راهنمای تهیه دستورالعمل‌های اجرایی استاندارد (SOP) برای آزمایشگاه خون شناسی
علی‌اصغر صفری فرد، کارشناس ارشد خون شناسی و بانک خون
فصل نهم: میکروسکوپی
میکروسکوپ مدرن یک وسیله واجب و حتمی در آزمایشگاه است و فهم تئوری اصول کارکرد آن دارای اهمیت فراوان می‌باشد. میکروسکوپ، دستگاهی دقیق و ارزشمند بوده و استفاده مؤثر از آن نیازمند سطحی از مهارت و آموزش‌های پایه می‌باشد. زمان اختصاص داده شده بر روی تنظیم سیستماتیک میکروسکوپ حیاتی است. باید توجه داشت استفاده از میکروسکوپی که به طور ضعیف تنظیم شده است منجر به خستگی، سردرد و احتمالاً فشار بر روی چشم‌ها می‌گردد.
میکروسکوپ از عدسی‌های شیئی و چشمی با مکانیسم‌های مورد نیاز برای فوکوس بر روی اجسام و سیستم عبوری برای گذر نور روشن از نمونه‌ی تحت آزمایش به درون عدسی‌های شیئی تشکیل شده است. کندانسور یا متراکم کننده (مابین منبع نوری و نمونه) پرتوهای نوری را بر روی نمونه موازنه می‌کند. لنزهای شیئی تصویر بزرگ شده را در داخل میکروسکوپ تولید می‌کند و لنزهای چشمی این تصویر را خیلی بزرگتر کرده و قادر می‌سازد که توسط چشم‌ها دیده شوند.
قسمت شیئی
معمولاً سه عدد لنز در قسمت دماغه میکروسکوپ وجود دارد. لنزهای شیئی که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند دارای قدرت بزرگنمایی 10، 40 و 100 می‌باشند. به طور کلی عدسی X100 نیازمند روغن ایمرسیون است.
قسمت‌های چشمی
میکروسکوپ ممکن است یک چشمی یا دو چشمی باشد. قدرت بزرگنمایی بر روی آنها حک شده است که بیشتر 6 برابر و 10 برابر هستند. بزرگنمایی نمونه مورد آزمایش بوسیله ضرب قدرت بزرگنمایی عدسی شیئی در بزرگنمایی عدسی چشمی بدست می‌آید.
سیستم روشنایی
ترجیحاً منبع نور باید لامپ رشته‌ای تنگستن باشد. نور ممکن است توسط یک آینه به درون میکروسکوپ ارسال گردد. برای کاهش شدت نور، میکروسکوپ نباید در معرض نور مستقیم بدون استفاده از فیلتر خاکستری پررنگ استفاده شود.
کندانسور یک لنز محدب است که نور را به سمت شیء مورد آزمایش متمرکز می‌کند. کندانسور مابین منبع نور و صفحه قرار‌گیری نمونه است و دريچه آن برای افزایش یا کاهش نوری که به داخل کندانسور عبور می‌کند استفاده می‌شود.
تنظیم درست عدسی کندانسور برای تولید تصویر واضح اساسی است. کندانسور باید طوری تنظیم شود که تابش صحیح بر روی نمونه ایجاد گردد. پرتوهای نور از منبع نوری باید بر روی صفحه کاری متمرکز شود و تقریباً این نور عبوری باید لنزهای سیستمی را پر کند.
تنظیم میکروسکوپ برای تابش مناسب
- عدسی شیئي x10 را انتخاب کنید.
- بر روی اسلاید تمرکز نمائید.
- دیافراگم عنبیه کندانسور را تا پائین‌ترین حد خود ببندید.
- منبع نوری را با استفاده از دو پیچ کناری کندانسور در حالت مرکزی قرار دهید.
- کندانسور را تا هنگامی که به رنگ نارنجی ملایم یا قرمز کمرنگ در اطراف منبع نوری ایجاد شود متمرکز نمائید.
- منبع دیافراگم نور را به حدی که نور تمام سطح مورد مطالعه را پر کند، باز کنید.
- عدسی‌های چشمی را در بیاورید، به داخل لوله چشمی میکروسکوپ نگاه کنید و دیافراگم عنبیه کندانسور را باز کنید به طوری که نور در حدود تا سطح مورد مطالعه را پر کند.
- شدت نور را به حدی که مناسب خودتان است تنظیم کنید.
تمرکز بر روی نمونه
عدسی شیئی با قدرت پائین :(X10) کندانسور را تنگ کنید. عدسی شیئی را تا حدی که در بالای اسلاید قرار گیرد پایین بیاورید. با استفاده از پیچ تنظیم کننده ميكرو عدسی شیئی را تا حدی که تصویر واضح ظاهر شود بالا ببرید. با استفاده از تنظیم دقیق و نرم، کندانسور را باز کنید تا تابش کافی بدست آید.
عدسی روغن ایمرسیون :(X100) اسلایدهای رنگ شده‌ی خشک باید مورد استفاده قرار گیرد. یک قطره از روغن ایمرسیون را روی قسمتی از اسلاید که می‌خواهیم بررسی نمائیم قرار دهید. کندانسور را باز کنید. عدسی شیئی را پائین بیاورید تا اینکه با روغن تماس پیدا کند. تا حد ممکن عدسی را نزدیک اسلاید نمائید و مراقب باشید که بر روی اسلاید فشاری وارد نشود. فشار عدسی شيئی را بر روی اسلاید وارد نکنید. از راه قسمت چشمی نگاه کنید و خیلی آرام و به نرمی تنظیم نمائید تا حدی که تصویر واضح شود.
احتیاطات
- میکروسکوپ را هنگامی که کار نمی‌کند بپوشانید.
- بعد از استفاده از میکروسکوپ، روغن ایمرسیون روی عدسی شیئی را پاک نمائید.
- قبل و بعد از استفاده از میکروسکوپ، قسمت‌های چشمی را با دستمال مخصوص لنزها (کاغذ جاذب یا دستمال نرم) و مایع تمیز کننده که از مقادیر مساوی از اتر و الکل ایزوپروپیل تهیه شده است پاک کنید.
- برای پاک کردن لنزها از گزیلل استفاده نکنید. همینطور لنزها را در داخل الکل غوطه‌ور نکنید زیرا همانطور که می‌دانیم الکل ممکن است سیمان را هم حل کند.
- در خلال مدتی که بدنبال جستجو و بررسی کلی اسلاید هستید، آنقدر عدسی‌های شیئی را پایین نیاورید تا به سطح اسلاید برخورد داشته باشند، زیرا ممکن است این کار به لنزها آسیب برساند یا سبب شکستن اسلاید شود.
- میکروسکوپ را با هر گونه روغن یا اسپری روغنی، روغنکاری نکنید، زیرا بتدریج روغن خشک و سفت شده، به مکانسیم دستگاه آسیب می‌رساند.
- هنگامی که از میکروسکوپ استفاده نمی‌کنید منبع تغذیه دستگاه را خاموش کنید.
- در مناطقی با آب و هوای گرم و مرطوب، به منظور جلوگیری از رشــد قـــارچ بر روی عدسی‌ها، بعد از ظهرها میکروسکوپ را در کمد گرم که توسط یک یا دو لامپ حبابی 40 وات گرم می‌شود قرار دهید تا فضای گرم و خشک به طور مداوم وجود داشته باشد.
- در مناطق با آب و هوای گرم و خشک، مهم‌ترین مشکل گرد و خاک است. به غیر از نگهداری میکروسکوپ به صورت پوشیده، هنگامی که میکروسکوپ مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، در انتهای روز کاری میکروسکوپ را با استفاده از فشار هوا پاک کنید تا پرز و غبار روی آن پراکنده شود (مانند استفاده از سشوار برقی)، سپس لنزها را با برس مخصوص عدسی یا برس خیلی نرم پاک کنید. اگر ذرات گرد و خاک بر روی سطوح شیئی میکروسکوپ باقی ماند با کاغذ تمیز، این گرد و خاک‌ها را پاک نمایید.
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام