علل ناباروری در زنان
الهه اکبری، کارشناس ارشد بیوتکنولوژی میکروبی
سعید دلفکار ، کارشناس ارشد مهندسی پزشکی
فرزاد رنجبر، کارشناس ارشد MBA
ناباروری همیشه به معنای عقیم بودن یا ناتوانی دائمی در بچه‌دار شدن نیست. در ایران حدود ۲۰ درصد از زوج‌ها نابارور هستند، اما درصد بسیار کمی از آنها عقیم هستند. بیشتر زوج‌های نابارور که برای بچه‌دار شدن اقدام می‌کنند با درمان و بدون درمان بالاخره صاحب فرزند می‌شوند .مشکل ناباروری ممکن است از طرف مرد، زن یا هر دو باشد. ناباروری برای یک زن زیر ۳۵ سال به معنای باردار نشدن پس از یک سال رابطۀ جنسی منظم و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری است که برای زنان بالای ۳۵ سال این مدت زمانی به شش ماه کاهش پیدا می‌کند. اکثر موارد ناباروری با تشخیص و درمان به‌موقع رفع می‌شود، به همین دلیل لازم است زوجین نسبت به این موضوع آگاه باشند و در زمان درست برای تشخیص و رفع مشکل به پزشک متخصص مراجعه کنند.
علائم ناباروری در زنان
اختلالات تخمک‌گذاری در زنان می‌تواند یکی از علائم ناباروری باشد. تغییر در دورۀ عادت ماهانه با مشکلات مربوط به ناباروری مرتبط است. داشتن عادت‌های ماهانۀ غیرطبیعی مانند خونریزی بیشتر یا کمتر از حد معمول، عادت‌های ماهانه نامنظمی که باعث می‌شود فاصلۀ روزهای بین دو عادت ماهانه در هر ماه تغییر کند، نداشتن عادت ماهانه یا توقف ناگهانی آن یا عادت‌های ماهانۀ دردناک مثل کمردرد، درد ناحیۀ تناسلی و گرفتگی ماهیچه‌ها از علائمی است که اگر قصد بارداری دارید باید به آنها توجه کنید و در صورت وجود این علائم برای افزایش شانس بارداری خود و بررسی مشکلات، سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. برخی از علائم در زنان می‌تواند نشان‌دهندۀ تغییرات هورمونی در او باشد که می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات باروری شود. این علائم ظاهری که نشان‌دهندۀ تغییرات هورمونی هستند شامل موارد زیر است:
- تغییرات پوستی شامل افزایش آکنه و جوش
- کاهش یا افزایش میل جنسی
- رشد موهای زائد در پشت لب، روی قفسۀ سینه و چانه
- ریزش یا نازک شدن موها
- افزایش وزن
- ترشحات شیری رنگ از نوک سینه‌ها و بدون ارتباط با شیردهی
- احساس درد هنگام برقراری رابطۀ جنسی
موارد بالا علائمی است که به علت وجود یک یا چند مشکل در زنان بروز می‌کند و می‌تواند نشان‌دهندۀ ناباروری باشد؛ اما ناباروری ممکن است دلیل دیگری داشته باشد که هیچ علامتی ندارد.
دلایل عمده ناباروری در زنان
مشکلات تخمدان و اختلال در تخمک‌گذاری
اختلال در تخمك‌گذاري، علت عمده ناباروري در زنان است. بدون عمل تخمك‌گذاري لقاح انجام نمي‌شود و بنابراين زن باردار نمي‌شود. بعضي از زن‌ها ممكن است تخمك‌گذاري نكنند و يا به‌طور نامنظم و كم تخمك‌گذاري كنند، بنابراين ممكن است يا عادت ماهيانه نداشته باشند و يا عادت ماهيانه آنها كم و نامنظم باشد. بعضي خانم‌ها با وجود داشتن عادت ماهيانه منظم، داراي اختلال در تخمك‌گذاري هستند.
اختلال در لوله‌های رحمي
در بعضي زنان، لوله‌هاي رحمي به‌طور كامل و يا ناقص بسته است، در نتيجه اسپرم به تخمك نمي‌رسد. بسته بودن لوله‌هاي رحمي مي‌تواند به دليل عفونت، آندومتريوز و يا چسبندگي‌هاي پس از عمل جراحي باشد. همچنين ممكن است اين لوله‌ها پس از يك حاملگي خارج رحمي بسته شوند.
آندومتريوز
آندومتريوز حالتي است كه در آن سنگفرش رحم (آندومتر) رشد می‌کند و از رحم هم فراتر می‌رود و لوله‌هاي رحمي را نيز مي‌پوشاند و حتي آنها را مي‌بندد و در عمل تخمك‌گذاري اختلال به وجودمي‌آورد. حدود 70% زنان داراي آندومتريوز، نابارور هستند.
اختلال در دهانه رحم يا رحم
ناهنجاري‌هاي گردن رحم مي‌تواند سبب ناباروري شود كه از آن جمله مي‌توان به مشكلات مربوط به ساختمان بدن، عفونت‌هاي دهانه رحم و يا كيفيت نامناسب ترشحات رحم اشاره كرد. از طرفي تومورهاي بدخيم رحم و يا بعضي جاي زخم‌های موجود در ديواره رحم مسبب ناباروري است.
مشكلات دستگاه ايمني بدن مانند عفونت
مشكلات مربوط به دستگاه ايمني بدن و عوامل ايمونولوژيك نقش مهمي در ايجاد ناباروري دارند. تشخيص و درمان این‌گونه بيماران مشكل است؛ در بعضي خانم‌ها، عليه اسپرم مرد ماده‌ای بنام آنتی‌بادی ترشح مي‌شود كه اسپرم‌ها را از بين مي‌برد و يا آنها را غيرفعال مي‌كند و يا حتي سبب سقط خودبه‌خود در بعضي از آبستني‌ها مي‌شود.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک(PCOS) ، فولیکول‌های کوچکی که در تخمدان‌ها وجود دارد تبدیل به فولیکول‌های بالغی نمی‌شود که قادر به رهاسازی تخمک باشد. از نشانه‌های واضح این سندرم، اختلال هورمون‌های تولید‌مثل و الگوهای تخمک‌گذاری غیرقابل پیش‌بینی است. عادت‌های ماهانۀ نامنظم، افزایش موهای زائد، جوش و چاقی از علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. رژیم غذایی مناسب و ورزش می‌تواند در بهبود این مشکل در زنانی که اضافه وزن یا چاقی دارند، مؤثر باشد. چرخۀ تخمک‌گذاری در بسیاری از زنان دارای اضافه وزن با کاهش ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن به حالت طبیعی برمی‌گردد.
مشکلات هورمونی و کیفیت پایین تخمک
کیفیت و تعداد تخمک‌هایی که توسط تخمدان تولید می‌شود به‌طور طبیعی و یا توسط درمان‌های ناباروری پس از ۳۵ سالگی به‌طور چشمگیری افت می‌کند. در صورت کیفیت پایین تخمک، اگرچه امکان باروری تخمک وجود دارد، اما ممکن است تخمک بارور نتواند به‌درستی در رحم لانه‌گزینی یا به اندازۀ کافی رشد کند. با افزایش سن، معمولاً کیفیت تخمک‌ها پایین می‌آید. برای رفع این مشکل ممکن است پزشک درمان دارویی را پیشنهاد کند. روش آی‌وی‌اف در کنار درمان دارویی تحریک تخمک‌گذاری می‌تواند شانس بارداری را در این افراد افزایش دهد. در مورد زنانی که دچار نارسایی زودرس تخمدان شده‌اند یا تخمک آنها کیفیت کافی برای رشد را ندارد، پزشک ممکن است استفاده از تخمک اهدایی را پیشنهاد کند. در این روش تخمک از فرد اهداکننده دریافت می‌شود و از طریق روش آی‌وی‌اف با اسپرم همسر، بارور خواهد شد و سپس تخمک بارور به رحم مادر منتقل می‌شود.
کم‌خونی، بیماری‌ها، چاقی، رژیم غذایی نامناسب
بیماری‌های مرتبط با بلوغ و فقدان قاعدگی، بیماری سلیاک یا همان عدم تحمل گلوتن، بیماری کوشینگ، بیماری‌های کلیوی و دیابت و همچنین کم‌خونی و نداشتن رژیم غدایی مناسب نیز می‌توانند بر باروری زنان تأثیر بگذارند. كمبود سلول‌های خونی سالم ناشی از كمبود آهن، كمبود ویتامین B-12 و كمبود فولات، با ناباروری رابطه‌ی مستقیم دارد. زنان می‌توانند با رژیم غذایی سالم از بروز بسیاری از انواع كم‌خونی‌ها پیشگیری كنند. عادت‌های غذایی متعادل و سالم می‌تواند به قدرت باروری كمك كند. در یك مطالعه‌ی وسیع، بیش از 17000 پرستار گزارش دادند زنانی كه رژیم‌های غذایی مناسب دارند حدود 66 درصد كمتر به اختلالات باروری و تخمک‌گذاری دچار می‌شوند. زنان مورد مطالعه در این تحقیق، رژیم غذایی سرشار از چربی‌های سیرنشده و پروتئین‌های گیاهی و چربی‌های ترانس بسیار كم داشتند. این نوع عادت‌های غذایی باعث می‌شوند كه میزان انسولین به‌طور طبیعی به حد معمولی برسد و این امر باعث مهیا شدن آنتی‌اكسیدانت‌های ضروری می‌شود.
استعمال دخانیات و مشروبات الکلی
مصرف تنباكو قدرت باروری را هم در مردان و هم در زنان تهدید می‌کند. تنباكو در زنان خطر به وجود آمدن جهش‌های ژنتیكی در تخمك را افزایش می‌دهد. همچنین نیكوتین و سایر مواد شیمیایی، تخمک‌گذاری را با كاستن از میزان ترشح استروژن دچار مشكل می‌کنند. برخی خانم‌ها فقط هنگام بارداری سعی می‌کنند سیگار نکشند، غافل از اینکه دود سیگار می‌تواند شانس حامله شدن را نیز کاهش دهد. استعمال دخانیات در زنان می‌تواند باعث یائسگی زودرس شود و این موضوع برای زنانی که سنشان بالا است و می‌خواهند باردار شوند، اهمیت حیاتی دارد. مصرف داروهای تفننی طی سال‌های اخیر مانند ماری‌جوانا و کوکائین سیر فزاینده‌ای داشته و برای بخشی از مردم به‌صورت بخشی از زندگی روزانه در‌آمده است. البته افزایش مقبولیت اجتماعی این داروها دلیل بر بی‌ضرر بودن آنها نیست. این داروها بر روی باروری زوجین اثر منفی دارند. در صورت ترک دخانیات بعد از مدتی اثرات منفی‌شان بر باروری از بین می‌رود. مصرف زیاد الکل نیز می‌تواند باعث توقف عادت ماهیانه و تخمک‌گذاری در زن‌ها شود. می‌توان گفت مقدار اندک آن نیز برای شما که می‌خواهید باردار شوید زیاد است. مصرف الکل توسط زنان باردار احتمال سقط را تا (2/5) برابر زنان عادی افزایش می‌دهد. اگر زنی هم الکل بنوشد و هم سیگار بکشد، احتمال سقط در او 4 برابر زنان عادی می‌شود.
مشکلات ناباروری با دلایل نامشخص
گاه ممكن است پس از يك معاينه دقيق پزشكي، زن و شوهر کاملاً سالم تشخيص داده شوند، ولي به علل ناشناخته بارور نشوند. اگرچه معمولاً بعد از دو سال تعداد زيادي از اين زوج‌ها بچه‌دار مي‌شوند، اما تعدادي از آنها حتي بعد از گذشت سه سال بدون استفاده از روش‌هاي پيشگيري بچه‌دار نمي‌شوند، در اين صورت بايد تحت درمان قرار بگيرند.
علل ناباروری ژنتیکی
علل ناباروری اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیرطبیعی بودن سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می‌تواند به نوعی تحت تأثیر عوامل ژنتیکی باشد؛ برای مثال استعداد چاقی، ابتلا به عفونت و حتی لزوم انجام یک جراحی که به ناباروری می‌انجامد، همگی هرچند کوچک می‌توانند به عوامل ژنتیکی مربوط باشند. امروزه مطالعات بر روی ژن‌های خاص در انسان و مدل‌های آزمایشگاهی تا حدودی تأثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری را آشکار ساخته‌اند.
بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تأثیر می‌گذارند، درحالی‌که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تأثیرگذارند؛ برای مثال جابجایی‌های کروموزومی می‌تواند بر روی مردان و زنان تأثیر بگذارد اما سندرم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم‌های جنسی به‌صورت XXY درمی‌آید تنها مختص مردان است و سندرم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.
چگونه هزینه‌های IUI را مقرون به‌صرفه‌تر کنیم؟
سلول‌های بنیادی تخمک‌ساز تخمدان
برای دانلود پی دی اف برروی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام