تاريخچه پاتولوژي در تركيه

دکتر کریمی

در دوره حكومت عثماني، سلطان محمد دوم در سال 1827 مدرسه نظامي طب و جراحي را در استانبول تأسيس نمود. اين مدرسه در واقع اولين دانشكده طب مدرن در دوران خود محسوب مي‌شد. در ابتدا تدريس به زبان فرانسه انجام مي‌شد اما در سال 1841 به تركي تغيير يافت. در دوران عثماني، ‌پس از آن كه دكتر برنارد از دانشكده پزشكي وين عهده‌دار مديريت مدرسه طب استانبول شد، طب تحولات زيادي را به خود ديد. پس از آنكه سلطان عبدالحميد در سال 1841 اجازه تشريح اجساد را داد اطلاعات زيادي در زمينه آناتومي و آناتوميكال پاتولوژي فراهم آمد. اولين اجازه رسمي جهت تشريح جسد در دوره عثماني در سال 1842 صادر شد. آموزش پاتولوژي در مدرسه طب اولين بار توسط احمد حلمي پاشا در اواخر قرن نوزده آغاز شد. كرملي عزيز، اوهانز طبيبيان، احمد فريت و رفعت حسام‌الدين، ديگر اساتيد پاتولوژي تا شروع قرن بيستم بودند.^.(6-1)

حمدي سوات آكنار (1936 – 1873) توسط دكتر روبرت رايدر جهت تحصيل در رشته پاتولوژي به آلمان اعزام شد. وي فار‎‌غ‌التحصيل از دانشكده پزشكي نظامي گولهان بود. او در سال 1904 به وطن بازگشت و مدت‌هاي مديدي در رشته پاتولوژي فعاليت نمود. نامبرده محقق برجسته‌اي بود و آثار زيادي را به زبان تركي، آلماني و فرانسوي به چاپ رسانيد. وي همچنين عضو تحريريه ”Acta Cancerologica“ بود و انجمن سرطان و تحقيق تركيه را نيز تأسيس نمود. او همچنين نخستين موزه پاتولوژي را با 1800 نمونه در آكادمي نظامي گولهان بنيان نهاد. وي در نهايت به علت ابتلاء‌ به سل درگذشت، در حالي كه با اداي سهم خود به عنوان پيشرو پاتولوژي در تركيه دين خود را به تاريخ ادا كرده بود.^(5-1)

پس از جنگ جهاني دوم در تركيه نيز مانند كشورهاي اروپايي پاتولوژي تغييرات شگرفي را شاهد بود. در سال 1933،‌ گروهي از اساتيد آلماني توسط مصطفي كمال آتاتورك (بنيان‌گذار جمهوري تركيه) به كشور دعوت شدند. در بين آنها Nissen متخصص جراحي، شوارتز و Oberndorferمتخصص پاتولوژي، ‌Winterstein استاد فيزيولوژي، Frank متخصص داخلي، Max Claraجنين شناس و Stary بيوشيميست بودند. اين پناهندگان سياسي كمك زيادي به تأسيس دانشگاه استانبول نمودند. در ابتدا تدريس به زبان آلماني بود كه بطور همزمان به تركي ترجمه مي‌شد. بعدها تركي زبان رسمي تدريس شد.

در اين ميان تدريس پاتولوژي به عهده اساتيد آلماني يعني Siegfried Oberndorfer(1876 – 1944)‌ و Phillip Schwartz (11894 – 1987) بود. پروفسور Oberndorfer اولين مدير رشته پاتولوژي عمومي و تجربي بود و پروفسور شوارتز سرپرست بخش ”پاتولوژيكال آناتومي“ در دانشكده پزشكي استانبول محسوب مي‌شد. اين دو نفر با ارائه تدريس عالي و نوشتن كتاب‌هاي پاتولوژي به زبان تركي برجستگي خود را به اثبات رساندند.^{(4-1، 7)} پروفسور شوارتز علاوه بر سازماندهي آزمايشات ميكروسكوپي به انجام اتوپسي و ساماندهي آرشيو پاتولوژي اهتمام داشت. او پاتولوژيست‌هاي زيادي همچون بسيم تورهان، كمال آكگودار، احسان شوكرو اكسل، شوريا تاني، پريهان چمبل، تاليا بالي آيكان، بدرالدين پارس و منور ينرمان تربيت نمود.

پروفسور Oberndorfer به مدت يازده سال در مؤسسه تحقيقات سرطان فعاليت نمود. او مقالات علمي بيشماري منتشر ساخت و همچنين يك كتاب درسي پاتولوژي عمومي تأليف كرد. سدات تاواس، اويس مسكر، عثمان ساكا و ساتي عصار از پاتولوژيست‌هاي برجسته‌اي بودند كه توسط وي تربيت شدند. وي در سال 1942 بواسطه تومور مدياستن درگذشت.

پروفسور دكتر كاملي سوكي (1987 – 1906) نخستين استاد پاتولوژي زن بود كه توسط حمدي سوات آكنار تربيت شد. وي به مدت دو سال در دانشگاه برلين با پروفسور روبرت راسل كار كرد و پس از بازگشت به وطن بعنوان اولين پاتولوژيست زن در دانشگاه استانبول مشغول به كار شد. نامبرده سپس در بيمارستان نمونه آنكارا بخش پاتولوژي را بنيان نهاد و فعاليتش در اين محل بيش از ده سال به طول انجاميد. پس از آن بخش بافت شناسي و جنين شناسي را در دانشكده پزشكي آنكارا تأسيس نمود. وي بر روي لنفوگرانولوماتوز مطالعه مي‌كرد و در همين راستا موفق به يافتن روشي براي رنگ‌آميزي گرانول‌هاي سلول‌هاي كرومافين در مدولاي فوق كليه شد كه بعدها به روش Sevki مشهور گرديد.^{(3 و 2)}

خانم پروفسور پريهان شامبل (1989 – 1909)‌ تحصيلات خود را در رشته پاتولوژي در دانشكده پزشكي استانبول به پايان رسانيد. كارسيتوژنز و بيولوژي ماست سل‌ها موضوعات اصلي مورد علاقه وي بودند. و بين سال‌هاي 1946 تا 1963 رئيس بخش پاتولوژي بيمارستان نمونه آنكارا بود^{.(1 و 5)}

پس از آن كه پروفسور شوارتز به امريكا مهاجرت كرد مسئوليت رياست بخش پاتولوژي دانشگاه استانبول به پروفسور بسيم تورهان (1973 – 1896) محول گرديد. ‌وي كتاب‌هاي متعددي در زمينه پاتولوژي عمومي، اتوپسي و پاتولوژي سيستم‌ها تأليف كرده است.⁽¹⁾

پروفسور نكاتي ارانيل (1989 – 1902) كه تحصيلات خود را در رشته پاتولوژي در مدرسه نظامي گولهان تمام كرده بود، بخش پاتولوژي دانشكده پزشكي آنكارا را بنيان نهاد. وي دو كتاب در زمينه ماكروسكوپي و پاتولوژي سيستم ادراري تأليف كرده است.

پروفسور شوريا تاني(1979-1901) پس از فار‎غ‌التحصيلي از مدرسه طب، رشته پاتولوژي را در مدرسه نظامي دنبال كرد. وي يكي از بنيان‌گذاران اصلي بخش پاتولوژي دانشكده پزشكي آنكارا در سال 1948 بود. وي داراي سه تأليف در زمينه پاتولوژي عمومي و پاتولوژي بيماري‌هاي قلب مي‌باشد.^(4-1)

خانم پروفسور تاليا بالي آيكان (2003 – 1918) از دانشكده پزشكي استانبول فار‎غ‌التحصيل شد و تخصص پاتولوژي را هم در همان دانشكده در سال 1943 به پايان رسانيد. او يكي از دستياران پروفسور شوارتز بود. وي سپس تحصيلات خود را در امريكا زير نظر پروفسور Furth و پروفسور Goldblatt تكميل نمود. وي در بازگشت از امريكا تعدادي حيوانات آزمايشگاهي با خود آورد و يك آزمايشگاه پاتولوژي تجربي را بنيان نهاد. وي تحقيقات ارزشمندي بر روي تومورهاي مغز، هاري، cystosarcoma phylloides و فيبرآدنوما انجام داد. وي به همراه پروفسور مليح تحسين اوغلو مأمور تأسيس بخش پاتولوژي در دانشكده پزشكي سراپاشا در سال 1967 گرديد. وي سه كتاب در زمينه اتوپسي، بيماري‌هاي كليه و پاتولوژي تومورها تأليف كرده است.^{(8 و 2 و 1)}

خانم پروفسور منور ينرمان در سال 1942 از دانشكده پزشكي استانبول فارغ‌التحصيل شد و در همان دانشكده در سال 1945 موفق به اخذ تخصص پاتولوژي گرديد. بين سال‌هاي 1951 و 1954 وي در امريكا زير نظر پروفسور Gemori درباره هيستوشيمي و ديابت تحقيق مي‌كرد. پس از مراجعت در بخش پاتولوژي دانشگاه استانبول مشغول به كار گرديد و پس از بازنشسته شدن دكتر تورهان رياست بخش را بعهده گرفت. وي دو كتاب در زمينه پاتولوژي عمومي تأليف كرده است.⁽¹⁾

پروفسور محرم كوكسال (2004 – 1912)‌ در سال 1938 از دانشكده طب نظامي گولهان فارغ‌التحصيل شد و رشته پاتولوژي را هم در سال 1945 در همان دانشكده به اتمام رسانيد. وي بعنوان استاديار در بخش پاتولوژي دانشگاه آنكارا مشغول بكار گرديد. سپس به انگلستان رفت و بر روي كشت سلولي و گرانول‌هاي ماست‌ سل به تحقيق پرداخت. پس از بازگشت به تركيه در سال 1963 بخش پاتولوژي دانشگاه هاسه‌تپ را بنيان گذاشت. او در سال 1964 به مدت 5 ماه رئيس دانشگاه آتاتورك در ارزروم بود. وي نقش مهمي در ساماندهي پاتولوژي در طي حيات خود داشت و پاتولوژيست‌هاي برجسته‌اي را تربيت نمود. نامبرده همچنين كتابي در خصوص انكولوژي و پاتولوژي سيستم گوارشي تصنيف نموده است.⁽⁹⁾

با گسترش عظيم دانشكده‌هاي پزشكي جديد، بخش‌هاي پاتولوژي زيادي ايجاد شدند. بنيان‌گذار برخي از بخش‌هاي پاتولوژي افراد برجسته‌اي بودند همچون:‌ پروفسور نكاتي ارانيل در دانشگاه آنكارا، پروفسور كمال آكگودار در دانشكده پزشكي آگيان در سال 1956، پروفسور محرم كوكسال در دانشكده پزشكي هاسه‌تپ در سال 1963، ‌پروفسور تاليا بالي آيكان و پروفسور مليح تحسين اوغلو در دانشكده پزشكي سراح پاشا در سال 1967 و پروفسور عارف حكمت يوكسل در دانشكده پزشكي شوكوراوا در سال 1972. جدول يك تاريخچه تأسيس برخي دپارتمان‌هاي پاتولوژي را نشان مي‌دهد.

جدول يك- تاريخ تاسيس و نام موسسين دپارتمانهاي پاتولوژي در برخي دانشگاهها و بيمارستانهاي آموزشي تركيه

هم‌اكنون دپارتمان‌هاي پاتولوژي در تركيه در دو دانشكده نظامي، 40 دانشكده دولتي و پنج دانشكده خيريه و بسياري از بيمارستان‌هاي وابسته به وزارت بهداشت داير هستند و در حال حاضر حدود 1500 پاتولوژيست در اين كشور فعال مي‌باشند.

بديهي است قدرت پاتولوژي در تركيه با قدرت انجمن‌هاي پاتولوژي، وسعت فعاليت آنها و ميزان حضور آنها در نشست‌هاي تخصصي مشخص مي‌گردد. از نظر مكاني چهار انجمن پاتولوژي عمومي وجود دارد:‌ انجمن پاتولوژي تركيه، انجمن پاتولوژي آنكارا، ‌انجمن پاتولوژي شوكوراوا و انجمن پاتولوژي آيگين. علاوه بر اين دو انجمن فوق تخصصي نيز وجود دارد: انجمن سيتوپاتولوژي تركيه و انجمن پاتولوژي كودكان و نوزادان.

در طي 164 سال گذشته پاتولوژي در تركيه تغييرات وسيعي يافته است. پاتولوژيست‌هاي تركيه داراي نگاهي باز، تحصيلات دانشگاهي و علمي، تجربيات عملي و تحقيقي در زمينه‌هاي مختلف مي‌باشند.

آنچه كه امروزه ما در زمينه پاتولوژي به آن رسيده‌ايم مرهون فعاليت و تلاش بزرگاني است كه سنگ بناي پاتولوژي را در تركيه بنا نهادند و در راه توسعه آن تلاش نمودند. لذا ياد آن اساتيد را در دل خود براي هميشه زنده نگه مي‌داريم.

منابع:

اين مقاله ترجمه‌اي است از :

Pathology in Turkey: A historical survey

Seyda Erdogan, Ilhan Tuncer, Melek Ergin

Department of Pathology, Çukurova University Medical Faculty, Adana, Turkey

Aegean Pathology Journal 2, 123–126, 2005