مروری بر ویژگی‌های ریخت‌شناسی میکروسکوپی سلول‌های قارچی

دکتر محمد قهری

www.ghahri.ir

“در این بخش مشخصات ریخت‌شناسی میکروسکپی قارچ‌های بیماریزای شایع به‌صورت سریع و خلاصه مرور می‌شود”

کریپتوکوکوس نئوفرمنس

در آزمایش مستقیم میکروسکپی سلول‌های مخمری، کریپتوکوکوس نئوفرمنس به‌صورت مخمرهای به قطر 2 تا 15 یا 20 میکرون و معمولاً کروی با جوانه یا بدون جوانه بوده و جوانه‌ها معمولاً یکی و “pinched off” هستند. جوانه‌ها با اتصال نقطه‌ای به سلول مادر متصل می‌باشند. کپسول ممکن است باشد یا نباشد، بندرت اشکال سودوهایفی با یا بدون کپسول ممکن است دیده شود. در حالت عادی معمولاً ضخامت کپسول 3 تا 6 میکرون است. برخی از گونه‌های غیرعادی این ارگانیسم میسلیوم‌های کاذب در مایع نخاع تشکیل می‌دهند. اندازه‌ی سلول‌های مخمری کریپتوکوکوس نئوفرمنس در نمونه‌های بافتی از 1 تا 60 میکرون متغیر است، درصورتی‌که در مقایسه سلول‌های مخمری هیستوپلاسما کپسولاتوم و بلاستومایسس درماتیتیدیس سلول‌های مخمری تقریباً هم‌اندازه هستند.

کریپتوکوکوس نئوفرمنس رنگ‌آمیزی نقره (GMS)

کریپتوکوکوس نئوفرمنس، لام مرطوب با مرکب چین

درماتوفیت‌ها

هایفی‌های شفاف دارای تیغه‌ی میانی به قطر 3 تا 15 میکرون دیده می‌شوند. آرتروکونیدی ممکن است مشاهده شود.

میسلیوم‌های منشعب و منظم با قطر یکنواخت مربوط به درماتوفیت

میسلیوم‌های درماتوفیتی، به ضخامت یکنواخت سلول‌های میسلیوم توجه شود

زنجیره‌ی کلامیدوکونیدیا با ضخامت سلولی یکسان

میسلیوم ظریف دارای انشعاب با ضخامت یکنواخت

میسلیوم‌های درماتوفیت با ضخامت یکنواخت و دارای انشعاب، رنگ‌آمیزی PAS

گونه‌های آسپرجیلوس

هایفی‌های تیغه‌دار شفاف (هیالین) به قطر 3 تا 12 میکرون، هایفی‌ها معمولاً حالت دیکوتوموس (دوشاخه) را نشان می‌دهند، انشعابات با زاویه 45 درجه است، هایفی‌های بزرگتر ممکن است شبیه هایفی‌های زیگومیست‌ها بنظر برسد.

آسپرجیلوس فومیگاتوس: هایفی دوشاخه با زاویه 45 درجه و انتهای متورم شده‌ی هایفی که معمولاً در عفونت‌های آسپرجیلوسی دیده می‌شود. مقطع بافتی از ریه در یک بیمار مبتلا به بیماری گرانولوماتوز مزمن رنگ‌آمیزی PAS

میسلیوم‌های دوشاخه (دیکوتوموس) در مقطع رنگ‌آمیزی شده‌ی بافتی

ژئوتریکوم

در آزمایش مستقیم میکروسکپی، سلول‌های ژئوتریکوم به شکل سلول‌هایی چهارگوش یا مستطیلی با جدار ضخیم (آرتروکونیدیا) به قطر 4 الی 8 و تا 12 میکرون مشاهده می‌شوند. انتهای آن‌ها گرد و یا مربعی شکل است. سلول‌های کروی به قطر 4 تا 10 یا 12 میکرون نیز دیده می‌شوند. سلول‌های چهارگوش و مستطیلی شکل در گسترش‌های رنگ‌آمیزی شده با روش گرم مشاهده می‌شوند، گاهی اوقات آرتروکونیدی‌های غیرمعمولی گردشده ممکن است مشاهده شوند. میسلیوم‌های شفاف با تیغه‌ی میانی نیز وجود دارد. به نظر می‌رسد که رشته‌ها به آرتروکونیدی‌های چهارگوش تقسیم شده، انتهای آن‌ها مدور و با اندازه‌های متغیر می‌باشند. سلول‌های مستطیلی شکل معمولاً به‌وسیله‌ی لوله‌ی زایا تکثیر می‌یابند که از خواص کشت ژئوتریکوم است. بلاستوکونیدی حقیقی در این‌گونه وجود ندارد.

کلنی‌های ژئوتریکوم کاندیدوم

سلول‌های مخمری سیلندری شکل و سلول‌های جوانه‌دار ژئوتریکوم کاندیدوم

گونه‌های کاندیدا

قطر سلول‌های مخمری و میسلیوم کاذب بین 3 تا 5 میکرون، شکل مخمری (3 تا 4 میکرون) و سودوهایفی (5 تا 10 میکرون نیز ممکن است باشد) است. معمولاً یک جوانه دیده می‌شود. سودوهایفی‌ها در انتهایشان فشردگی دارند و متصل به یکدیگر باقی مانده و شبیه زنجیره سوسیس شکل می‌شوند. هایفی حقیقی در صورت وجود دارای دیواره‌های موازی یکدیگر و تیغه میانی هستند. قابلیت تولید میسلیوم در بافت بشدت متغیر بوده و احتمالاً به ویرولانس ارگانیسم و نیز نوع بافت و وضعیت سیستم ایمنی بیمار بستگی دارد. در بعضی از ضایعات رشد فراوان ‌هایفی و تعداد کم مخمر مشاهده می‌شوند، درحالی‌که در برخی ضایعات دیگر مخمرها به تعداد زیاد دیده می‌شوند. با توجه به اینکه این اشکال بافتی به‌طور معمول توسط کلیه‌ی گونه‌های پاتوژن کاندیدا ایجاد می‌شوند تعیین هویت گونه تنها بر اساس مرفولوژی بافتی غیرممکن است. کاندیدا گلابراتا از این موضوع مستثنی است زیرا سلول‌های مخمری این ارگانیسم معمولاً از سایر کاندیداهای پاتوژن کوچک‌تر بوده و میسلیوم کاذب و حقیقی نیز تولید نمی‌کند. حساس‌ترین روش میکروسکپی برای تشخیص تعداد کم هایفی کاذب و مخمرها برش‌های هیستولوژی رنگ‌آمیزی شده با GMS است.

سودوهایفی و بلاستوسپور کاندیدا آلبیکنس، رنگ‌آمیزی گرم

سودوهایفی و بلاستوسپورهای کاندیدا آلبیکنس

سودوهایفی و بلاستوسپورهای ‌کاندیدا آلبیکنس، لام مرطوب

گونه‌های مالاسزیا

فرم مخمری 3 تا 8 میکرون و سودوهایفی به قطر 2/5 تا 4 میکرون می‌باشند. هایفی‌های کوتاه و خمیده معمولاً به همراه سلول‌های مخمری کروی شکل که به‌صورت خوشه فشرده‌ای هستند، دیده می‌شوند.

سلول‌های مخمری خوشه‌ای و سودوهایفی‌های کوتاه و قطعه‌قطعه شده‌ی جنس مالاسزیا

رنگ‌آمیزی گرم

رنگ‌آمیزی PAS

منظره اسپاگتی و گوشت مربوط به جنس مالاسزیا

زیگومیست‌ها: گونه‌های موکور، رایزوپوس و غیره

عناصر زیگومیستی در آزمایش مستقیم میکروسکپی در لام مرطوب تهیه شده با پتاس 10 درصد به‌صورت هایفی‌های عریض و فراخ، منشعب با دیواره‌ی ضخیم و به قطر 10 تا 15 میکرون و بدون تیغه میانی و گاهی تا 30 و حتی 50 میکرون دیده می‌شوند. هایفی‌های بزرگ و نواری شکل (مانند روبان) اغلب شکسته یا تاشده یا پیچ‌خورده و تغییرشکل‌یافته نیز مشاهده می‌شوند. گاهی اوقات سپتا ممکن است وجود داشته باشد. انشعابات معمولاً با زاویه قائمه است. هایفی‌های کوچک‌تر شبیه گونه‌های آسپرجیلوس بویژه آسپرجیلوس فلاوس می‌باشند.

هایفی‌های رایزوپوس در مقطع بافتی

هایفی‌های آبسیدیا کوریمبیفرا در بافت ریه، تیغه‌ی عرضی بندرت دیده می‌شود. رنگ‌آمیزی H&E

گونه‌های تریکوسپورون

سلول‌های به قطر 2 تا 4 در 8 میکرون دارند. هایفا و آرتروکونیدی‌های مستطیلی شکل و گاهی اوقات گرد تشکیل می‌دهد. بلاستوکونیدی تشکیل می‌شود اما ممکن است مشاهده‌ی آن‌ها مشکل باشد.

گونه‌های پسودوآلشریا بویدی‌ای

دارای هایفی‌های به قطر 3 تا 12 میکرون (موارد غیر از مایستوما) می‌باشد. هایفی‌ها دارای دیواره عرضی هستند و تشخیص آن‌ها از سایر کپک‌های شفاف (مثلاً گونه‌های آسپرجیلوس) غیرممکن است.

هایفی پسودوآلشریا بویدی‌ای در نمونه‌ی بافت مغز بیمار مبتلا به سدوسپوریوزیس سیستم اعصاب مرکزی، رنگ‌آمیزی PAS

هایفی و کونیدی‌های پسودوآلشریا بویدی‌ای در محیط کشت

گونه‌های فوزاریوم

دارای میسلیوم‌های با قطر 3 تا 12 میکرون می‌باشند. هایفی‌ها دارای دیواره عرضی هستند و تشخیص آن‌ها از سایر کپک‌های شفاف (مثلاً گونه‌های آسپرجیلوس) غیرممکن است.

هایفی‌های فوزاریوم در نمونه‌ی بیوپسی از قرنیه

هایفی‌های فوزاریوم در بیوپسی از آبسه‌ی داخل چشمی

هایفی‌های تیغه‌دار فئوئید (رنگی)

دارای میسلیوم‌های به قطر 2 تا 6 میکرون هستند. شامل گونه‌های مختلف بایپولاریس، کوروولاریا، اگزروهیلوم، اگزوفیالا، فیالوفورا، وانجیلا درماتیتیدیس و کلادوفیالوفورا بانتیانا می‌باشند. هایفی‌های پلی‌مرف فئوئید، سلول‌های جوانه‌دار با تیغه‌ی منفرد و زنجیره‌ی سلول‌های کروی و متورم ممکن است دیده شوند. هنگامی‌که عفونت به‌وسیله‌ی گونه‌های فیالوفورا و اگزوفیالا ایجاد شده باشد، تجمع سلولی ممکن است دیده شود.

هایفی‌های تیغه‌دار فئوئید (رنگی)

سلول‌های میسلیال به قطر یک ونیم تا 5 میکرون دارند.

فئوآنلومایسس ورنکئی Phaeoannellomyceswerneckii

معمولاً تعداد زیادی هایفی با انشعابات مکرر پشت سرهم به همراه سلول‌های جوانه‌دار دیده می‌شوند. در نمونه‌های تهیه شده از پوسته‌ها با پتاس 10 درصد فئوآنلومایسس ورنکئی به‌صورت میسلیوم‌های قهوه‌ای تا زیتونی با شاخه‌های جانبی متعدد در زیر میکروسکوپ با درشت‌نمایی کم مشاهده می‌شود. میسلیوم دارای تیغه‌ی میانی بوده و اگرچه توده‌ی بلاستوکونیدیا همانند مالاسزیا مشاهده نمی‌شود ولی قطعات خردشده‌ی میسلیوم به همراه جوانه‌های نازکی که از آن منشأ می‌گیرند، قابل مشاهده هستند. به کمک درشت‌نمائی بزرگتر مشخص می‌گردد که میسلیوم‌ها دارای قطری حدود 5 میکرون بوده و انتهای آن‌ها نازک‌تر است. برخلاف سایر قسمت‌ها، انتهای نازک میسلیوم بدون رنگ می‌باشد. میسلیوم‌های قدیمی‌تر به‌صورت درهم‌پیچیده با دیواره‌ی ضخیم، تیغه‌های میانی زیاد و پررنگ مشاهده می‌شوند که حاوی تکه‌ها و قطعات خردشده، سلول‌های جوانه‌دار شبه مخمری، سلول‌های متورم و سرانجام تعداد زیادی کلامیدوکونیدیا هستند. رنگ قهوه‌ای، انتهای نازک‌تر و انشعابات زیاد میسلیوم توأم با وجود سلول‌های شبه مخمری و کلامیدوکونیدیای متصل به آن‌ها، تینه‌آ نیگرا را از درماتوفیت‌ها در آزمایش مستقیم مشخص می کند.

ضایعه تینه‌آ نیگرا: عناصر قارچی پیگمانته در طبقه‌ی شاخی

هایپر کراتوز واضح و آکانتوز خفیف مشاهده می‌شود، رنگ‌آمیزی H&E

سلول‌های موریفرم به‌اندازه 5 تا 20 میکرون

مربوط به قارچ‌های فئوهایفومیست نظیر: کلادوسپوریوم کاریونی، فونسکا کامپکتا، فونسکا پدروزوئی، فیالوفورا وروکوزا و رینوکلادیلا آکواسپرسا

سلول‌های فئوئید، گرد تا پلی‌مرفیک با دیواره‌ی ضخیم دارای تیغه‌ی عرضی می‌باشند. عموماً سلول‌ها دارای دو سطح تقسیمی (طولی و عرضی) هستند بطوریکه درنتیجه‌ی تقسیم، سلول‌های تتراد تشکیل می‌دهند. گاهگاهی هایفی‌های منشعب دارای دیواره‌ی عرضی علاوه بر سلول‌های موریفرم دیده می‌شوند. در آزمایش مستقیم از پوسته‌ها و مواد آسپیره شده، رشته‌های منشعب، قهوه‌ای به عرض 2 تا 6 میکرون مشاهده می‌شوند. در چرک کیست‌ها رشته‌های پیچیده (به عرض 3 تا 8 میکرون) و اجسام پلئومورفیک قهوه‌ای رنگ (به قطر تا 20 میکرون) که گاهی در حال جوانه زدن هستند دیده می‌شوند. در بافت گرانوله حاصل از کورتاژ یا بیوپسی ضایعات زگیلی شکل، بیشتر اجسام اسکلروتیک یا فوماگوئید مشاهده می‌گردند که دارای دیواره‌ی ضخیم قهوه‌ای با تقسیمات عرضی یا دوتایی بوده و ممکن است به‌صورت گروهی و یا زنجیره‌دار قرار ‌گیرند. اندازه‌ی آن‌ها از 4 تا 12 میکرون متغیر می‌باشد. نمونه‌های حاصل از ضایعات مغزی نیز به همان ترتیب قابل آزمایش بوده و در چنین مواردی بیشتر فرم رشته‌ای مشاهده می‌گردد.