مایکوپلاسما

تازه‌هایی از مايكوپلاسماها

(بخش اول)

 دكتر رضا ميرنژاد (استاد تمام دانشگاه)

طبقه‌بندي

مايكوپلاسما کوچک‌ترین نوع باكتري‌ است که به كلاس موليكوتس (به معني پوست نرم) و رده مايكوپلاسماتالس و فامیل مايكوپلاسماسه تعلق دارد و فاقد ديوارة سلولي است. از نظر فیلوژنی با آنالیز سکانس 16S rRNA معین شد که مایکوپلاسماها از باسیلوس‌های گروه لاکتوباسیل، باکتری‌های گرم مثبت با درصد G+C پایین منشأ گرفته‌اند و بیشترین ارتباط را با کلستریدیوم اینوکیوم (Clostridium innocum) و کلستریدیوم راموزوم (Clostridium ramosum) دارا هستند.

نام‌گذاری و طبقه‌بندی مایکوپلاسماها در سال 1956 پیشنهاد گردید و این سیستم تاکسونومی مورد قبول همگانی قرار گرفت. در سال 1967 کمیته ICSB در تاکسونومی مایکوپلاسماتاسه (Mycoplasmataceae) پیشنهاد کرد که مایکوپلاسماتاسه‌ها در کلاس جداگانه‌ای به نام مولیکوتس‌ها قرار می‌گیرند که تمایز مهم بین مایکوپلاسماها و سایر باکتری‌ها یعنی همان فقدان دیواره سلولی وعدم سنتز پپتیدوگلیکان یا پیشسازهای آن را نشان می‌دهند.

یک خاصیت دیگر مولیکوتس‌ها (البته نه در همه مایکوپلاسماها) نیاز به استرول است که این ارگانیسم‌ها را از اعضای کلاس شیزومیست (Schizomycetes) متمایز می‌کند. دلیل دیگر جداسازی مایکوپلاسماها از باکتری‌های دیگر، آنالیز DNA آنهاست که درصد G+C اغلب آنها در پایین‌ترین حدی است که برای باکتری‌های دیگر شناخته شده است. علاوه بر آن، اندازه ژنوم مایکوپلاسماها، یک دوم تا یک پنجم اندازه ژنوم باکتری‌هاست. در توسعه این طبقه‌بندی به دو خانواده مایکوپلاسماتاسه و آکوله پلاسماتاسه (Acholeplasmataceae) و سایر جنس‌های وابسته، یکسری از فعالیت‌های بیوشیمیایی و خواص سرولوژیک مدنظر قرار گرفته‌اند. بر این اساس مایکوپلاسماها در شاخه تنری کوتس، رده مولیکوتس‌ها یا نرم‌پوستان قرار گرفتند.

امروزه کلاس مولیکوتس‌ها دارای چهار رده، پنج خانواده، هشت جنس و بیش از دویست گونه است که از انسان، مهره‌داران، حیوانات، بندپایان و گیاهان جدا می‌شوند (جدول 1). مولیکوتس‌هایی که انسان‌ها میزبان اولیه آنها هستند در جدول (2) نشان داده شده‌اند. حداقل هفده گونه از مولیکوتس‌ها شناخته شده که عموماً در دستگاه تنفسی و ژنیتال انسان وجود دارند. چندین گونه از آنها کومنسال در نظر گرفته می‌شوند، ولی در جنس مایکوپلاسما، پاتوژن‌های‌ حقیقی عبارتند از: مایکوپلاسما پنومونیه، اوره آپلاسما اورآلیتیکوم، مایکوپلاسما ژنیتالیوم و مایکوپلاسما هومینیس.

مایکوپلاسما فرمنتانس در بعضی مواقع در انسان بیماری‌زا است و در افراد با نقص ایمنی و AIDS پاتوژن فرصت‌طلب است و امکان دارد سبب آرتریت مزمن هم شود. دیگر ارگانیسم‌ها مانند مایکوپلاسما پنترانس، پاتوژن بالقوه برای انسان است، اما تاکنون نقش بیماری‌زایی آن برای انسان به اثبات نرسیده است. مهم‌ترین گونه مایکوپلاسما که اخیراً شناسایی شده و در دستگاه تنفسی تحتانی افراد با نقص ایمنی وجود دارد و سبب برونشیت مزمن می‌شود، مایکوپلاسما آمفوریفرم (M. amphoriform) است.

جدول 1: طبقه‌بندی مایکوپلاسماها

طبقه	تعداد گونه‌های شناسایی شده	اندازه ژنوم (kb)	میزان درصد G+C ژنوم	نیازمندی به کلسترول	خواص متفاوت	جایگاه
–راسته I: مایکوپلاسماتالس خانواده I: مایکوپلاسماتاسه جنس I: مایکوپلاسما جنس II: اوره آپلاسما	102 6	580-1350 760-1370	23-40 27-30	بله بله	رشد اپتیمم در 37ºc هیدرولیز اوره	انسان، حیوان انسان، حیوان
– راسته II: انتوموپلاسماتالس خانواده I: انتوموپلاسماتاسه جنس I: انتوموپلاسما جنس II: مزوپلاسما     خانواده II: اسپیروپلاسماتاسه جنس I: اسپیروپلاسما	5 12 33	790-1140 780-1100         780-2220	27-29 27-30         24-31	بله خیر         بله	رشد اپتیمم در 30ºc رشد اپتیمم در 30ºc و 0/04% توئین 80 و نیازمند به محیط بدون سرم   فیلامنت حرکتی مارپیچی، رشد اپتیمم در  30-37ºc	حشرات، گیاهان حشرات، گیاهان       حشرات، گیاهان
راسته III: آکوله پلاسماتالس خانواده II: آکوله پلاسماتاسه جنس: آکوله پلاسما	13	1500-1650	26-36	خیر	رشد اپتیمم در 30-37ºc	حیوانات و بعضی حشرات
-راسته IV: آن ائروپلاسماتالس خانواده II: آن ائروپلاسماتاسه جنس I: آن ائروپلاسما   جنس II: استروله پلاسما	4 1	1500-1600     1500	29-34     40	بله     خیر	بی‌هوازی حساس به اکسیژن   بی‌هوازی حساس به اکسیژن	رومن خوک/گاو رومن خوک/گاو
– موارد تاکسونومیک غیرمشخص فیتوپلاسما	مشخص نیست	640-1185	23-29	مشخص نیست	غیرقابل کشت در آزمایشگاه	حشرات، گیاهان

جدول 2: مولیکوتس‌هائی که در انسان به‌صورت فلور هستند

ارگانیسم	مکان اولیه کلونیزاسیون		متابولیسم		بیماری‌زایی در انسان
	دستگاه تنفسی	دستگاه ژنیتال	گلوکز	آرژینین
آکوله پلاسما لیدلاوی	+	–	+	–	ندارد
مایکوپلاسما آمفوریفورم	+	–	+	–	؟
مایکوپلاسما بوکال	+	–	–	+	ندارد
مایکوپلاسما فاشیوم	+	–	–	+	ندارد
مایکوپلاسما فرمنتانس	+	+	+	+	دارد
مایکوپلاسما ژنیتالیوم	–	+	+	–	دارد
مایکوپلاسما هومینیس	–	+	–	+	دارد
مایکوپلاسما لیپوفیلوم	+	–	–	+	ندارد
مایکوپلاسما اورال	+	–	–	+	ندارد
مایکوپلاسما پنترانس	–	+	+	+	؟
مایکوپلاسما پیروم	؟	؟	+	+	ندارد
مایکوپلاسما پنومونیه	+	–	+	–	دارد
مایکوپلاسما پریماتوم	+	+	–	+	ندارد
مایکوپلاسما سالیوایوم	+	–	–	+	ندارد
مایکوپلاسما اسپرماتوفیلوم	–	+	–	+	ندارد
اوره آپلاسما پاروم	–	+	–	–	دارد
اوره آپلاسما اورآلیتیکوم	–	+	–	–	دارد

 مايكوپلاسما پنومونيه عامل پنوموني آتيپیك اوليه و تراكئوبرونشيت تنها مايكوپلاسمای پاتوژن انساني است. مطالعات نشان می‌دهد که مايكوپلاسما ژنیتالوم، مايكوپلاسما هومينيس و اوره‌آ پلاسما اوره آليتيكوم و اوره‌آپلاسما پاروم با بروز اورتريت غيرگنوككي مرتبطند و به نظر می‌رسد که چند مایکوپلاسما که تازه یافت شده‌اند به‌صورت عوامل کمکی در مبتلایان به ايدز به وخامت بيماري مي‌افزايند.

ساختمان، متابوليسم و كشت

مایکوپلاسماها که سابقاً تحت عنوان PPLO شناخته می‌شدند، ارگانیسم‌های پلی‌مورف (به دليل فقدان ديواره سلولي سخت)، کوچک به اندازه 0/2 تا 0/3 ميكرومتر هستند که توسط یک غشای 3 لایه‌ای به ضخامت 8 تا 10 نانومتر در بر گرفته شده‌اند و از فیلترهایی با قطر μm0/45 عبور می‌کنند. این باکتری‌ها را نمی‌توان مانند سایر باکتری‌ها مورد بررسی قرار داد، زیرا اولاً کلنی‌های آنها بی‌اندازه کوچک است، ثانیاً، به دلیل عدم وجود دیواره سلولی سخت دارای پلی‌مورفیسم بوده و به اشکال گوناگون درمی‌آیند و زود متلاشی می‌شوند، ثالثاً، دارای قابلیت انعطاف و ظرافت دیواره سلولی هستند و به آسانی رنگ نمی‌گیرند و با رنگ‌آمیزی‌های آنیلینی مانند گیمسا، قرمز خنثی و بلودومتیلن به‌خوبی رنگ می‌شوند. شکل این باکتری‌ها بر اساس روش‌های مختلف مطالعه (برای مثال: میکروسکوپ زمینه تاریک، ایمونوفلورسانس و رنگ‌آمیزی به روش گیمسا در نمونه‌های برداشت‌شده از محیط مایع یا جامد و یا فیکساسیون آگار و محیط کشت) متفاوت است.

مايكوپلاسماها به روش تقسيم دوتايي، تكثير می‌یابند، اما تقسيم آنها با تقسيم DNA هماهنگ نيست، بنابراين در طي رشد مايكوپلاسماها جوانه‌هاي بسياري كه فاقد DNA هستند، حاصل می‌شود. رشد باکتری در محیط‌های مایع منجر به تشکیل اشکال بسیار متنوعی مانند حلقوی، اجسام باسیلی و مارپیچ، رشته‌ای و دانه‌دار می‌شود. نتیجه رشد در محیط‌های جامد، اغلب تولید توده‌های پروتوپلاسمی قابل انعطاف با شکل معین است که به‌راحتی از بین می‌روند و از نظر اندازه، تنوع بسیار زیادی دارند و قطر آنها از 50 تا 300 نانومتر متغیر است.

این باکتری‌ها، گرم منفی (به‌جز اسپیروپلاسما سیتری که گرم مثبت است)، بدون اسپور و حرکت بوده ولی بعضی دارای حرکت لغزشی یا سرسره مانند (Gliding) (مانند مايكوپلاسما پنومونيه) و بعضی دارای حرکت مارپيچي نظير حركت اسپيروكت‌ها (اسپيروپلاسماها) در محیط کشت هستند. برخی از آنها دارای ماده کپسولی در اطراف خود هستند.

مایکوپلاسماها بجای دیواره سلولی، غشای سلولی دارند که از سه لایه تشکیل شده و شبیه سایر پروکاریوتهاست که دارای لیپیدهای آمفی پاتیک، شامل فسفولیپید، گلیگولیپید، استرول و پروتئین است و فاقد DAP‌ (دی‌آمینوپیملیک اسید) در دیواره سلولی است. آکوله‌پلاسماها کاروتنول را به‌عنوان یک جانشین برای کلسترول سنتز می‌کنند، ولی چنانچه کلسترول در دسترس باشد از کلسترول استفاده می‌نمایند. نیازمندی به استرول در محیط‌های رشد مصنوعی از ویژگی‌های مهم مولیکوتس‌ها هستند، چرا که استرول را در غشاء سیتوپلاسمی خود جهت مقاومت در مقابل فشار اسمزی بکار می‌برند.

در بسیاری از گونه‌های مایکوپلاسما، یک لایه خاردار یا برجستگی‌های کوچک در سطح سلول آشکار می‌گردد که بخشی یا تمامی سطح باکتری را پوشانده است. در درون سلول مایکوپلاسما ریبوزوم‌هایی وجود دارد که در حدفاصل رشته‌های ظریف نوکلئوتید قرار گرفته‌اند، اما هیچ شواهدی از حضور مزوزوم‌ها یا بقیه ساختمان‌های غشایی داخل سلولی وجود ندارد. بعضی از مایکوپلاسماها از قبیل مایکوپلاسما پنومونیه بر روی سطوح مفروش شده با مایع، حرکت لغزشی را نشان می‌دهند. در این گونه‌ها، ساختمان‌های نوک‌مدادی تخصص‌یافته‌ای تکامل یافته‌اند که به‌عنوان جایگاه اتصال و به‌عنوان تکیه‌گاهی برای سلول باکتری (در جریان حرکت) عمل می‌کنند. در اسپیروپلاسماهای مارپیچی، حرکت سریع دورانی و حرکت‌های انعطافی (شبیه به آنچه در اسپیروکت ها وجود دارد) دیده می‌شود. جداسازی پروتئین شبیه اکتین از این گروه از ارگانیسم‌ها دلالت بر آن دارد که پروتئین‌های قابل انقباض و یک اسکلت سلولی اولیه در آنها وجود دارد.

مایکوپلاسماها به ویروس‌ها شباهت دارند چرا که همانند ویروس‌ها می‌توانند در کشت سلولی اثر سیتوپاتیک (CPE) ایجاد نمایند، از صافی‌هایی که مانع عبور باکتری‌ها می‌شوند عبور نمایند و شکل آنها در زیر میکروسکوپ شبیه ویروس‌ها است. همچنین مانند ویروس‌ها تمایل اتصال به سلول‌ها را دارند، همانند آنها دارای سروتیپ‌های محدود هستند و نسبت به اتر حساسند و قابلیت هماگلوتیناسیون و همادسورپشن را دارند و با آنتی‌سرم‌های مربوطه می‌توان آنها را خنثی کرد.

ولی مایکوپلاسماها باکتری هستند، زیرا که برخلاف ویروس‌ها دارای DNA و RNA بوده، دارای همانندسازی خودبه‌خودی هستند، نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها حساس هستند، دارای سیستم آنزیمی کامل و متابولیسم مستقلی هستند و روی محیط‌های جامد بدون سلول زنده قادر به رشد هستند. همچنین مایکوپلاسماها همانند باکتری‌ها دارای ریبوزوم هستند و قدرت سنتز پروتئین را دارند.

ژنوم مایکوپلاسماها 1/3تا 1/6 ژنوم اشریشیا کلی است. كروموزوم اوره‌آپلاسما كمتر از 10⁶ جفت باز دارد. مايكوپلاسماها در غشا سلولي خود داراي کلسترول‌اند. به دليل فقدان ديواره سلولي سخت بسيار پلی‌مورف هستند. این باکتری‌ها بیهوازی اختیاری هستند.

این باکتری‌ها فاقد مسیرهای آنزیمی موردنیاز برای سنتز پورین و پریمیدین هستند، لذا برای رشد خود نیازمند محیط‌های کشت پیچیده هستند، سخت رشدند و در محيط كشت‌هايي قابل جداسازي‌اند كه داراي منبع از پيش آماده پروتئين و پيشازهاي اسيد نوكلئيك (پپتون بيس و عصاره مخمر) و كلسترول (سرم) باشند. بسته به مايكوپلاسماي مورد انتظار، محيط كشت بايد داراي گلوكز، آرژينين، يا اوره باشد. فنل رد به عنوان معرف نشانگر pH و تاليوم استات و پني‌سيلين جهت ممانعت از رشد ساير باكتري‌ها به محيط كشت اضافه می‌شود.

در نمونه مشكوك به مايكوپلاسما يا اوره‌آ پلاسما، بايد براي كشت نمونه كلينيكي اقدام نمود. يك نمونه براي تلقيح در محيط آگاري كه در بالا توضيح داده شد در 5 درصد CO₂ و 95 درصد هوا براي گونه‌هاي مايكوپلاسما و يكي در 10 تا 20 درصد اكسيژن و 80 تا 90 درصد نيتروژن براي اوره‌آ پلاسما كشت داده مي‌شود. نمونه بعدي براي تلقيح به محيط دي‌فازيك غني‌شده استفاده مي‌شود كه بعداً بر روي يك پليت آگار تلقيح مي‌گردد.

رشد مايكوپلاسما و اوره‌آ پلاسما با اسيدي شدن محيط آگار حاوي گلوكز يا با قلیایی شدن محيط‌ حاوي آرژينين و اوره مشخص مي‌شود. كلني‌هاي كوچك روي محيط تشكيل مي‌شود. كلني بيشترمايكوپلاسماها به جز مايكوپلاسما پنومونيه شبيه تخم‌مرغ نيمرو است.

این باکتری‌ها به علت فقدان دیواره سلولی نسبت به تغییرات محیط بسیار حساس هستند؛ مثلاً نسبت به پنی‌سیلین و آنتی‌بیوتیک‌هایی که در سنتز سل وال اثر دارند، سولفونامیدها، اشعه اولتراویوله (UV) و استات تالیم به نسبت یک در هزار مقاوم و نسبت به تتراسیکلین و کانامایسین حساس هستند. بسیاری از انواع میکوپلاسماهای انسانی H2O2 تولید می‌کنند و گلبول‌های قرمز را همولیز می‌نمایند. نسبت به خشکی، تغییرات فشار اسمزی، دترجنت‌ها، الکل‌ها، آنتی‌بادی‌های اختصاصی و کمپلمان حساس هستند. در صفرا حل می‌شوند. نسبت به گرما حساس بوده و اکثر آنها در 56 درجه سلسیوس به مدت 30 دقیقه کشته می‌شوند و با لئوفیلیزاسیون و نگهداری در 70- درجه و در ازت مایع با افزودن دی متیل سولفوکساید یا گلیسرول به محیط کشت تا 42 ماه زنده می‌مانند. این باکتری‌ها کاتالاز منفی هستند.

این ارگانیسم‌ها نسبت به پنی‌سیلین‌ها، سفالوسپورین‌ها و سایر آنتی‌بیوتیک‌های گروه بتالاکتام مقاوم هستند، درحالی‌که نسبت به آنتی‌بیوتیک‌هایی که بر روی ریبوزوم تأثیر می‌گذارند مثل تتراسایکلین، اریترومایسین، کانامایسین، تیلوزین، کلرام، استرپتومایسین و همچنین ترکیبات آرسنیک Sodium aurothiomalate حساس هستند. بعضی از یون‌های فلزی سبب ممانعت از رشد آنها می‌گردد؛ بنابراین، مواد مورد استفاده برای تهیه محیط‌های کشت بایستی دارای درجه خلوص بالایی باشند.

اکثر مایکوپلاسما ها به‌جز اوره‌آپلاسما اوره آلیتیکوم و مایکوپلاسما ژنیتالیوم نسبت به اثر مهارکنندگی استات تالیوم مقاوم هستند و به همین خاطر برای تهیه محیط‌های انتخابی از این ماده استفاده می‌شود. با این وجود برخی از محققین توانسته‌اند از مقادیر جزئی استات تالیوم (g/ml250µ) برای جداسازی اوره‌آپلاسما استفاده نمایند. استات تالیوم برای مهار رشد باکتری‌ها و جلوگیری از آلودگی محیط کشت توسط آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد، ولی در صورتی که جستجوی اوره‌آپلاسما اوره آلیتیکوم و مایکوپلاسما ژنیتالیوم مدنظر باشد، نبایستی به محیط‌های کشت افزوده شود.

به دلیل مقاومت مایکوپلاسما پنومونیه به مقادیر جزئی متیلن بلو (0/002%) و حساسیت دیگر انواع مایکوپلاسماها، از این ماده نیز برای تهیه محیط انتخابی این ارگانیسم استفاده شده است. علاوه بر این، افزودن لینکومایسین به محیط‌های کشت، آن را برای اوره‌آپلاسما و افزودن اریترومایسین آن را برای مایکوپلاسما هومینیس انتخابی می‌کند.

مایکوپلاسماها شکل ال (L form) باکتری‌ها نبوده و هیچ‌وقت به باکتری اولیه تبدیل نمی‌گردند و از باکتری دیگری به وجود نمی‌آیند، بلکه همیشه به همان حال باقی می‌مانند. خصوصیات مزبور سبب تشخیص مایکوپلاسماها از پروتوپلاست‌ها، اسفروپلاست‌ها و اشکال ال باکتری‌ها می‌گردند که به نام اشکال میکروبی با دیواره ناقص (wall deficient microbial forms) نامیده می‌شوند.

مقایسه مایکوپلاسماها با باکتری‌های L- form

• ساختمان ژنتیکی باکتری‌های دارای نقص دیواره سلولی (L form) مشابه مایکوپلاسماها نیست.
• درصد G+C باکتری‌های L form مشابه باکتری‌های مولد آنهاست، درحالی‌که درصد G+C مایکوپلاسماها مشابه باکتری‌های دیگری نیست.
• باکتری‌های L form در اثر جهش خودبه‌خودی یا اثر مواد شیمیایی مانند پنی‌سیلین یا لیزوزیم ایجاد می‌شوند ولی مایکوپلاسماها به‌طور ذاتی فاقد دیواره هستند.
• مایکوپلاسماها برای رشد نیاز به استرول دارند، ولی باکتری‌های L form نیازی به استرول ندارند.
• اگرچه بسیاری از خصوصیات باکتری‌های L form شبیه مایکوپلاسماها است ولی مایکوپلاسماها از میکروارگانیسم‌های ایجادکننده باکتری‌های دارای نقص در دیواره سلولی به وجود نیامده‌اند و برخلاف باکتری‌های L form، قادر به تبدیل شدن به فرم اجدادی خود نیستند.
• بعضی از باکتری‌های L form در محیط کشت حاوی 30-15% ژلاتین یا 2/5% آگار قادرند به باکتری‌های مولد خود تبدیل شوند. موادی که از سنتز پروتئین‌ها جلوگیری می‌کنند، می‌توانند از این بازگشت جلوگیری نمایند.
• مایکوپلاسماها به پنی‌سیلین حساسیت ندارند، ولی باکتری‌های L form نمی‌توانند در مجاورت پنی‌سیلین رشد کنند.

مايكوپلاسما پنومونيه

همان‌طور كه قبلاً توضيح داده شد تنها مايكوپلاسمايي است كه قادر به ايجاد بيماري تعریف‌شده در انسان است. علاوه بر اين كه باكتري عامل پنوموني آتيپيك اوليه است، عامل معمول تراكئوبرونشيت حاد در بچه‌هاي كوچك و نوجوانان هم هست.

ویژگی‌های مايكوپلاسما پنومونيه

ویژگی‌های عمومی:

توانايي تبديل گلوكز به اسيد، رشد آهسته (8 تا 15 روز) بر روي محيط‌هاي دي‌فازيك، توليد هموليز بتا بر روي محيط مناسب و قدرت احياء تري‌فنيل تترازوليوم به مادة قرمزي به نام فورمازان[1] از مشخصات مايكوپلاسما پنومونيه است. بر روي آگار خون‌دار خوكچه هندي، مايكوپلاسما پنومونيه مي‌تواند اريتروسيت‌ها را جذب كند. در ضمن می‌توان كلني‌هاي مشكوك به مايكوپلاسما پنومونيه را با آنتی‌بادی فلورسين نشان‌دار مجاور كرده، سپس آن را با ميكروسكوپ اپي‌فلورسنت مورد بررسي قرار داد.

مكانيسم بیماری‌زایی:

مايكوپلاسما پنومونيه باكتري كاملاً خارج سلولي است و به اپي‌تليوم تنفسي تهاجم ندارد و یک انگل سطوح است. در عوض از طريق نوك[2] مخصوصي به سلول‌های اپي‌تليوم ميزبان متصل مي‌شوند. اين نوك داراي P1 (یک پروتئين اتصالي) است كه به واحدهاي نورامينيك اسيد متصل مي‌شود و عامل توانايي جذب اريتروسيت‌هاي خوكچه هندي توسط سويه‌هاي بيماريزاي مايكوپلاسما پنومونيه است. بعد از اينكه باكتري رشته‌ای به سلول ميزبان متصل شد،‌ مخاط را با توليد مقادير فراواني پراکسید هیدروژن (H2O2) تخريب مي‌كند. این باکتری قدرت فرار از فاگوسیتوز و حرکت سرسره مانند دارد. یک پروتئین ADP ریبوزیله کننده که توکسین سندرم دیسترس تنفسی اکتسابی از جامعه CARDSTX نامیده می‌شود، توسط مايكوپلاسما پنومونيه تولید می‌گردد که عملکردی مشابه اگزوتوکسین‌ها دارد و مشخص شده که سبب القای ایجاد واکوئل و فلج شدگی مژک‌ها در کشت سلولی می‌گردد.

بعضي محققين عقيده دارند كه علائم منتشر عفونت مايكوپلاسما پنومونيه مربوط به قابليت سوپرآنتي‌ژن بودن بعضي از آنتی‌ژن‌های مايكوپلاسمايي است. تفاوت در پاسخ ايمني فرد به آنتی‌ژن‌های مايكوپلاسما، علت تفاوت در وخامت بيماري در افراد مختلف است. بيماري در افراد مسن و كساني كه پاسخ ايمني شديد می‌دهند به وخامت مي‌گرايد. ديواره‌هاي برونشيول ريه كه با مايكوپلاسما پنومونيه آلوده شده‌اند، مملو از لنفوسيت و منوسيت و ماكروفاژ مي‌شوند و آلوئول‌ها از لنفوسيت پرمي‌گردند. با ضخيم‌شدن ديواره برونشيول‌ها، ضایع پنوموني ايجاد شده كه اين ضایعات حاوي مايع سروزي شفافي است.

اثر متقابل مايكوپلاسما پنومونيه با شاخص آنتی‌ژنی I گلبول‌های قرمز انسانی که شامل توالی‌های پلی –N –استیل گالاکتوز آمین سیالیله در موقعیت 2 و 3 هستند می‌تواند منجر به تغییر آنتی‌ژن I و تبدیل آن به یک آنتی‌ژن غیرخودی گردد که این تغییر منجر به تولید آگلوتینین سرد می‌شود. سایر آنتی‌بادی‌های اتوایمیون که در طول عفونت با مایکوپلاسما پنومونیه تولید می‌شوند (آنتی‌بادی‌ها علیه ریه، مغز، عضلات صاف و لنفوسیت‌ها) می‌توانند منشأ مشابهی داشته باشند.

علائم بالینی:

حدود 2 تا 3 هفته بعد از مواجهه با باكتري، فرد علائم تراكئوبرونشيت[3] مثل تب (تا 39/5 درجه سانتي‌گراد يا 103 درجه فارنهايت)، لرز، بي‌حالي، گلودرد،‌ گرفتگي بيني، سردرد و سرفه بدون خلط را نشان می‌دهد. بعضي بيماران دچار گوش‌درد هم مي‌شوند. اگر بيماري به سمت پنوموني پيش برود، سرفه، چركي و خلط‌دار و موكوئيدی مي‌شود و بعضي از بيماران دچار درد قفسة سينه مي‌گردند. راديوگرافي، برونكوپنوموني منتشر را نشان می‌دهد كه لوب‌هاي متعددي را درگير كرده است.

به دو دليل پنوموني حاصل از مايكوپلاسما پنومونيه، آتيپيك اوليه شناخته شده است؛ اول اينكه برخلاف پنوموني حاصل از باسیل‌های گرم منفي و بي‌هوازي‌ها احتياجي به حضور بيماري ديگري نيست. ثانياً دوره بيماري و خصوصيات آن بيشتر به پنوموني‌هاي ويروسي شبيه است تا پنوموني‌هاي باكتريايي. بيماران معمولاً خيلي بدحال نيستند. البته مي‌تواند موجب غيبت از محل كار و مدرسه شود. اغلب به آن «پنوموني قدم‌زنان[4]» مي‌گويند. در جدول 3 بعضي از خصوصيات كليدي مايكوپلاسما پنومونيه با پنوموني پنوموككي مقايسه شده است.

معمولاً عوارض پنوموني مايكوپلاسمايي نادر است، اما گاهي پنوموني مايكوپلاسمايي با اسهال،‌ اريتماي چندشکلی[5]، اریتما نودوزوم و کهیر، انعقاد داخل عروقي، هپاتيت، پري‌كارديت، ميوكارديت، مننگوآنسفاليت، آرترالژی، آرتریت، سندرم گلين باره[6] و بعضي نوروپاتي‌ها همراه مي‌شود. آنمي هموليتيك كشنده به دليل ليز وابسته به كمپلمان (هموليز داخل عروقي) يا تخريب گلبول قرمز توسط طحال (ليز خارج عروقي) ديده مي‌شود. بيماراني كه ميزان آنتی‌بادی‌شان بسيار زياد است و بيماران هيپوگاماگلوبينمي، دچار پنوموني شديدتري مي‌شوند. بعضی از افرادی که با عفونت مایکوپلاسما پنومونیه بستری می‌شوند تظاهرات عصبی از خفیف تا شدید بروز می‌دهند که از آن جمله آنسفالیت و انسفالومیلیت‌های منتشره حاد است.

جدول 3: مقايسه خصوصيات كليدي پنوموني مايكوپلاسمايي و پنوموني پنوموككي

پنوموني مايكوپلاسمايي	پنوموني پنوموككي
پنوموني بعد از فارنژيت ايجاد مي‌شود	پنوموني بعد از فارنژيت ايجاد نمي‌شود.
بيماري به‌تدریج بروز مي‌كند.	بروز ناگهاني با لرز دارد.
باكتريمي نادر است.	باكتريمي معمول است.
درد قفسة سينه Non pleuritic است.	درد قفسة سينه بسيار شديد و Pleuritic است.
خلط شفاف است.	خلط تيره و چرکی حاوي PMN، RBC‌ و كوكسي است.
فاقد لكوسيتوز	معمولاً دارای لكوسيتوز است و در بيماران بدحال نوتروفيل ديده می‌شود.
فاقد امپيم	امپيم موجود است.
درمان با ماكروليد يا تتراسايكلين (بتالاكتام‌ها بی‌تأثیرند).	درمان با پني‌سيلين G يا وانكومايسين
ميزان مرگ‌ومیر پايين	30-20 درصد مرگ‌ومیر

اپيدميولوژی:

محققين عقيده دارند كه مايكوپلاسما پنومونيه مستقيماً توسط قطرات تنفسي از فردي به فرد ديگر به‌صورت ائروسل منتقل مي‌گردد. بيماري بيشتر در افراد 5 تا 20 سال به‌ویژه 15 تا 19 سال بروز مي‌كند. معمولاً مايكوپلاسما پنومونيه انتشار جهانی دارد. اپیدمی‌ها در میان جمعیت‌هایی مانند کودکان در مدارس، خانواده‌ها و نظامیان معمولاً در فواصل 3 تا 5 سال رخ می‌دهند و در اواخر تابستان و پائیز بروز می‌یابد. در سال‌های غیر اپیدمی، عفونت‌ها در کل سال و به‌طور کلی به‌صورت آهسته که احتمالاً به دلیل تکثیر آهسته باکتری (شش ساعت) و سرعت انتقال پائین به دلیل نیازمندی به تماس نزدیک است، رخ می‌دهند.

عفونت با این باکتری قبل از 5 سالگی به‌صورت بدون علامت است. سالانه در ایالات متحده آمريكا 12 ميليون نفر با مايكوپلاسما پنومونيه آلوده مي‌شوند اما علائم بيماري فقط در 5 تا 10 درصد افراد نمايان مي‌گردد كه بيشترشان فقط دچار تراكئوبرونشيت مي‌شوند و البته 30 تا 40 درصد آنها به پنوموني آتيپيك اوليه نيز مبتلا می‌شوند، بنابراين سالانه بين 25000 تا 500000 مورد از ابتلا به پنوموني مايكوپلاسما كه حدود 15 درصد از كل موارد پنوموني است، گزارش می‌شود.

[1]– Formazan

[2]– Tip

[3] -Tracheobronchitis

[4] -Walking pueumonia

[5] -Erythema multiforme

[6] -Guillain-Barre syndrome

آنتی‌بیوتیک‌های مؤثر بر روی دیواره و غشاء سلولی

مکانیسم‌های مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی (2)

فراوانی باکتری‌های عامل عفونت‌های بیمارستانی

https://www.webmd.com/a-to-z-guides/mycoplasma-infections

برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید