آزمایشگاه و بالین
تومور بدخیم مغز
دکتر محسن منشدی
آزمایشگاه تشخیص طبی دکتر منشدی
www.manshadilab.com
تومورهای مغزی در هر سنی حتی در سنین کودکی می‌توانند به وجود آیند، هرچند در افراد مسن شیوع بیشتری دارد. در انگلستان سالانه حدود 5000 نفر مبتلا به تومور اولیه بدخیم مغزی شناسایی می‌شوند. تشخیص در سایر مبتلایان، تومور ثانویه است. علت اصلی تومورهای اولیه بدخیم مغزی، ناشناخته است؛ اما احتمال می‌رود که برخی بیماری‌های ژنتیکی خاص و داشتن سابقه پرتودرمانی در ناحیه سر، خطر ابتلا را افزایش دهد.
علائم تومور بدخیم مغز
علائم تومور بدخیم مغز بستگی دارد به وسعت تومور و اینکه در کجای مغز قرار گرفته است. نشانه‌های تومور مغزی زمانی ظاهر می‌شوند که تومور بر ناحیه‌ای از مغز فشار وارد آورد و یا مانع عملکرد درست یک ناحیه از مغز شود.
نشانه‌های افزایش فشار بر روی مغز
نشانه‌های رایج افزایش فشار درون جمجمه عبارتند از:
- سردردهای شدید و مداوم که معمولاً هنگام صبح یا زمان خم شدن و یا سرفه کردن بدتر می‌شوند.
- تهوع و استفراغ مداوم
- خواب‌آلودگی
- مشکلات بینایی از قبیل تاری دید، مشاهده اجسام شناور در دید و از دست دادن بینایی که ممکن است گذرا باشد.
- تشنج که ممکن است کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد یا فقط در یک ناحیه بروز کند.
نشانه‌های حاصل از محل استقرار تومور
مناطق مختلف مغز عملکردهای مختلفی را کنترل می‌کنند، به‌طوری‌که بسته به محل استقرار تومور، علائم ناشی از تومور، متفاوت است؛ به‌عنوان مثال علائم حضور تومور در نواحی زیر عبارتند از:
- لوب جلویی، ممکن است باعث ایجاد تغییر در شخصیت، ضعف در یک قسمت بدن و از دست دادن حس بویایی شود.
- لوب تمپورال (گیجگاهی)، ممکن است سبب فراموشی، ازدست دادن قدرت تکلم (آفازیا) و تشنج شود.
- لوب آهیانه، ممکن است باعث اختلالات گفتاری و بی‌حسی یا ضعف دریک طرف بدن شود.
- لوب پس‌سری، ممکن است سبب از دست رفتن بینایی یک طرف از بدن شود.
- ناحیه مخچه، ممکن است باعث عدم هماهنگی اعضای بدن، چشمک زدن، استفراغ و سفتی گردن شود.
- ناحیه ساقه مغز، ممکن است سبب عدم تعادل و ایجاد مشکل در راه رفتن، ضعف عضلات صورت، دوبینی، اشکال در تکلم (دیس‌آرتری) و اشکال در بلع (دیسفاژی) گردد.
در صورت مشاهده علائم پایدار و نگران‌کننده که ممکن است توسط تومور مغزی ایجاد شده باشد، اقدام جهت معاینه توسط یک پزشک، بسیار مهم است. حتی اگر احتمال ابتلا به تومور مغزی در فرد کم باشد، بهتر است برای اطمینان مورد بررسی قرار گیرد. اگر پزشک مربوطه نتوانست علت ایجاد این علائم را تشخیص دهد، ممکن است بیمار را جهت تست‌های تکمیلی و انجام اقداماتی مانند اسکن مغز، به یک نورولوژیست معرفی کند.
علل ایجادکننده تومور بدخیم مغز
منشأ بیشتر تومورهای بدخیم مغز، تومورهایی در سایر اندام‌های بدن است که از طریق جریان خون به مغز می‌رسند. به این دسته از تومورها، تومورهای ثانویه گفته می‌شود.
سرطان‌هایی که می‌توانند به مغز دست‌اندازی کنندعبارتند از: سرطان ریه، سرطان پستان، سرطان روده و سرطان پوست (ملانوم).
برخی سرطان‌های اولیه بدخیم مغزی (تومورهای سرطانی که در مغز ایجاد می‌شوند) در اثر تومورهای مغزی که در ابتدا خوش‌خیم بوده‌اند و سپس سرطانی شده‌اند، به وجود می‌آیند؛ اما معمولاً علت دقیق ایجاد تومور اولیه مشخص نیست.
به‌طورکلی تومورهای مغز بسته به نوع رفتارشان مثل سرعت رشد و احتمال رشد مجدد پس از درمان، از 1 تا 4 طبقه‌بندی می‌شوند. تومور بدخیم مغزی معمولاً درجه 3 یا 4 است، درحالی‌که معمولاً تومورهای خوش‌خیم و یا غیرسرطانی در دستجات 1 یا 2 طبقه‌بندی می‌شوند.
انواع تومورهای بدخیم
بیشتر تومورهای بدخیم مغز از بافت گلیال که سلول‌های عصبی مغز را تأمین می‌کنند، منشأ می‌گیرند، به این نوع تومورها گلیوما گفته می‌شود. گلیوماها بسته به منشأ سلول‌هایی که از آن به وجود آمده‌اند، به دستجاتی تقسیم می‌شوند از جمله:
- آستروسیتوما از سلول‌هایی منشأ می‌گیرند که چهارچوب مغز را تشکیل می‌دهند.
- الیگودندروگلیوما از سلول‌های تولیدکننده چربی پوشش‌دهنده رشته‌های عصبی منشأ می‌گیرند.
- اپاندیموما از سلول‌های موجود در حفره‌های داخل مغز منشأ می‌گیرند.
البته ممکن است یک تومور بدخیم با خصوصیات تمامی موارد یادشده، به‌صورت یکجا وجود داشته باشد و یا حتی در قسمت دیگری از مغز به وجود آید.
افراد در معرض خطر ابتلا
برخی از عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به تومورهای مغزی را افزایش دهند عبارتند از:
سن: تومورهای مغزی در هر سنی حتی در کودکی به وجود می‌آیند، اما بیشترین خطر ابتلا در سنین بالاتر است. بیشتر تومورها در افراد بالای 50 سال ایجاد می‌شوند.
سابقه خانوادگی: کسانی که دارای سابقه خانوادگی تومور مغزی هستند کمی بیشتر در معرض ابتلا به تومور مغزی قرار دارند.
پرتودرمانی: اگر مغز حین پرتودرمانی در معرض تشعشع قرار گرفته باشد، خطر بروز انواع بخصوصی از تومور مغزی در آینده بیشتر خواهد بود.
بیماری‌های ژنتیکی: بعضی از بیماری‌های ژنتیکی می‌توانند خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش دهند، از جمله:
- نوروفیبروماتوز نوع 1 یا 2
- توبروس اسکلروز
- سندروم تورکوت
- سندروم سرطان لی- فرامنی
- سندروم فون‌هیپل‌لیندو
- سندروم گورلین
برخلاف اکثر تومورهای مغزی، تومورهای مرتبط با بیماری‌های فوق‌الذکر، بیشتر در اطفال و نوجوانان ظاهر می‌شوند.
تشخیص تومور بدخیم مغزی
پزشک بیمار را معاینه و در مورد علائم بیماری از وی سؤالاتی می‌کند، همچنین ممکن است چند آزمایش عصبی ساده را روی بیمار انجام دهد.
اگر پزشک به وجود تومور مشکوک شود و یا عامل اصلی ایجادکننده علائم را تشخیص ندهد، احتمالاً بیمار را به یک نورولوژیست (متخصص مغز و اعصاب) معرفی خواهد کرد.
تست عصبی
پزشک و یا متخصص مغز و اعصاب جهت بررسی مشکلات مرتبط با تومور مغزی ممکن است یک سری آزمایش‌هایی را بر روی سیستم عصبی بیمار انجام دهد که شامل موارد زیر می‌باشد:
- سنجش قدرت دست‌ها و پاها
- بررسی واکنش‌هایی مانند واکنش تند و سریع زانوان
- سنجش شنوایی و بینایی
- حساسیت پوستی
- سنجش میزان تعادل و هماهنگی
- سنجش حافظه و قدرت ذهن (با بهره‌گیری از سؤالات ساده یا منطق ریاضی)
آزمایش‌های تکمیلی
سایر آزمایش‌هایی که ممکن است به تشخیص تومور مغزی کمک کنند عبارتند از:
- سی‌تی‌اسکن که تصاویر واضحی از مغز را به کمک اشعه X ارائه می‌دهد.
- ام آر آی که با استفاده ازصفحات مغناطیسی قوی وامواج رادیوئی تصاویر واضحی از مغز تهیه می‌کند.
- الکتروانسفالوگرام که طی آن الکترودها به پوست سر متصل شده و فعالیت مغزی را برای جستجوی هرگونه اختلالات ثبت می‌نماید.
اگر احتمال وجود تومور در مغز باشد ممکن است برای تعیین نوع تومور و انتخاب مؤثرترین روش درمانی، بیوپسی (برداشت قسمتی از بافت طی جراحی) انجام شود. در خلال بیهوشی حفره کوچکی (تحت عنوان حفره با مته) در جمجمه ایجاد می‌شود و با استفاده از یک سوزن نازک قسمتی از بافت تومور برداشته می‌شود. احتمال دارد بیمار تا چند روز بعد از عمل، در بیمارستان بستری باشد.
درمان
درصورتی‌که شخص دچار تومور بدخیم مغز باشد، معمولاً نیازمند عمل جراحی برای برداشتن تومور در حد امکان است. سپس ممکن است از پرتودرمانی و یا شیمی‌درمانی، برای از بین بردن بقایای بافت سرطانی استفاده شود. هدف، خارج کردن تومور یا در حد امکان تخریب کامل تومور و در بهترین حالت خلاص شدن از شر تمام سلول‌های سرطانی است. به‌هرحال همیشه این کار ممکن نیست و سرانجام بیشتر تومورهای بدخیم مغزی بعد از درمان عود می‌کنند.
تومور بدخیم مغزی اولیه بایستی هرچه زودتر درمان شود، به خاطراینکه تومور می‌تواند پخش شود و به سایر قسمت‌های مغز و نخاع آسیب برساند. اگر تومور بعد از درمان عود کند یا تومور مغزی ثانویه باشد (یعنی سرطان از جای دیگری از بدن به مغز گسترش پیدا کرده است) معمولاً درمان امکان‌پذیر نیست. در این موارد درمان شامل کنترل علائم بیماری و افزایش طول عمر است.
جراحی
برای بیشتر مبتلایان به تومور بدخیم مغزی عمل جراحی توصیه می‌شود. اگر اندازه یا محل قرارگرفته تومور طوری باشد که عمل جراحی امکان‌پذیر نباشد، در این موارد درمان و یا درمان‌های دیگری توصیه می‌شود. عمل اصلی درمان مبتلایان به تومور مغزی، جمجمه‌‌برداری (Craniotomy) نامیده می‌شود. بیمار تحت بیهوشی عمومی قرارمی‌گیرد؛ یک ناحیه از سر تراشیده می‌شود و بخشی از جمجمه برش می‌خورد تا دریچه‌ای برای آشکار شدن مغز و تومور زیر آن ایجاد شود. در این صورت جراح می‌تواند تا حد امکان تومور را خارج کند و قسمت برداشته شده از جمجمه را مجدداً سر جای خود قرار دهد و با پیچ‌های فلزی آن را در جای خود محکم نماید. پس از عمل جراحی، ممکن است پرتودرمانی و یا شیمی‌درمانی برای از بین بردن هرگونه سلول سرطانی باقیمانده و کاهش خطر عود سرطان توصیه شود.
پرتودرمانی
پرتودرمانی نوعی درمان است که در آن امواج تشعشعی با انرژی بالا برروی تومور متمرکز می‌شوند تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرند. این روش درمانی می‌تواند بعد از عمل جراحی مورد استفاده قرار گیرد یا به‌عنوان یک درمان اصلی برای تومورهایی که خارج کردن آن‌ها مشکل است، بکار رود. پرتودرمانی معمولاً در دوزهای متعدد با رعایت فواصل زمانی، طی یک هفته انجام می‌شود. یک دوره کامل درمانی، معمولاً شش هفته طول می‌کشد.
اثرات جانبی احتمالی پرتودرمانی تومور مغزی عبارتند از: تهوع، ریزش موقت موها، خستگی و پوست قرمز دردناک.
در موارد بسیار نادری، درمان مشابهی به نام “درمان با اشعه پروتون” ممکن است توصیه شود؛ اما این نوع درمان، فقط در موارد بسیار خاص مناسب می‌باشد.
شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی، استفاده از دارو برای کشتن سلول‌های سرطانی است. این روش درمانی ممکن است همراه با پرتودرمانی یا به‌طور مستقل بکار رود، همچنین برای کشتن سلول‌های باقیمانده بعد از عمل جراحی یا برای کمک به تخفیف علائم، زمانی که درمان امکان‌پذیر نباشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
داروهای شیمی‌درمانی برای تومور مغزی به اشکال مختلفی وجود دارند از جمله:
- قرص‌های خوراکی
- تزریقی وریدی
- صفحات دیسکی شکل کوچک که حین عمل جراحی داخل مغز قرار می‌گیرند.
به‌طورکلی، عوارض جانبی شیمی‌درمانی، بستگی به نوع داروهای خاص مصرف شده دارد.
عوارض جانبی عمومی شایع عبارتند از: خستگی، سردرد، ریزش موقت موها و تهوع.
زندگی با تومور مغزی
زندگی با یک تومور مغزی ساده نیست. بیمار ممکن است در مواردی برای مشکلات احتمالی که برای خود و خانواده‌اش به وجود خواهد آمد، نگران و مضطرب باشد. این مورد کاملاً طبیعی است، این نگرانی می‌تواند جهت پیگیری اطلاعات دقیق پزشکی درباره تومور و درمان آن، به او کمک کند و این اطمینان را به بیمار بدهد که به‌طور کامل در تصمیم‌گیری درمان خود، دخیل خواهد بود.
بهبودی و چشم‌انداز
عواقب تومورهای بدخیم اولیه مغزی، بستگی به عواملی از قبیل نوع و محل قرار گرفتن تومور، سن بیمار و شدت بیماری در زمان تشخیص دارد. به‌طورکلی حدود 40 درصد بیماران حداقل یک سال، حدود 19 درصد بیماران حداقل پنج سال و حدود 14 درصد بیماران حداقل ده سال، به حیات خود ادامه می‌دهند. اگر درمان موفقیت‌آمیز باشد، بیمار هنوز با چند مشکل دیگر سروکار خواهد داشت؛ مانند تشنج، اختلالات حرکتی و یا اختلال در تکلم. بیمار ممکن است به درمان حمایتی برای کمک به بازتوانی یا وفق دادن خود با این مشکلات نیاز داشته باشد، همچنین نیازمند معاینات و مراقبت‌های مداوم و پیگیر خواهد بود تا در صورت عود مجدد بیماری، تشخیص داده شود.
مراقبت‌های پیگیرانه
تومورهای بدخیم مغزی غالباً پس از درمان عود می‌کنند، بنابراین بررسی جهت مشاهده علائم بیماری در فواصل منظم، توصیه می‌شود. این مراقبت‌ها ممکن است شامل گفتگو در مورد هرگونه علامت جدید نگران‌کننده‌ای که در بیمار به وجود آمده است، معاینه بالینی و گاهی اوقات اسکن مغزی باشد. این معاینات و مراقبت‌ها معمولاً حداقل هر چند ماه یک‌بار انجام می‌شوند اما درصورتی‌که مشکل خاصی وجود نداشته باشد، این فاصله زمانی طولانی‌تر خواهد بود.
https://en.wikipedia.org/wiki/Brain_tumor
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام