نقش و اهميت آزمون استاندارد طلايي كشت در تشخيص بيماري مسري و مهلك سل
آزمايشگاه ظريفي: تهران ، شهرک غرب ، بلوار دريا حدفاصل مطهری و پاکنژاد ، پلاک 164
88088627 – 88087808 تلفکس 88088854E-mail: zarifi_lab@ yahoo.com
بيماري سل، بيماري مسري و مهلكي است كه تمام كشورهاي جهان بخصوص كشورهاي در حال توسعه با حمايت‌هاي سازمان بهداشت جهاني (WHO) در جهت مبارزه و كنترل آن تلاش مي‌نمايند. در كشور ما نيز در سال‌هاي اخير مسئولين مرتبط بخش دولتي وزارت بهداشت و آموزش پزشكي، مخصوصاً اداره كنترل سل و جذام و آزمايشگاه مرجع سلامت با حمايت‌هاي سازمان بهداشت جهاني تلاش‌هاي همه جانبه‌اي براي كنترل و مبارزه با بيماري سل بعمل آورده‌اند. در اين راستا بخش خصوصي هم در كنار بخش دولتي، در برنامه ملي مبارزه و كنترل بيماري سل فعاليت چشمگيري داشته است.
خوشبختانه در تعدادي از آزمايشگاه‌هاي سطح كشور براي تشخيص بيماري سل، آزمون اسمير مستقيم انجام مي‌شود، ولي اين آزمون فقط 40 تا 60 درصد مي‌تواند در تشخيص آزمايشگاهي بيماري سل مؤثر واقع شود، بنابراين نيمي از بيماران مبتلا به سل با انجام آزمون اسمير مستقيم به تشخيص نهايي دست پيدا نمي‌كنند. اين نقصان تشخيص مي‌تواند عواقب جبران ناپذيري براي بيماران مشكوك به سل ايجاد نمايد. براي تشخيص قطعي بيماري بسيار ضرورت دارد كه در كنار آزمون اسمير مستقيم از آزمون كشت نيز استفاده شود. آزمون كشت به دليل امكان تشخيص درصد بسيار زيادي از بيماران مبتلا به سل و نداشتن نتايج مثبت كاذب و دارا بودن حساسيت و ويژگي بالا،Gold Standard ناميده مي‌شود، بنابراين از مزيت‌هاي مهم آزمون كشت نسبت به آزمون‌هاي ديگر حتي نسبت به آزمون تشخيص ملكولي به روش PCR اين است كه در روش PCR نتايج مثبت كاذب وجود دارد ولي در آزمون كشت، مثبت كاذب وجود ندارد.
با انجام آزمون اسمير مستقيم بدون اينكه آزمون كشت انجام شود امكان شناسايي گونه‌هاي مختلف مايكوباكتريوم‌ها و نيز انجام آزمايش آنتي‌بيوگرام وجود نخواهد داشت. هم‌اكنون MDR-TB يا سل مقاوم به چند داروي ضد سل يكي از معضلات و پيچيدگي‌هاي بسيار جدي كشورها در كنترل و مبارزه با بيماري سل در جهان مي‌باشد. متأسفانه در همسايگي ما، كشور آذربايجان بيشترين تعداد بيماران مقاوم به داروهاي ضد سل را دارا است.
به نقل از جناب آقاي دكتر گويا، رياست محترم مركز مديريت بيماري‌هاي واگير وزارت بهداشت و آموزش پزشكي، بخشي از بيماران مبتلا به سل هنوز در بسياري از نقاط جهان و از جمله كشور ما تشخيص داده نشده و يا تحت درمان مناسب قرار نمي‌گيرند و متأسفانه در حال حاضر شاهد آن هستيم كه در نتيجه همين كاستي‌ها و همزمان با افزايش موارد آلوده به ويروس ايدز، زمينه پيدايش و انتشار باسيل‌هاي سل مقاوم به چند دارو MDR-TB فراهم آمده است. انتشار بيماري مهلك سل مقاوم به چند دارو، اگر چه قابل درمان است، در عين حال با موفقيت پايين درمان، بسيار مشكل و پرهزينه خواهد بود، بنابراين با راه‌اندازي فرآيند آزمون كشت توسط آزمايشگاه‌ها مخصوصاً در آزمايشگاه‌هايي كه آزمون اسمير مستقيم نمونه‌هاي بيماران مشكوك به سل انجام مي‌شود، امكان تشخيص تعداد بيشتري از بيماران مبتلا به سل وجود خواهد داشت و بدنبال آن امكان انجام تست‌هاي تشخيص افتراقي براي شناسائي گونه‌هاي مختلف مايكوباكتريوم‌ها و نيز انجام آزمون آنتي‌بيوگرام در جهت روند كاهش مقاومت‌هاي دارويي فراهم مي‌گردد.
آزمون كشت نمونه‌هاي مشكوك به سل:
براي مشخص كردن هويت عامل بيماري ميكوباكتريائي و تعيين حساسيت آن نسبت به داروها، انجام كشت ضروري است. در مواردي كه نمونه مورد مطالعه آلودگي‌هاي اضافي نداشته باشد و با رعايت شرايط ضد عفوني تهيه شده باشد، كشت آسان‌تر صورت مي‌پذيرد، ولي وجود تعداد زياد و انواع متعدد ساير ميكروارگانيسم‌ها در بعضي از نمونه‌هاي باليني مهم‌ترين مشكل براي جداسازي ميكوباكتري‌هاست؛ زيرا سرعت رشد ساير باكتري‌هاي موجود در نمونه بمراتب بيش از سرعت رشد ميكوباكتري‌هاست و اين عدم تناسب اغلب موجب تجمع مواد دفعي ميكروارگانيسم‌هاي سريع‌الرشد در محيط كشت مي‌شود و محيط را براي رشد باسيل‌هاي اسيدفست ((AFB نامناسب مي‌سازد، لذا بايد به طريقي رشد ميكروارگانيسم‌هاي اضافي را متوقف كرد.
تركيبات ليپيدي فراوان موجود در جدار ميكوباكتري‌ها موجب مي‌شوند كه اين ميكروارگانيسم‌ها در برابر اثر كشنده اسيدها و قلياها مقاوم‌تر از ساير ميكروارگانيسم‌ها باشند، لذا نمونه‌هائي كه بايد براي جداسازي ميكوباكتري‌ها مورد آزمايش قرار گيرند ابتدا تحت تأثير اسيد يا قلياي آلوده زداينده قرار مي‌گيرند، به طوري كه تعداد باكتري‌هاي آلوده كننده كاهش يابد. بدين ترتيب لازم است تكه‌هاي چركي و موكوس موجود در نمونه را نيز هضم كرد تا ميكروب‌هايي كه در داخل سلول‌ها و بافت‌ها قرار دارند آزاد شوند و نمونه به صورت مايع هموژن يا همگن در‌آيد و امكان تغليظ به وسيله سانتريفوژ فراهم گردد.
از ته‌نشين نمونه تغليظ شده در حدود 2/0 ميلي‌ليتر به محيط كشت تلقيح مي‌گردد و سپس درب لوله مكارتيني را بصورت نيمه باز (بدليل هوازي بودن ميكروب سل) قرار داده و لوله در انكوباتور گذاشته مي‌شود و پس از 72 ساعت درب لوله محيط كشت كاملاً بسته مي‌شود.
محيط‌هاي كشت تلقيح شده بطور مرتب هر هفته از نظر رشد كلني و contamination كنترل مي‌شوند و كلني‌هاي نمونه‌هايي كه تا روز هفتم (هفته اول كشت) بر روي محيط كشت ظاهر شده‌اند، بعنوان مايكوباكتريوم از گروه تند رشدها ((Rapid Growing به پزشك معالج گزارش مي‌گردد. براي بقيه محيط كشت‌ها از هفته دوم تا هفته هشتم، كنترل‌هاي هفتگي ادامه پيدا مي‌كند و به محض مشاهده كلني بر روي محيط‌هاي كشت، از نظر توليد پيگمان (رنگدانه‌ها) در مجاورت نور از گروه فتوكروموژن (Photochromogen)، در تاريكي اسكوتوكروموژن (Scotochromogen) و عدم توليد پيگمان، غير كروموژن ( non Chromogen)، به پزشكان معالج گزارش مي‌گردند.
نتيجه گيري:
- در حدود بيش از نيمي از بيماراني كه بيماري سل آنها توسط آزمون اسمير مستقيم قابل شناسايي نيستند با راه‌اندازي و انجام آزمون كشت، قابل شناسايي خواهند بود.
- با انجام آزمايش كشت بر روي نمونه‌هاي بيماران مشكوك به سل، تشخيص افتراقي (تعيين گونه‌هاي مايكوباكتريوم‌ها) و نيز انجام آزمايش آنتي‌بيوگرام امكان پذير خواهد بود. در فرايند آزمون كشت درصدي از ميكوباكتريوم‌هاي آتيپيك قابل شناسايي مي‌باشند كه در تشخيص و نوع درمان بيماران بسيار مؤثر واقع مي‌شود.
- از طريق انجام آزمون كشت براي آن دسته از نمونه‌هاي بيماراني كه نتيجه آزمون كشت آنها با مشاهده كلني‌هاي (non Chromogen) مايكوباكتريوم‌ها، مثـــــــــــــبت تشخيص داده شده و از گروه TB Complex هستند، مي‌توان در صورت درخواست پزشك معالج، بر روي كلني‌ها آزمايش آنتي‌بيوگرام انجام داد.
- يكي ديگر از مزيت‌هاي آزمون كشت نسبت به PCR اين است كه در روش PCR، زنده (Viability) بودن ميكروب سل معلوم نمي‌گردد، چه بسا بيماران مبتلا به سلي كه تحت درمان داروهاي ضد سل هستند و حتي بيماراني كه درمان آنها باتمام رسيده است ممكن است مدت‌ها باسيل‌هاي مرده يا لاشه باسيل دفع نمايند كه در چنين حالتي نتيجه آزمايش PCR اين بيماران، مثبت خواهد شد. در حالي كه در آزمون كشت، نتايج اين گروه از بيماران منفي است. نكته حائز اهميت اين است كه باسيل‌هاي مرده نشان دهنده تأثير دارو بوده و علامت خوبي است كه آزمون كشت آن را نشان مي‌دهد، اما متأسفانه نتيجه آزمون PCR اين وضعيت بسيار مهم بيمار را روشن نمي‌سازد.
- و بالاخره با انجام فرايند آزمون كشت جهت تشخيص بيماري سل، از نتايج احتمالي مثبت كاذب جلوگيري خواهد شد.
باميد روزي كه بيماري مسري و مهلك سل در كشور ما ريشه‌كن شود.
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام