دندان درد، سردرد، درد زایمانی، دردهای مفصلی و دردهايي از اين قبيل هنگام خنديدن سركوب مي‌شوند؛ چون خنده باعث افزايش ترشح اندروفين و سروتونین از سلول‌هاي مغزي مي‌شود كه يك نوع آرامبخش طبيعي و ضد افسردگی هستند. تحقيقات نشان داده است تغييرات مذكور نه تنها در هنگام ديدن يك برنامه خنده‌دار بوجود مي‌آيند بلكه تا يك روز بعد هم ادامه مي‌يابند.
قلب و عروق: خنده از ته دل باعث كاهش ترشح هورمون کورتیزول و اپي‌نفرين شده و شرايط ايده‌آلي براي قلب و عروق به وجود مي‌آورد. خنده با کاهش اپی‌نفرین (آدرنالین) مانع از افزايش فشار خون مي‌شود و با کاهش ترشح کورتیزول از سرکوب ایمنی و پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.
علاوه بر آن خنده باعث تحرک بیشتر ماهیچه‌های شکم و متعاقب آن کاهش چربی‌های دور شکم و افزایش سرعت تنفس و زدودن دی‌اکسید کربن از خون می‌شود؛ در نتیجه صورت را شفاف و چین و چروک صورت را کم می‌کند. یک دقیقه خنده معادل 45 دقیقه ورزش کردن سوخت و ساز بدن را بالا می‌برد و وزن را كاهش مي‌دهد. خنده در دین اسلام و فرهنگ ایرانیان آنقدر مهم است که حضرت رسول اکرم (ص) می‌فرمایند”خیر و خوبی را نزد خوشرویان بجویید.” یک ضرب‌المثل ایرانی می‌گوید “بخند تا دنیا به روت بخندد.” خنده قدرت يادگيري را بالا مي‌برد و با فعال كردن مجراهاي اشكي منجر به ريزش اشك مي‌شود. از نظراجتماعی شادي نشانه اعتماد، دوستی و تخلیه هیجانات بوده و در خانم‌ها 100٪ بیشتر از آقایان است. امروزه خنده شناسی شاخه‌ای از علوم روانشناسی بنام ژلاتولوژی gelatology بعنوان یک رشته دانشگاهی شناخته شده و تدریس می‌شود و باشگاه‌های خنده در بسیاری از کشورها برای شاد کردن مردم فعال هستند یا جشنواره‌های شادی مثل آب بازي، جشن بادكنك‌ها و… در طول سال برگزار می‌نمایند، در هندوستان یوگای خنده طرفداران زیادی دارد. یکی از راهکارهای شادکردن مردم، طنزگویی، لطیفه پردازی و مزاح کردن است که بخشی از ادبیات و فرهنگ کشور ماست. طنز و لطیفه جنبه آموزشی نیز دارد و می‌توان در خصوص مسائل حقوقی، کیفیت زندگی، عدالت اجتماعی، بهداشت روانی و مشارکت ملی در جامعه طنز درست کرد. باید دقت کرد که طنز و لطیفه باعث تحقیر هیچ فردی یا قومی نشود.
راز خندیدن و شاد بودن
- همیشه با دیگران بخندید و هرگز به دیگران نخندید (خنده و شادی دسته جمعی را تقویت کنید).
- شادی اگر تقسیم شود دو برابر می‌شود.
- جای تأسف است که ما برای شاد بودن بهانه‌ای می‌خواهیم ولی برای غمگین بودن به هیچ بهانه‌ای نیاز نداریم.
- شاید این جبر زمانه است ولی بهشت یعنی شادی، خنده، سرور و شعف.
- اگر بتوانید بخندید، آموخته‌اید که چگونه نیایش کنید.
- خنده بر هر درد بی درمان دواست (ضرب‌المثل ایرانی).
- یک روز بدون خنده یک روز از دست رفته است (چارلی چاپلین).
اثرات كمبود شادي در جامعه
كمبود شادي در جامعه نتايج مصيبت باري بدنبال دارد كه از آن جمله مي‌توان افسردگي، بدبيني، ارزيابي منفي رويدادها، بي‌علاقگي به كار، كاهش بهره‌وري، افت كيفيت زندگي، خودكشي، فرار نخبگان، اعتياد به مواد مخدر، كاهش قدرت ذهن، رواج خشونت و وقوع جرم را نام برد. در یک جامعه شاد یادگیری اجتماعی بالا می‌رود، شکایت شهروندان از یکدیگر کم می‌شود، بدلیل پذیرش ایده‌های جدید نوگرایی ترویج می‌گردد، بهره‌وری کار بالا می‌رود و بالاخره بیماری‌های روانی کاهش می‌یابد و انگیزه زندگی مردم بیشتر می‌گردد. در سال 2011 كشورهاي دانمارك، سوئيس و اتريش بترتيب از نظر شادي در رتبه اول تا سوم قرار داشتند و كشورهاي كنگو، زيمباوه و روسيه ناشادترين كشور دنيا بودند. در خاورمیانه کردها، بدلیل شادی دسته جمعی شادترین قوم بودند. طبق گزارش مؤسسه گالوپ در فروردین1391 رتبه بندی کشورها از نظر رفاه اجتماعی و شرایط زندگی (شادی و احساس لذت از زندگی) بشرح زیراست:
دانمارک رتبه 1، کانادا و سوئد 2، استرالیا 3، فنلاند 4، هلند 5، آمریکا 9 و برزیل 12.
نتیجه پژوهش منتشر شده از افراد 65-18 سال در آبان ماه 91 توسط آقای دکتر محمد منتظری نشان می‌دهد زنجانی‌ها شادترین و یزدی‌ها غمگین‌ترین شهروندان ایرانی هستند. طبق این پژوهش مجردها و دانش‌آموزان شادتر از متأهل‌ها می‌باشند.
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام