سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم
Müllerian Aplasia and Hyperandrogenism Syndrome
شاهین اسعدی (دانشجوی دکتری تخصصی ژنتیک پزشکی)
علائم و نشانه‌های بالینی سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم
آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم یک اختلال ژنتیکی است که بر روی دستگاه تناسلی زنان تأثیر می‌گذارد. این وضعیت در اثر رشد غیرطبیعی مجاری مولرین ایجاد میشود. افراد مبتلا به آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم معمولاً دارای رحم توسعه‌نیافته یا فاقد رحم هستند و همچنین ممکن است سایر ناهنجاری‌ها را در ارگان‌های تولیدمثل داشته باشند. زنان مبتلا به این بیماری دارای دستگاه تناسلی خارجی زنانه هستند و در سن بلوغ به‌طور معمول سینه‌ها رشد کرده و رشد موها در آلت تناسلی آنها ایجاد میشود. با این حال، چرخه قاعدگی در آنها تا قبل از سن 16 سالگی شروع نمی‌شود (آمنوره اولیه) و احتمال دارد هرگز دوره قاعدگی را تجربه نکنند. زنان مبتلا به سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم قادر به داشتن فرزند نیستند.
این زنان بیش از حد طبیعی هورمون‌های جنسی مردانه یعنی آندروژن‌ها را در خون خود دارند (هایپرآندروژنیسم) که می‌تواند باعث آکنه و موهای زائد صورت (هایرسوتیسم صورت) شود. علاوه بر این، ناهنجاری‌های کلیوی نیز ممکن است در برخی از افراد مبتلا به این سندرم وجود داشته باشد.
علت‌شناسی سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم
جهش در ژن WNT4 که در بازوی کوتاه کروموزوم شماره 1 به‌صورت 1p36.12 مستقر است، باعث آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم میشود. این ژن متعلق به خانواده‌ای از ژن‌های WNT است که قبل از تولد نقش مهمی در تکامل دارند. ژن WNT4 دستورالعمل‌های لازم برای تولید پروتئینی را فراهم می‌کند که برای تشکیل سیستم تولیدمثل زنانه، کلیه‌ها و چندین غده تولیدکننده هورمون مهم است. در طول توسعه سیستم تولیدمثل زنانه، پروتئین WNT4 تشکیل مجاری مولرین را تنظیم می‌کند. این پروتئین همچنین از زمان قبل از تولد تا بزرگسالی در رشد تخمدان‌ها نقش دارد و از نظر رشد و نگهداری سلول‌های تخم (تخمک‌ها) در تخمدان‌ها بسیار مهم است. علاوه بر این، پروتئین WNT4 تولید آندروژن‌ها را نیز تنظیم می‌کند.
شکل 1: شماتیکی از آناتومی دستگاه تناسلی زن
اندام‌های موجود در سیستم تولیدمثل زن شامل رحم، تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، گردن رحم و مهبل است. رحم دارای یک لایه بیرونی ماهیچه‌ای به نام مایومتریوم و یک لایه داخلی به نام اِندومتریوم است
جهش در ژن WNT4 بلوک‌های ساختاری تک اسید آمینه را در پروتئین WNT4 تغییر می‌دهد. محققان گمان می‌کنند که پروتئین تغییریافته نمی‌تواند به‌طور معمول از سلول‌ها آزاد شود؛ بنابراین پروتئین تغییریافته قادر به انجام عملکردهای معمول خود نیست. فقدان تنظیم توسط WNT4 احتمالاً باعث اختلال در توسعه سیستم تولیدمثل زنان میشود و این امر باعث تولید غیرطبیعی آندروژن‌ها شده و منجر به ویژگی‌های سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم می‌گردد.
شکل 2: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 1 که ژن WNT4 در بازوی کوتاه این کروموزوم به‌صورت 1p36.12 مستقر است
سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم از الگوی توارثی اتوزومال غالب پیروی می‌کند؛ بنابراین برای ایجاد این سندرم، یک نسخه از ژن جهش‌یافته WNT4 در هر سلول موردنیاز است. نکته مهم این است که دختران مبتلا به آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم جهش را از مادر خود به ارث نمی‌برند، زیرا زنان مبتلا به این اختلال نمی‌توانند فرزند داشته باشند (نابارور)؛ با این وجود مشخص نیست که اگر فرد مبتلا جهش را از پدرش به ارث ببرد یا این بیماری در اثر جهش‌های جدید در ژن WNT4 ایجاد شود، چگونه منجر به ایجاد سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم میشود. آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم ممکن است در افرادی که سابقه اختلال در خانواده آنها وجود ندارد، نیز رخ دهد.
فراوانی
سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم اختلال ژنتیکی بسیار نادری است که تاکنون تنها تعداد کمی از مبتلایان این سندرم در جهان گزارش شده است.
تشخیص
سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم بر اساس یافته‌های بالینی و کلینیکی مبتلایان و برخی آزمایش‌های پاتولوژیکی، قابل تشخیص است. دقیق‌ترین روش تشخیص این سندرم، آزمایش ژنتیک مولکولی برای ژن WNT4 به منظور بررسی وجود جهش‌های احتمالی است.
شکل 3: شماتیکی از مسیر سیگنالینگ WNT4
مسیرهای درمانی
استراتژی درمان و مدیریت سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم به‌صورت علامتی و حمایتی فقط برای ناهنجاری‌های دستگاه تناسلی و کلیوی زنان مبتلا است. برای نابارور بودن زنان مبتلا به این سندرم تاکنون درمان موثقی شناسایی نشده است. مشاوره ژنتیک نیز برای تمامی والدینی که طالب فرزندی سالم هستند، ضرورت دارد.
شکل 4: نمای شماتیک از الگوی توارثی اتوزومال غالب که سندرم آپلازی مولرین و هایپرآندروژنیسم از این الگو تبعیت می‌کند
منبع:
اسعدی شاهین، امیری پریا، ابراهیمی سمیرا، ساکی‌فرد نوشین، امجدی حسین، کتاب نازایی و ناباروری ژنتیکی انسان، صفحات 249-244، انتشارات کتب دانشگاهی عمیدی، بهار 1399.
https://medlineplus.gov/download/genetics/condition/mullerian-aplasia-and-hyperandrogenism.pdf
آزمایشگاه و بالین سرطان دهانه رحم
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام