ســلــول درمـــانـــی – بانک سلولی دیــــروز ، امـــــروز، فــــــــــردا
دکــتـــر مـــحــمد ابـــراهــیـــمی متخصص ژنتیک پزشکی، گروه پزشکی فردا (آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک فردا)
در چند دهه اخیر استفاده از سلول بعنوان واحد درمانی آینده مطمئن‌تری را برای درمان بیماریهای مزمن و صعب‌العلاج در مقایسه با روش‌های درمانی جاری نوید میدهد.
مراکز بانک سلولی با امید داشتن داروی شفابخش برای افراد نیازمند شروع به فعالیت نمودند. در بسیاری از کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی این مراکز فعالیت خود را با هدف جداسازی و نگه‌داری سلولهای رده اولیه خونساز از خون بندناف از میان متقاضیان، آغاز نمودند و تعداد مراکز مذکور به تدریج افزایش یافت. با بررسی وضعیت موجود در خصوص تعداد مراکز بانک سلولی و میزان مراجعه به این مراکز، دیده می‌شود که تعداد مراجعین از 2009 تا 2010 رشد ثابت داشته است. سپس این روند بحالت ثابت در آمد و در حال حاضر به نظر می‌رسد بازار آن اشباع شده و حتی تا حدودی روند کاهشی دارد. این موضوع در حالی اتفاق می‌افتد که بازار این نوع خدمات پزشکی نسبتاً کوچک بوده و در کشورهای مختلف از 0.2% تا 10% از کل متولدین را در سال به خود اختصاص میدهد و به طور متوسط در اکثر کشورهای جهان حدود 1 تا 2% می‌باشد.
سرمایه‌گذاران این رشته انتظار داشتند نه تنها از این تکنولوژی در درمان بیماریهای خونی از جمله سرطان خون و احیاء مغز استخوان بیماران استفاده کنند، بلکه در درمان طیف وسیعی از دیگر بیماریهای نیز از آن بهره مند گردند. اما پس از گذشت ده‌ها سال این انتظارات جامه عمل به خود نگرفت و تعداد داوطلبین به تدریج کاهش یافت. سرمایه‌گذاران و مردم انتظار داشتند با کشت و افزایش سلولهای بنیادی و نیز تمایز آنها به سایر رده‌های سلولی، بتوان از سلولهای بدست آمده در درمان سایر بیماری‌ها استفاده نمود. هر چند انتظارات از درمان‌های ژنی – سلولی تاکنون، آنچنان که باید محقق نشده است ولی این اصلا بدان معنا نیست که این خدمات در آینده نه چندان دور وارد عرصه خدمات پزشکی نخواهد شد.
گرچه تکنولوژی سلولی و مجوزهای استفاده از آن در بالین با سرعت کمتری نسبت به زمان مورد نظر در حال شکل‌گیری و تکمیل شدن می‌باشد، اما از هم اکنون محصولات جدید سلولی برای جداسازی و تمایز سلولهای بنیادی مورد نظر در برخی از کمپانی‌ها (Gamidacell) وارد بازار شده است. محصولات جدید درمانی به کمک تکنولوژی ژنی – سلولی به سرعت در حال تجاری سازی شدن هستند.
استفاده از سلولهای بنیادی استخراج شده از بند ناف و مغز استخوان برای اصلاح نقایص ژنی، مراحل تحقیقاتی و بالینی را طی کرده و در آینده نزدیک وارد بازار میگردد.
بسیاری در پی آن هستند که دریابند چند درصد دارندگان ذخیره سلولهای بنیادی از بانک خود بهره برده‌اند. در واقع در سنین بین 1 تا 20 سالگی درصد این افراد بسیار کم می‌باشد. اما باید بلافاصله خاطر نشان نمود که قدیمی‌ترین بانک‌های فعال در جهان قدمتی حدود 20 سال دارند. با بررسی طیف بیماران نیازمند، درخواهیم یافت که از میان بیماران مبتلا به سرطان خونی در سنین 0 تا 20 سالگی تنها 1% آنها به این درمان نیاز پیدا کرده‌اند و بقیه افراد در سنین بالاتر قرار گرفته‌اند که البته دیگر دسترسی به بانک سلولی خود نداشته‌اند .
بر طبق آمار رسمی و موثق از مرکز VisiongainLtd انگلستان، در میان 20000 مشتری بانک خون بندناف، 14 نمونه مورد استفاده قرار گرفت است. از این میان 4 نمونه برای بیمار سرطانی و مابقی برای درمان سایر بیماری‌ها بکار رفته است که نوید استفاده از این خدمات را در سایر موارد میدهد.
بر اساس بررسی‌های بعمل آمده در مرکز ویژنگن (Visiongainltd) حالت رکود در تعداد مراجعات به بانک‌های سلولی تا 5 سال آینده ادامه خواهد یافت ولی از یک سو با توجه به ساختار و روند شیوع بیماریهای مزمن و عوارض ناشی از آنها، و از سوی دیگر با افزایش توانایی موجود در این تکنولوژی، انتظار می‌رود به تدریج این درمان جایگاه مناسبی را بخود اختصاص دهد.
در سال‌های اخیر با پیشرفت‌های حاصل شده در نگه‌داری و ذخیره‌سازی سلول‌ها، این خدمات تنها به سلولهای بنیادی خون بند ناف محدود نشده و به گروه‌های سلولی دیگر مثل سلولهای جنسی زنان (تخمک) و مردان (اسپرم)، دندان‌های شیری و… گسترش یافته است. همچنین درمان‌های جدید به روش سلولی مثل SPRS-therapy برای زیباسازی و ترمیم پوستی و نیز ژن‌درمانی مثلاً با داروی neovasgulgen برای درمان بیماریهای عروقی از چندی قبل وارد بازار شده است.
پیش‌بینی موانع و مشکلات شرکت‌هایی که در زمینه بانک سلولی و سلول‌درمانی فعالیت دارند برای ده سال آینده، آسان به نظر نمی‌رسد. اول آنکه کمپانی‌های مختلف طراحی‌های متفاوتی برای درمان سلولی بکار می‌برند. برخی بر استفاده از سلولهای دستکاری شده و تولید کیمریسم آنتی‌ژنی رسپتورهای سلولهای لنفوسیتی گروه T متمرکز شده‌اند که این روش در حال حاضر رقیب جدی در میان روش‌های درمانی روتین ندارد، اما در حوزه‌های دیگر روش‌های ارائه شده رقبای جدی در بازار دارند، زیرا در این روشها از سلولهای بنیادی کمتر تمایز یافته بهره می‌گیرند که در برخی موارد، نسبت به نسل‌های تمایز یافته سلولی، اثر درمانی کمتری را نشان می‌دهند.
در واقع دو سوال جدی در هنگام درمان سلول از طرف افراد نیازمند مطرح میگردد که باید در تدوین استراتژی‌های جدید درمان سلول راه حلی برای آنها باید پیدا کرد:
اول آنکه سلول درمانی علیرغم هزینه بالای درمانی، اثر زیادی نداشته و یا در صورت دریافت نتیجه مطلوب، مدت زمان اثر آن تاکنون طولانی نبوده است. وجود این حقیقت بر گسترش مراکز سلول‌درمانی و بانک سلولی اثر ترمز کننده داشته است. لذا تمام تلاش‌ها در جهت بالا بردن میزان و مدت اثر این درمان متمرکز شده است.
مطلب دوم: عوارض ناشی از درمان سلولی و رعایت شئونات اخلاقی است. به نظر می‌رسد با گذشت زمان موضع جامعه پزشکی و مردم تا حدی در حوزه سلولهای بنیادی متعادل شده و نوع برخورد با منابع مختلف سلولی از حالت بحث وگفتگو خارج گردیده است تا جایی که در برخی از مراکز سلول‌درمانی استفاده از سلولهای بنیادی استخراج شده از جنین در کلینیک آغاز شده است و این امر دیگر باعث تحریک جامعه و ایجاد ممانعت بر سر راه این نوع تکنولوژی نمی‌شود. شاید یکی از دلایل آن دسترسی و بهینه‌سازی پروتکل‌ها برای درمان بیماریهای صعب‌العلاج می‌باشد. پیش‌بینی می‌شود در ده سال آینده چالش‌های موجود با توجه به درک بیشتر جامعه و قانونمند شدن این نوع درمان رو به کاهش خواهد گذاشت.
یکی از عوارض جدی سلول‌درمانی که باعث ترس و واهمه میگردد امکان بروز تومور و سرطان در پی انجام این درمان می‌باشد.
هر چند که به هنگام مشاوره بیماران، این عارضه را به همراه سایر عواقب نامطلوب نباید نادیده گرفت لیکن ریسک احتمال بروز آن تا حد زیادی بزرگ‌نمایی شده است. مسلم آنکه استفاده از سلول‌ها چه سلولهای خودی ولی دستکاری شده و چه سلولهای بیگانه، پتانسیل بروز اثرات نامطلوب بر فرد گیرنده را دارند اما با افزایش دانش و توان فنی و کسب تجارب بدست آمده در تکنولوژی، این عوارض به حداقل رسیده و تلاش مضاعفی برای کسب مؤثرترین و سالم‌ترین فرآورده‌های سلولی در حال انجام است. در حال حاضر در سرتاسر گیتی این حوزه از تکنولوژی، هم از جانب دولت‌ها و هم سرمایه‌گذاران خصوصی، حمایت بی‌سابقه‌ای پیدا کرده است و پیش‌بینی می‌شود در ده سال آینده بتواند با جلب اعتماد عمومی، جایگاه حقیقی این تکنولوژی ثابت گردد و موجب سلامتی و افزایش طول عمر بشریت گردد.
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام