آزمایشگاه و بالین
سرطان ریه
دکتر محسن منشدی
آزمایشگاه تشخیص طبی دکتر منشدی
سرطان ریه چیست؟
سرطان ریه، رشد بی‌رویه سلول‌های غیر طبیعی است که از بافت ریه منشأ می‌گیرند و معمولاً در لایه‌های سلولی که راه‌های هوایی را می‌پوشانند یافت می‌شوند. این سلول‌های غیر طبیعی، مسیر طبیعی رشد، تقسیم و مرگ سلولی یک سلول طبیعی را طی نمی‌کنند؛ آنها بدون کنترل تکثیر پیدا کرده و تشکیل یک یا دو توده سلولی را می‌دهند که بعنوان تومور شناخته می‌شوند. تومورها می‌توانند به بافت‌های سالم صدمه زده و آنقدر بزرگ شوند تا مشکل تنفسی ایجاد شود. سرانجام سرطان ریه می‌تواند پخش شده و به صورت متاستاز به غدد لنفاوی نزدیک خود، بافت‌ها و سایر اندام‌ها برسد.
ریه‌ها قسمتی از سیستم تنفسی می‌باشند و در درون سینه پشت قفسه صدری و بالای پرده دیافراگم قرار دارند. در هنگام دم هوا به داخل ریه‌ها وارد می‌شود و از طریق نایژه‌ها و نایژک‌ها عبور می‌کند. این راه‌های باریک هوایی، اکسیژن را به کیسه‌های کوچکی که “آلوئل” نامیده می‌شوند و در عمیق‌ترین نقاط ریه قرار دارند، حمل می‌کنند، در این نقاط اکسیژن از ریه به داخل جریان خون حرکت می‌کند و دی اکسید کربن که یک پسماند سوخت و ساز بدن است، از خون به درون ریه‌ها وارد می‌شود و از طریق بازدم به خارج از بدن هدایت می‌گردد. هرگونه بیماری ریه که با فرآیند تنفسی و تبادل هوا تداخل پیدا کند مانند سرطان ریه، منجر به کاهش حجم اکسیژن در دسترس شده و بر روی بافت‌ها و اندام‌های کل بدن تأثیر می‌گذارد. طبق اعلام انجمن سرطان آمریکا (ACS) سرطان ریه دومین سرطان شایع در مردان و زنان است (سرطان شایع دیگر سرطان پوست می‌باشد) و مهم‌ترین عامل مرگ ناشی از سرطان محسوب می‌گردد. تعداد بیمارانی که هر سال در اثر سرطان ریه فوت می‌کنند از مجموع فوت شدگان ناشی از سرطان‌های سینه، پروستات و کولون بیشتر است. انجمن سرطان آمریکا پیش‌بینی کرده بود که در سال 2013 در حدود 228000 مورد جدید سرطان ریه در ایالات متحده گزارش شود و در حدود 159000 نفر نیز در اثر این بیماری جان خود را از دست بدهند. در حالی که هر شخصی می‌تواند به سرطان ریه مبتلا شود، در حدود 2 تا از 3 مورد بیماری در اشخاص سنین 65 سال و بیشتر دیده می‌شود.
عوامل خطر برای ابتلا به سرطان ریه
- سیگار کشیدن: حداقل 80 درصد موارد مرگ ناشی از سرطان ریه بنظر می‌رسد بدلیل استعمال دخانیات باشد. تعداد سیگار و طول مدت زمانی که سیگار کشیده می‌شود متناسب با میزان افزایش خطر ابتلا به سرطان است. استنشاق دود خارج شده از ریه افراد سیگاری نیز خطر ابتلا به سرطان ریه را بالا می‌برد.
- تماس با رادون: یک عامل شایع سرطان ریه در افراد غیر سیگاری، گاز رادیواکتیو بی‌رنگ و بی‌بوی “رادون” است که بطور طبیعی در خاک وجود دارد ولی می‌تواند در برخی منازل تجمع پیدا کند.
- تماس با آزبست: آزبست عاملی است که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد. آزبست بطور شایعی موجب ابتلای به مزوتلیوما، که سرطان نادر سلول‌های پوششی سینه و شکم است، می‌گردد. بیشترین موارد مزوتلیوما (در حدود 70 تا 80 درصد)، در اشخاصی که سابقه کار با آزبست، به ویژه در صنایع کشتی سازی، ساختمانی، خودروسازی و تولید مواد ضد حریق دارند، دیده می‌شود.
- تماس با مواد سرطان‌زا (کارسینوژن) مانند آرسنیک و کروم (کرومیوم) اغلب در محیط کار
- پرتو درمانی مانند درمان قبلی برای سایر انواع سرطان
- سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان ریه.
سرطان ریه از یکی از انواع سلول‌هایی که در ریه‌ها وجود دارد آغاز می‌شود. در بیشتر موارد بنظر می‌رسد ناشی از یک تغییر ژنتیکی یا موتاسیون در DNA است که منتج به تولید پروتئین غیر طبیعی می‌شود که یا باعث رشد کنترل نشده سلول‌ها و یا مهار مرگ طبیعی آنها می‌گردد.
سرطانی که از سایر قسمت‌های بدن به ریه‌ها می‌رسد، نظیر سرطان متاستاتیک سینه، به عنوان سرطان ریه قلمداد نمی‌شود. سرطان‌هایی که از سایر مناطق به ریه‌ها منتشر شده‌اند بطور متفاوتی درمان می‌شوند، بنابراین در اینجا به آنها پرداخته نمی‌شود.
دو نوع اصلی سرطان ریه وجود دارد: سلول بزرگ و سلول کوچک. نامگذاری و افتراق این سرطان‌ها بر پایه اندازه، شکل و خصوصیات سلول‌های تومورال است، به علاوه انواع متعدد سرطان با شیوع کمتری وجود دارد که می‌توانند بر روی ریه‌ها تأثیر داشته باشند.
انواع سرطان ریه
جدول زیر نشان دهنده انواع متفاوت سرطان‌های ریه است:
|
نوع سرطان ریه |
درصد سرطان‌های ریه |
توضیحات |
| سرطان سلول غیر کوچک ریه (NSCLC) |
90 – %85 |
بیشتر موارد سرطان ریه در این دسته قرار دارد.
|
| کارسینوم سلول سنگفرشی (اپیدرموئید) |
30 – %25
|
سلول‌های سنگفرشی سلول‌های مسطحی هستند که بطور طبیعی در پوست، دهان و گلو (بجز ریه‌ها) وجود دارند ولی در پاسخ به آسیب‌ها و صدمات در ریه‌ها نیز بوجود می‌آیند، این نوع سرطان ریه عمدتاً در افراد سیگاری دیده می‌شود.
|
| آدنو کارسینوما |
%40 |
این نوع سرطان که از سلول‌های ترشح کننده موکوس منشأ می‌گیرد بیشتر در افراد سیگاری و یا کسانی که سابقاً سیگاری بوده‌اند دیده می‌شود اما در افراد غیر سیگاری نیز بسیار شایع است.
|
| کارسینوم سلول بزرگ (تمایز نیافته) |
15 – %10 |
این نوع تمایل به رشد و انتشار سریع دارد و بیشتر نیز در افراد سیگاری دیده می‌شود.
|
| زیرگونه‌های مختلف |
کمتر شایع |
نمونه این دسته شامل کارسینوم آدنواسکواموس و کارسینوم سارکوماتوئید است.
|
| سرطان سلول کوچک ریه (SCLC) |
15 – %10 |
به عنوان سرطان سلول جو دو سر (Oat cell) و کارسینوم سلول کوچک تمایز نیافته نیز شناخته می‌شود، این نوع عمدتاً در افراد سیگاری دیده می‌شود.
|
|
سایر |
||
| تومورهای سرطان ریه |
کمتر از 5% |
اغلب دارای رشد آهسته هستند.
|
| سایر تومورهایی که در ریه پیدا می‌شوند. |
نادر |
نمونه این دسته شامل سارکوما‌ها و لنفوماها است. |
علائم و نشانه‌ها
تشخیص سرطان ریه در مراحل اولیه کار سختی است. در اغلب موارد نشانه‌ای وجود ندارد تا اینکه بیماری بخوبی پیشرفت کند. برخی از علائم بیماری عبارتند از:
- سرفه مداوم
- عفونت مداوم یا مکرر ریه‌ها (مانند پنومونی و برونشیت)
- گرفتگی صدا
- تنگی نفس
- خس خس سینه
- درد قفسه سینه
- ضعف یا خستگی
- کاهش وزن
- از دست دادن اشتها
- سرفه خون‌آلود
هنگامی که سرطان ریه به سایر نقاط بدن متاستاز می‌دهد سایر علائم و نشانه‌های مرتبط با این نواحی مثل درد استخوان، نشانه‌های عصبی و غدد لنفاوی متورم ممکن است بروز یابند.
آزمایش‌ها
هدف از انجام آزمایش‌ها تشخیص زودهنگام سرطان ریه، تعیین نوع خاص آن و میزان گسترش بیماری، کمک به درمان و ارزیابی وضعیت عمومی شخص از نظر سلامتی و عملکرد ریه است.
آزمایشی با استفاده از نمونه خون برای غربالگری یا تشخیص سرطان ریه وجود ندارد، گرچه دستورالعمل‌های اخیر کالج آمریکایی پزشکان متخصص قفسه صدری، انجمن سرطان آمریکا و شبکه ملی سرطان توصیه می‌کنند که افراد با ریسک بالای خطر ابتلا به سرطان ریه مانند سالمندان و کسانی که سیگاری هستند و یا سابقه سیگاری بودن را دارند باید بطور دوره‌ای تحت اسکن توموگرافی کامپیوتری با دوز کم (LDCT) قرار گیرند تا به تشخیص مراحل اولیه سرطان ریه کمک شود. این توصیه‌ها محدود به کسانی است که ریسک بالایی برای ابتلا به سرطان ریه دارند. غربالگری بایستی در مراکز مجرب در این پروسه تشخیصی انجام شود.
گاهی اوقات عکسبرداری از سینه با اشعه X ممکن است برای مشاهده ریه‌ها و بافت‌های اطراف آن به منظور جستجوی تومورها انجام شود. همچنین آزمایش سیتولوژی خلط، روشی که در آن سلول‌ها از ریه‌ها بدست می‌آیند، ممکن است برای جستجوی سلول‌های سرطانی مورد استفاده قرارگیرد. در هر حال این روش‌های تشخیصی با هیچ دستورالعمل ثابت شده‌ای جهت اهداف غربالگری توصیه نشده‌اند.
تشخیص و مرحله بندی
تشخیص سرطان ریه معمولاً با بررسی بافت و یا سلول‌های ریه‌ها با استفاده از میکروسکوپ تأیید می‌شود. اگر بافت یا سلول‌ها سرطانی باشند، قدم بعدی تعیین مرحله یا میزان گسترش بیماری است. درمان بیماری تا حدودی وابسته به مرحله سرطان خواهد بود و با توجه به میزان گسترش بیماری از منطقه آغازین، طبقه بندی می‌شود. آزمایش‌هایی که برای تشخیص و مرحله بندی بکار می‌روند عبارتند از:
- بیوپسی: هنگامی که شک به وجود سرطان ایجاد می‌شود، بیوپسی صورت می‌گیرد که طی آن مقداری از بافت ناحیه مشکوک برداشته شده و توسط پاتولوژیست زیر میکروسکپ بررسی می‌شود. نمونه سلولی ممکن است با فرو کردن سوزن ظریف به درون ریه‌ها و آسپیراسیون سلول‌ها (که به عنوان بیوپسی سوزنی، آسپیراسیون سوزن ظریف یا FNAنیز نامیده می‌شود) انجام گیرد. روش رایج‌تر، استفاده از برونکوسکوپ است که دارای یک لوله بلند، باریک و منور است که از طریق فرستادن به درون راه‌های هوایی ساختارهای آنها دیده می‌شود و نمونه مورد نظر جمع‌آوری می‌گردد. در برخی موارد، نمونه بافتی ممکن است حین عمل جراحی برداشته شود.
- سیتولوژی: امکان دارد این روش برای تثبیت تشخیص سرطان ریه با استفاده از آزمایش سلول‌های حاصل از نمونه مایع بدست آمده طی برونکوسکوپی یا نمونه حاصل از خلط مورد استفاده قرار گیرد. نمونه‌های خلط (ترشحات عمیق تنفسی نه بزاق) ممکن است توسط سرفه شدید و انتقال به درون ظرف استریلی که توسط آزمایشگاه آماده شده است اخذ گردد. اگر فردی قادر به تهیه نمونه خلط نباشد در آن صورت با وادار کردن وی به انجام تنفس محلول سالین استریل یا بخارات گلیسیرین برای چند دقیقه، سبب نرم شدن خلط موجود در ریه‌ها می‌شوند.
- آنالیز مایع جنب (پلور): این روش، ارزیابی مایع خارج شده از فضای مابین ریه‌ها و دیواره سینه است که به وسیله تکنیکی تحت عنوان Thoracentesis انجام می‌شود و به عنوان قسمتی از مرحله بندی جهت کمک به تعیین اینکه آیا سرطان به خارج از ریه‌ها گسترش یافته یا خیر، بکار می‌رود. این روش فقط در افرادی که مقادیر زیادی مایع در این فضا دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا در حالت طبیعی مقدار مایع موجود آنقدر کم است که نمی‌توان به طور مطمئن نمونه برداری کرد.
مرحله بندی، سایر بررسی‌ها از قبیل معاینه بالینی یا عکسبرداری که برای جستجوی علل وجودی سرطان در سایر اندام‌ها یا قسمت‌های بدن انجام می‌شود را نیز شامل می‌گردد.
راهنمای درمان
ممکن است برای کمک به انتخاب درمان نیز، انجام آزمایش‌ها بکار آیند. برخی از مبتلایان به سرطان ریه سلول غیر کوچک (NSCLC) مطابق با نوعNSCLC و نتایج برخی از تست‌های مولکولی ممکن است برای درمان هدفمند کاندید شوند. درمان هدفمند نوع جدیدی از درمان سرطان است که از داروهایی استفاده می‌کند که اثر بیشتری بر روی بافت سرطانی دارد و بیشتر عوارض جانبی همراه درمان‌های استاندارد را کاهش می‌دهد. این درمان بر این حقیقت پایه گذاری شده که آرایش ژنتیکی سلول‌های سرطانی نسبت به سلول‌های طبیعی اطراف آنها متفاوت است. درمان هدفمند به بر هم زدن مراحل خاص یا فرآیندهایی که اختصاص به رشد سلول‌های سرطانی دارند، کمک می‌کند.
این دسته آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- موتاسیون ژن EGFR: در 10 تا 15 درصد سرطان‌های آدنوکارسینومای ریه سلول بزرگ وجود دارد. در صورت وجود این جهش، بیمار به احتمال زیاد به مهار کننده تیروزین کیناز که شامل داروهایی از قبیلgefitinib و erlotinib است، پاسخ می‌دهد.
- موتاسیون ژن KRAS: شامل 20 تا 30 درصد سرطان‌های آدنوکارسینومای ریه سلول بزرگ است. در صورت وجود این جهش، بیمار با احتمال کمتری به مهار کنندههای تیروزین کیناز پاسخ می‌دهد.
- موتاسیون ژن ALK یا بازآرایی ژن: (EML4-ALK در حدود 5 درصد سرطان‌های ریه سلول بزرگ)، اغلب در افراد سیگاری غیر حرفه‌ای یا افراد غیر سیگاری مبتلا به آدنوکارسینوما دیده می‌شود. در صورت وجود این جهش، سرطان به احتمال قوی به مهار کنندههای ALK کیناز مانندcrizotinib و به احتمال ضعیف به مهار کنندههای تیروزین کیناز پاسخ می‌دهند.
- موتاسیون ژن ROS1: (1 تا 2 درصد سرطان‌های آدنوکارسینومای ریه سلول بزرگ)، این موارد همراه با بازآرایی ژنی، با احتمال بیشتری به crizotinib و احتمال کمتری به مهار کنندههای تیروزین کیناز پاسخ می‌دهند.
سایر تست‌های آزمایشگاهی
تست‌های عمومی اغلب برای کمک به ارزیابی میزان سلامتی فرد مبتلا و یا پایش آنها طی دوره درمانی بکار می‌روند. برخی از این تست‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- CBC (شمارش کامل خون)، برای ارزیابی سلول‌های خونی
- CMP (پانل جامع متابولیک)، برای ارزیابی عملکرد عضو
- ABGs (گازهای خونی)، نمونه خونی از سرخرگ برای اندازه‌گیری pH خون، اکسیژن و دی اکسید کربن گرفته می‌شود تا میزان عملکرد ریه‌ها ارزیابی گردد.
- کشت خلط، برای جداسازی و تشخیص عفونت‌های باکتریایی ریه انجام می‌شود.
تست‌های غیر آزمایشگاهی
تست‌های عملکرد ریوی (PFTs) ممکن است برای ارزیابی عملکرد ریه بکار روند.
یک سری از روش‌های تصویربرداری برای کمک به تشخیص و مرحله بندی سرطان ریه مورد استفاده قرار می‌گیرند که شامل:
- عکسبرداری ریه با اشعه X
- سی‌تی اسکن
- ام آر آی
- PET اسکن
- اولتراسوند
- اسکن استخوان
درمان
درمان مناسب سرطان ریه بستگی به نوع سرطان، مرحله سرطان و خصوصیات آن دارد. مرحله بندی، اندازه سرطان، جایگاه آن و میزان گسترش آن را ارزیابی می‌کند.
درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- جراحی برای خارج کردن قسمتی از یک لوب ریه، یک لوب ریه یا تمام یک ریه
- جراحی برای کمک به کاهش نشانه‌هایی از قبیل انسداد راه هوایی یا تجمع مایع
- پرتو درمانی
- شیمی درمانی
- درمان هدفمند
- داروهایی که رشد عروق خونی تومور (آنژیوژنزیس) را مورد هدف قرار می‌دهند.
- داروهایی که EGFR (گیرنده فاکتور رشد اپیدرمال)– مهار کننده تیروزین کیناز را مورد هدف قرار می‌دهند، دارو درمانی مانند gefitinib و erlotinib
- داروهایی که پروتئین ساخته شده توسط ژن تغییر یافته ALK را مورد هدف قرار می‌دهند، مانند crizotinib
بیمارانی که به درمان‌های رایج مقاوم می‌شوند و یا مبتلا به سرطان‌های ریه غیر قابل جراحی هستند، ممکن است داوطلب شرکت در تحقیقات بالینی با درمان‌های جدید شوند. دامنه‌های امیدوار کننده‌ای از تحقیقات وجود دارد که ممکن است انتخاب‌های درمانی دیگری را به این بیماران پیشنهاد دهد.
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام