مایستوما

آشنائی با خصوصیات قارچهای مسبب مایستوما

دکتر محمد قهری

آزمایشگاه تشخیص پزشکی رسالت

قارچهای متعددی بعنوان عوامل ایجاد کننده‌ی مایستوما ی قارچی (یومایکوتیک) شناخته شده‌اند. مهمترین آنها شامل سودوآلشریا بوئیدی، مادورلا مایستوماتیس، مادورلا گریزه‌آ، کوروولاریا لوناتا، اگزوفیالا جینسلمی، لپتوسفرا سنگالنسیس، پایرونکتا رومروئی و نئوتستادینا روزاتی می‌باشند. لپتوسفرا سنگالنسیس بعنوان عامل بیماری در سنگال و موریتانی شناخته شده است و گزارشهائی از مناطق غیرآفریقائی وجود ندارد. پایرنوکتا رومروئی نیز در ونزوئلا گزارش شده است. نئوتستادینا روزاتی نیز بطور معمول در خاک کشورهای سومالی و هندوستان وجود دارد و از کشورهای آنسوی کمربند افریقا و استرالیا جدا شده است. در این بخش شایع‌ترین عوامل قارچی مسبب مایستومای یومایکوتیک مورد مطالعه قرار می‌گیرند.

کشت دانه‌های مربوط به مایستومای یومایکوتیک

تعدادی از دانه‌های شسته شده را در داخل لوله‌ی سانتریفوژ مخروطی شکل استریل حاوی نیم تا 1 میلی‌لیتر آب مقطر استریل قرار داده و بوسیله‌ی میله‌های شیشه‌ای استریل آنها را خرد میکنند. سپس سوسپانسیون حاصله را در دو سری محیط کشت سابورودکستروز آگار محتوی جنتامایسین سولفات (400 میلی‌گرم در هر میلی‌لیتر)، کلرآمفنیکل (50 میکروگرم در هر میلی‌لیتر) کشت می‌دهند، این محیط‌ها باید فاقد سیکلوهگزامید باشند. محیط‌های کشت شده را در دمای 25 و 37 درجه‌ی سانتیگراد و به مدت 6 الی 8 هفته انکوبه میکنند.

سودوآلشریا بوئیدی

گونه‌های سدوسپوریوم در بیماران دارای اختلالات سیستم ایمنی عفونت‌های تهدید کننده و روزافزونی را ایجاد میکنند. اشکال مختلف بالینی بیماریها و عفونت‌های ناشی از آن شامل مایستوما، درگیری و کلونیزاسیون در مجاری تنفسی، عفونتهای سینوسی و ریوی، عفونتهای لوکالیزه‌ی خارج از دستگاه تنفسی‌ و عفونتهای منتشره می‌باشند. عفونتهای مهاجم ناشی از آن سیستم عصبی مرکزی را نیز درگیر می‌کند. شایع‌ترین محلهای عفونت شامل ریه‌ها، سینوسها، استخوانها، مفاصل، چشمها و مغز است. بیشتر موارد مایستوما ی یومایکوتیک بوسیله‌ی سودوآلشریا بوئیدی ایجاد می‌شود. این قارچ بصورت ساپروفیت در محیط یافت شده و آن را از خاک و فاضلاب نیز جدا کرده‌اند. سودوآلشریا بوئیدی در انسان عفونت زیرجلدی مایستوما و عفونتهای ریوی و مغزی را ایجاد میکند. اندازه‌ی گرانولها بزرگ (بیش از 2 میلی‌متر) و به رنگ سفید تا سفید مایل به زرد، با قوام سفت و سخت، مدور و نامنظم هستند.

قطر میسلیومهای داخل دانه‌ها بیشتر از 5 میکرون بوده دارای تیغه های میانی می‌باشند و ایجاد تعدادی سلول‌های متورم به قطر 15 تا 20 میکرون بنام کلامیدوکونیدیا را می‌کنند. بین میسلیومها و کلامیدوکونیدیاها را ماده ی سیمانی می‌پوشاند. سودوآلشریا بوئیدی نام مرحله‌ی کامل این قارچ بوده و نام مرحله‌ی غیرجنسی آن سدوسپوریوم آپیوسپرموم (Scedosporium apiospermum) است که سابقا پتریلیدیوم بوئیدی یا آلشریا بوئیدی نامیده می‌شد. دو گونه از این جنس از نظر پزشکی اهمیت دارند و گونه‌ی دوم عبارت از سدوسپوریوم پرولیفیکانس(Scedosporium prolificans) می‌باشد. عفونتهای ناشی از سدوسپوریوم آپیوسپرموم و پسودوآلشریا بوئیدی به تری‌آزولهای ضد قارچی پاسخ می‌دهند ولی عفونتهای ناشی از سدوسپوریوم پرولیفیکانس بندرت به درمان طبی به تنهائی پاسخ می‌دهند. جراحی و رفع ایمنوسوپرسیون تنها راهکار درمانی موثر برای عفونتهای مربوط به سدوسپوریوم پرولیفیکانس است.

شکل ظاهری کلنی

در محیط سابورودکستروزآگار و دمای 25 درجه سانتیگراد رشد قارچ سریع بوده، سطح کلنی کرکی، ابتدا سفید و سپس متمایل به قهوه ای یا خاکستری و سرانجام خرمائی می‌گردد. پشت کلنی به رنگ خاکستری تا سیاه است. این ارگانیسم هموتالیک بوده و در برخی از انواع آن آسکوکارپ (کلیستوتشیا) در سطح محیط ایجاد می‌شود. اندازه‌ی کلیستوتشیا 100 تا 300 میکرون بوده و به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای است و در داخل آن تعدادی آسک بیضی شکل یا چماقی شکل دیده می‌شود که درون آنها 8 عدد آسکوسپور به ابعاد 4 تا 5 در 7 تا 9 میکرون و به رنگ قهوه‌ای وجود دارند. دمای مطلوب برای رشد این قارچ 30 تا 37 درجه سانتیگراد می‌باشد.

کلنی سودوآلشریا بوئیدی

منظره میکروسکپی

در صورت انجام اسلاید کالچر، در آزمایش میکروسکپی میسلیومهای منشعب با تیغه‌ی میانی، شفاف و به قطر 1 تا 3 میکرون با کونیدیهای فراوان بیضی شکل و یا گلابی یا لیموئی شکل دارای جدار ضخیم و به اندازه ی 4 تا 9 در 6 تا 10 میکرون دیده می‌شوند. کونیدیاها ممکن است بدون کونیدیوفور یا با یک کونیدیوفور کوتاه یا بلند به میسلیومها متصل باشند.

هایفی‌های شفاف دارای دیواره عرضی و کونیدیهای لیموئی شکل

کنیدیهای گلابی یا لیموئی شکل که مستقیما در راس کونیدیوفور قرار گرفته‌اند

جوشگاه مربوط به اتصال کونیدی به هایفی

کلیستوتشیای نابالغ

کلیستوتشیوم (آسکوکارپ) حاوی آسکوسپورهای بیضی شکل

آسکوسپورهای آزاد شده از درون کلیستوتشیوم پاره شده

آسکوسپورهای بیضی شکل

 مادورلا مایستوماتیس

یکی دیگر از عوامل قارچی ایجاد کننده‌ی مایستوما در انسان می‌باشد. گرانولهای این قارچ به رنگ سیاه و به ابعاد نیم تا 1 میلی‌متر، مدور یا لوبوله و با قوام سخت و شکننده می‌باشد که ممکن است دور یکدیگر جمع شده و به اندازه 2 تا 4 میلی‌متر درآیند. در داخل این گرانولها میسلیومهائی به قطر 2 تا 5 میکرون مشاهده میشوند که انتهای آنها ممکن است به صورت سلولهای متسع و به قطر 12 تا 15 و حتی بیشتر از 30 میکرون درآمده باشند. میسلیومها منقطع و حاوی رنگدانه‌اند. دو نوع گرانول در این قارچ ممکن است دیده شود. نوع اول به هم فشرده و پررنگ (قهوه‌ای تا سیاه) بوده و بین رشته‌ها را ماده‌ی سیمانی پر میکند.

در نوع دوم، دانه‌ها وزیکول‌دار بوده و اطراف آنها به رنگ قهوه‌ای و مملو از وزیکولهائی به قطر 14 تا 16 میکرون میباشند. حاشیه‌ی دانه‌ها روشن‌تر بوده و شبیه به دانه‌های مادورلا گریزه‌آ هستند.

گرانول مایستوما ی مادورلا مایستوماتیس

شکل ظاهری کلنی

سرعت رشد کلنی مادورلا مایستوماتیس بسیار متغیر است اما ممکن است به آهستگی صورت گیرد. دمای مطلوب برای رشد این قارچ 37 درجه سانتیگراد است. سطح کلنی در ابتدا چرمی شکل، چین‌دار و برجسته به رنگ سفید تا زرد یا گل اخرائی و قهوه‌ای، پوشیده از کرکهای قهوه‌ای بصورت رشته‌های هوائی است. رنگ پشت کلنی قهوه‌ای است و رنگدانه‌ی قهوه‌ای قابل انتشار در محیط کشت دیده می‌شود. در کلنی‌های کهنه (که حدود 2 ماه از عمر آنها گذشته است) ممکن است اسکلروتیاهائی سیاه رنگ به قطر یک میلی‌متر ایجاد شوند که توسط عناصر میسلیومی به شکل مدور یا چند ضلعی در می‌آیند. بهترین محیط کشت برای تشکیل اسکلروتیا محیط سیب‌زمینی و هویج است. محیط کشت کورن میل آگار نیز محیط خوبی برای رشد کلنی این قارچ است.

کلنی مادورلا مایستوماتیس

منظره میکروسکپی

در آزمایش میکروسکپی  قطر میسلیومها بطور متوسط 1 تا 5 میکرون بوده و نیز میسلیومهائی به قطر 2 تا 6 میکرون و سلولهائی شبیه به کلامیدوکونیدیا به قطر 25 میکرون مشاهده میشوند. کلنی‌های کهنه قهوه‌ای مایل به قرمز هستند. دو نوع ساختمان کونیدیازائی در محیط کورن میل آگار شرح داده شده‌اند. نوع اول کونیدیای گلابی شکل به اندازه 3 تا 5 میکرون که در راس کونیدیوفورهای ساده یا منشعب قرار دارد. نوع دوم کونیدیاهای کوچک، مدور و به قطر 3 میکرون که در انتهای فیالیدهای بطری شکل ایجاد میشوند.

کونیدیاهای کوچک و گرد که در انتهای فیالیدهای بطری شکل ایجاد میشوند

مادورلا گریزه‌آ

مادورلا گریزه‌آ عامل مایستوما در نیمکره‌ی غربی است با اینحال این قارچ را بندرت از سایر مناطق دنیا نیز گزارش کرده‌اند. علائم بالینی مادورلا گریزه‌آ شبیه به سودوآلشریا بوئیدی است. دانه‌ها سیاه و مدور یا لوبوله و شبیه به مادورلا مایستومی هستند. اندازه‌ی دانه‌ها بیشتر از یک میلی‌متر می‌باشد. قوام دانه‌ها در ابتدا نرم و سپس خشک و شکننده می‌شوند. ماده‌ی سیمانی قهوه‌ای رنگی اطراف دانه‌ها را احاطه کرده ولی مرکز آنها خالی و پوک به نظر می‌رسد. دانه‌ها واجد میسلیومهای شفاف، مشبک و سلولهای کوچک به قطر 1 تا 3 میکرون می‌باشند.

گرانول مایستوما ی ناشی از مادورلا گریزه‌آ

شکل ظاهری کلنی

رشد کلنی کند و دمای مطلوب برای رشد این قارچ 30 درجه‌ی سانتیگراد است. برخلاف مادورلا مایستوماتیس که در 37 درجه رشد خوبی دارد این قارچ در 37 درجه دارای رشد کند است و یا اینکه اصولا رشد نمی‌کند. سطح کلنی چرمی شکل، چین‌دار، سیاه و پوشیده از کرکهای خرمائی تا خاکستری می‌باشد. در محیط غذائی فقیر ممکن است پیکنیدیوسپور ایجاد کند. پیگمان قابل انتشار در محیط ندارد. کلنی‌ها استریل هستند هرچند که در محیط کشت‌های فقیر پیکنیدیا تشکیل میشود. با توجه به استریل بودن قارچ شناسائی آن مشکل است.

کلنی مادورلا گریزه‌آ

منظره میکروسکپی

در آزمایش میکروسکپی از کلنی‌های قارچ بر روی محیط کشت سابورودکستروز آگار، معمولا ساختمان اسپورزائی وجود نداشته، فقط میسلیومهای کاملا استریل دیده می‌شوند. بطور استثنائی ممکن است کلامیدوکونیدیا نیز مشاهده گردد.

میسلیومهای استریل مادورلا گریزه‌آ

اگزوفیالا جینسلمی

دارای اسامی مترادفی از قبیل تورولا جینسلمی، پولولاریا جینسلمی، فیالوفورا جینسلمی و فیالوفورا جوجروتی است. بطور معمول این قارچ در خاک زندگی میکند و از قسمت مغز درخت نیز جدا شده است. اگزوفیالا جینسلمی را از موارد مایستوما، فئوهایفومایکوزیس حاوی اجسام اسکلروتیک و ضایعات هایپرتروفیه جلدی وروکوزمانند جدا نموده‌اند. این ارگانیسم از اونیکومایکوزیس و کچلی پا نیز جدا شده ولی ارزش بیماریزائی آن در این موارد چندان مشخص نیست.

کلنی‌های اگزوفیالا جینسلمی

کلنی اگزوفیالا جینسلمی

مشخصات کلنی و منظره میکروسکپی

در مراحل اولیه کلنی رشد کندی داشته و بصورت موکوئیدی، چرمی یا صاف و سیاه رنگ می‌باشد. اغلب سلولها در این مرحله بصورت مخمری یا تورولوئیدی هستند. کونیدیازائی در این مرحله شبیه اورئوبازیدیوم پولولنس بوده و به آن مرحله ی فئوکوکوس گویند. با گذشت زمان کلنی بصورت سیاه مایل به خاکستری، مخملی، همراه با میسلیومهای هوائی و رنگدانه‌های سیاه در پشت کلنی تغییر یافته و ظاهری دیماتیاسئوس به خود می‌گیرد. هایفی‌های مونیلیفرم هم مشاهده شده و در کلنی‌های قدیمی و کهنه، آنلایدهائی لوله‌ای شکل با انتهاهای باریک تشکیل می‌گردد.

کنیدیها بصورت گروهی دیده میشوند

کونیدیها در اندازه‌های مختلف 1 تا 2 در5 تا 6  میکرون بوده، آثاری از نقطه‌ی اتصال نداشته و ممکن است بصورت گروهی در انتهای آنلایدها دیده شوند. دمای مطلوب رشد آن 30 درجه‌ی سانتیگراد می‌باشد.

مشخصات فیزیولوژیک

اگزوفیالا جینسلمی پروتئولیتیک و آمیلولیتیک نمی‌باشد. این ارگانیسم بعلت جذب قندهای گلوکز، گالاکتوز، مالتوز و سوکروز و نیز عدم جذب لاکتوز، از گونه‌های کلادوسپوریوم که کلنی‌های مشابهی دارند تشخیص داده میشود.

کوروولاریا لوناتا

کوروولاریا لوناتا شایع‌ترین گونه‌ای است که معمولا با آن مواجه میشویم و یک عامل مسبب اونیکومایکوز، پریتونیت مرتبط با دیالیز، مایستومای یومایکوتیک، کراتیت قارچی، سینوزیت، فئوهایفومایکوز زیرجلدی و سیستمیک و بیماری منتشره است. کنیدیای کوروولاریا لوناتا نوعا دارای 3 دیواره‌ی عرضی و 4 سلول هستند و سلول ماقبل آخری (subterminal) بزرگتر از سایر سلولها است.

کلنی کوروولاریا لوناتا

کونیدیوفور زانوئی شکل، کنیدیهای خمیده و سلول مرکزی بزرگتر و جوشگاه محل اتصال کونیدی به کونیدیوفور مشاهده می‌شود

کنیدیهای خمیده در کوروولاریا لوناتا

 کوروولاریا ژنیکولاتا

گزارشهای مربوط به بیماری مرتبط با کوروولاریا ژنیکولاتا شامل کراتیت قارچی، مایستوما ی دانه سیاه، اندوکاردیت دریچه‌ی پروتزی با انتشار سیستمیک و بیماری منتشره است که ریه و مغز درگیر میشوند. کنیدیها بطور معمول 3 تا 5 سلول دارند، تعداد بیشتر این سلولها به افتراق دادن این گونه از کوروولاریا لوناتا کمک میکند.

کنیدیوفور زانوئی شکل و بارور در کوروولاریا  ژنیکولاتا

منظره میکروسکپی کنیدیهای خمیده در کوروولاریا ژنیکولاتا

منابع مورد استفاده:

• Topley & Wilson’s Microbiology and Microbial Infections. 9^th Vol 4: Medical Mycology. 1998 Arnold.
• Infections Caused by Scedosporium Clinical Microbiology Reviews. January 2015, volume 28, issue 1
• قارچ شناسی پزشکی جامع. دکتر فریده زینی، دکتر امیر سید علی مهبد، دکتر مسعود امامی. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ دوم. 1383

https://medlabnews.ir/%d8%b3%d9%84%d9%88%d9%84%e2%80%8c%d9%87%d8%a7%db%8c-%d9%82%d8%a7%d8%b1%da%86%db%8c/

برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید