بیماری سلیاک و تشخیص آزمایشگاهی
دکتر علی‌رضا پوررضا
دکترای علوم آزمایشگاهی
آزمایشگاه دانش- مشهد
بیماری سلیاک آنتروپاتی حساس به گلوتن، یک بیماری با زمینه ژنتیکی است که در آن حساسیت نسبت به گلوتن وجود دارد.
گلوتن مهم‌ترین پروتئین از گندم و سایر غلات مشابه است که در بدن ذخیره می‌شود.
گلیادین قسمتی از پروتئین گلوتن است که در الکل محلول است. در بیماری سلیاک آنتی‌بادی علیه گلیادین ساخته می‌شود، بنابراین گلوتن موجود در گندم و سایر غلات سبب آسیب‌های موکوزال دستگاه گوارش و آتروفی غیراختصاصی ویلوس‌های روده کوچک می‌شود.
سلیاک بیماری ژنتیکی است و با بروز HLA-DQ2 or HLA-DQ8 همراه است. این نوع HLA در سفیدپوستان فراوان‌تر است. شیوع سلیاک در سفیدپوستان حدود یک درصد گزارش شده است.
برخی از بیماران بدون علامت هستند، ولی اگر همین بیماران توسط یک پزشک دقیقاً معاینه شوند، با وجود علائمی همانند لاغری و نحیفی، آنمی فقر آهن، کاهش وزن، نفخ مزمن و اسهال می‌توان به بیماری سلیاک شک کرد.
در حالت‌های شدید بیماری، سوء‌جذب و استئاتوره وجود دارد.
جالب است که ارتباط بین سلیاک و دیابت نوع یک، سندرم داون، درماتیت هرپتی فرم، کاهش ایمونوگلوبولین A و تیروئیدیت‌های اتوایمیون دیده می‌شود.
بدلیل وجود آنتی‌بادی اتوایمیون در این بیماران، اگر بیماران درمان نشوند اختلالات خونی و بیوشیمی همانند کاهش آهن، کاهش فولات و ویتامین D دیده می‌شود. اسمیر خون محیطی، تارگت سل، گلبول قرمز چروکیده و اجســـــام هاول جولی و اجســـــــام هاینـــز (Howell-Jolly bodies and Heinz bodies) را نشان خواهد داد.
تست‌های جذب گوارشی مثل جذب دی‌گزیلوز نیز غیرطبیعی است.
بهترین تست تشخیصی، تست استاندارد طلایی بیوپسی قسمت‌های درگیر روده کوچک و مشاهده آتروفی ویلوس است. ممکن است ضایعات ناحیه‌ای باشد. اگر نمونه‌گیری به‌خوبی و از نواحی درگیر انجام نشود، نتیجه منفی کاذب دیده می‌شود.
معمولاً بیوپسی پس از تشخیص‌های سرولوژیک به‌خصوص در افراد با ریسک بالا انجام می‌شود. بیماران باید تا آخر عمر آرد گندم بدون گلوتن مصرف کنند تا علائم موجود کاهش یابد و از بروز سرطان جلوگیری شود.
تشخیص:
سه گروه تست تشخیصی وجود دارد:
1) آنتی‌بادی علیه گیلادین Anti Gliadin (AGA-IgA and AGA-IgG)
2) آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن ترانس گلوتامینازهای بافتی (tTG-IgA).
3) آنتی‌بادی‌های اندومیوزیوم Anti endomysium (EMA-IgA).
باید توجه داشت که میزان بروز کاهش ایمونوگلوبولین IgA deficiency) A)
در بیماران سلیاک بیشتر از متوسط جامعه است.اگر کاهش IgA وجود داشته باشد تست‌هایی که بر مبنای IgA قرار دارند منفی کاذب خواهند شد؛ بنابراین همراه با این تست‌ها اندازه‌گیری IgA توتال ضروری است.
حساسیت و ویژگی این‌گونه تست‌های سرولوژیک خیلی بالاست و نزدیک به بیوپسی با استاندارد طلایی است.
تست‌های اندومیوزیومال حساسیت و ویژگی بهتری دارند، ولی چون به روش ایمونوفلورسنت انجام می‌شوند پرهزینه و وقت‌گیر هستند.
در تست‌های گلیادین، قسمت پروتئینی محلول در الکل از پروتئین گلوتن را به‌عنوان آنتی‌ژن در نظر می‌گیرند و آنتی‌بادی‌های IgG,IgA علیه گلیادین را در سرم شناسایی می‌کنند .این تست از حساسیت و ویژگی متوسطی برخوردار است. از آنجا که تست‌های آنتی‌گلیادین موارد مثبت کاذب زیادی دارند، نسل دوم از این گروه ساخته شده‌اند که در آن آنتی‌بادی‌ها علیه پپتیدهای دآمینه‌شده گلیادین deamidated gliadin peptide (Anti -DGP) اندازه‌گیری می‌شود.
تست‌های اندومیوزیومال، آنتی‌بادی‌های را علیه بافت همبند اطراف عضله صاف در برش‌های بافتی مری یا برش بافتی بندناف تشخیص می‌دهند که به روش‌های ایمونوفلورسنت قابل انجام هستند.
این روش حساست و ویژگی بالایی دارد. یکی از اپی‌توپ‌های این مجموعه آنتی‌ژنی به نام ترانس گلوتامیناز بافتی است که به‌عنوان آنتی‌ژن در تست Anti tTG -Anti transglutaminase مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تست نیز از ویژگی و حساسیت بسیار بالایی برای تشخیص سلیاک برخوردار است. این تست با هزینه کمتر و سریع‌تر با روش الایزا انجام می‌شود.
اگرچه آنتی‌بادی‌های نوع IgG برای تشخیص سلیاک خیلی خوب هستند، ولی برای دنبال کردن درمان مفید نیستند. این آنتی‌بادی‌ها نوعی IgA هستند که به دنبال درمان و حذف گلوتن از رژیم غذایی کاهش می‌یابند.
بروز HLA-DQ2 در ۹۰ تا ۹۵ درصد بیماران سلیاکی دیده می‌شود، همچنین HLA-DQ8 در اغلب بیماران وجود دارد. بروز این دو آلل در جمعیت نرمال سفیدپوست بین ۳۰ تا ۴۰ درصد است. از آنجا که بروز HLA-DQ8 و HLA-DQ2 در درصد بالایی از بیماران سلیاکی دیده می‌شود، عدم بروز HLA-DQ8 و HLA-DQ2 فاکتور مهمی در پیشگویی نبود بیماری است، همچنین اگر در خانواده این دو آلل وجود داشته باشد باید تست‌های اسکرینینگ سرولوژی از نظر بیماری سلیاک انجام شود. اگر بیماری سلیاک درمان نشود، این بیماران ممکن است مبتلا به لنفوم و کارسینوم‌های سیستم گوارشی بشوند
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام