بیماری گال را بهتر بشناسیم

بیماری گال را بهتر بشناسیم

 پدرام طلایی، دانشجوی کارشناسی ارشد حشره‌شناسی، دانشگاه تهران

محمد ‌علی ‎محمدی، کارشناس ارشد بیوشیمی بالینی، دانشگاه جندی‌ شاپور اهواز

پایگاه اطلاع‌رسانی علوم آزمایشگاهی ایران www.labworld.ir

بیماری گال (Scabies) ، یک بیماری زئونوز (مشترک بین انسان و حیوان) پوستی است که عامل آن مایت‌ها (Mites) از خانواده سارکوپتیده هستند و این مایت بدن ما را خانه‌ی خود می‌داند و با نقب زدن در زیر پوست و تغذیه از مواد لنفی زیر پوست در انسان یا حیوان باعث خارش پوست و راش، ناراحتی و بی‌قراری، زخم و ضایعات پوستی می‌شود و حتی از طریق حیوانات خانگی و دام نیز می‌تواند به انسان منتقل شود. در ادامه به بررسی دقیق این بیماری و عامل آن می‌پردازیم.

طبقه‌بندی تاکسونومیک

مایت یک بندپای بسیار ریز (میکروسکوپی) و دارای 8 پا است. در بسیاری از منابع متأسفانه عامل بیماری گال را کرم، یا حشره و… نامیده‌اند که کاملاً غلط است.

مایت‌ها جز فرمانرو جانواران راسته بندپایان، شاخه آکارینا یا آکاری، زیرشاخه کلیسراتا، کلاس آراکانیدا (هشت پایان) و خانواده سارکوپتیده Sarcoptidae طبقه‌بندی می‌شوند. همان‌طور که ذکر شد فقط در راسته با حشرات مشترک هستند و در قسمت راسته از حشرات جدا می‌شوند.

بیولوژی مایت سارکوپتیده

مایت‌های عامل بیماری گال، واریته‌های مختلفی دارند:

• Sarcoptes scabiei var. Hominis
• S. s. var. bovis
• S. s. var. canis
• S. s. var. caprae
• S. s. var. equi
• S. s. var. ovis
• S. s. var. suis

سگ مبتلا به گال

همان‌طور که ملاحظه می‌کنید این مایت میزبانان مختلفی دارد؛ مثلاً S. s. var. canis در سگ باعث ایجاد کراس و دلمه در پوست می‏شود‏ و می‌تواند از سگ به انسان انتـقال یابد و همین‌طور Notoedres cati در گربه معمولاً در قسمت‌های پنجه و گوش کراس ایجاد می‏کند و در پرندگان، خرگوش، حیوانات اهلی و وحشی نیز می‏تواند ایجاد کراس و مشکلات پوستی نماید.

از آن جهت این مایت اجباری نامیده می‌شود که این عامل در خارج از بدن میزبان نمی‌تواند زنده بماند و از بین می‌رود. این بیماری جزء بیماری‌هایی است که در جاهایی که به‌صورت دسته‌جمعی زندگی می‏کنند‏ (زندان‌ها و آسایشگاه سالمندان) وجود دارد.

چگونه انتقال می‌باید؟

یک بیماری عمومی واگیر در سراسر جهان است، تمام گروه‌های سنی، نژادها با شرایط اقتصادی اجتماعی مختلف، ممکن است درگیر این بیماری ‏شوند و در همه افراد، حتی کسانی که بهداشت را رعایت می‏کنند‏، می‏تواند دیده شود.

عامل بیماری از فرد آلوده (انسان یا حیوان) از طریق تماس طولانی (حداقل 10 دقیقه یا بیشتر) و یا فشردن دست می‌تواند به فرد سالم انتقال یابد. 3-2 هفته بعد از آلودگی خارش شروع می‏شود.

معمولاً در نواحیی که ازدحام جمعیت وجود دارد، بیشتر دیده می‏شود‏. متأسفانه تشخیص دیرهنگام و درمان با تأخیر صورت می‏گیرد. نسبت شیوع در کودکان بالاست و جزء بیماری‌های منتقله از طریق روابط جنسی نیز شناخته می‏شود‏.

علائم و نشانه‌های بیماری گال 

همان‌طور که گفته شد عامل این بیماری میزبان را خانه‌ی خود می‏داند و با نقب زدن و تغذیه از مواد لنفی، تخم‌گذاری و دفع فضولاتش در زیر پوست، باعث بروز باعث خارش پوست و راش، ایجاد ناراحتی و بی‌قراری، زخم و ضایعات پوستی می‌شود.

بعد از ورود مایت از فرد آلوده به فرد سالم، خارش و علائم ممکن است دیده نشود، اما فرد قادر به انتقال آلودگی است. خوشبختانه این مایت‌ها در محیط خارج از بدن میزبان قادر به زنده ماندن نیستند و به همین دلیل از طریق لباس و رختخواب انتقال نمی‌یابند.

rash به خاطر واکنش آلرژی به دلیل وجود مایت، فضولات و تخم است و با خاراندن پوست می‏تواند به دیگر نقاط بدن منتقل شود. زخم‌ها بسته به سن فرد متفاوت است. در بزرگسالان زخم‌ها بیشتر در نواحی تاشده بدن مانند باسن و اندام‌های تناسلی، بین انگشتان دست و پا و خصوصاً پوست زیر ناخن، زیربغل، گردن، سطح پشتی پا به‌صورت پاپول خارش‌دار و پوست بیضه در آقایان و اطراف سینه در بانوان بیشتر دیده می‏شود‏.

در اشخاصی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و اشخاص سالمند در تمام نقاط بدن به‌صورت زخم‌های اگزمایی خارش‌دار دیده می‏شود‏.

در کودکان علائم به‌صورت آشکار نیست و ممکن است به‌سختی تشخیص داده شود.

در پوست می‌توان نقب‌های مایت را مشاهده کرد که به‌صورت خط‌های برآمده قرمزرنگ است، اما در بعضی اشخاص به‌سختی دیده می‏شود‏. در نقاطی که مایت در حین نقب زدن، مواد دفعی خود را رها می‏کند‏، به شکل پاپول و به شکل زخم جوش‌مانند و یا تاول مشاهده می‏شود‏.

عدم وجود نقب دلیل بر عدم آلودگی نیست.

گال نروژی که در سراسر بدن منتشر شده

 گال نروژی چیست؟

گال نروژی در اشخاصی بروز می‏کند‏ که سیستم ایمنی ناقصی دارند، راش دیده نمی‌شود گرچه ممکن است پوست کمی خارش داشته باشد، زخم‌هایی در اکثر نقاط بدن ‏خصوصاً در دست‌ها و بازوها دیده می‏شود و مایت‌ها به تعداد هزاران عدد در نمونه‌برداری مشخص می‏شوند. این نوع در اشخاص مسنی که در آسایشگاه سالمندان زندگی می‏کنند،‏ دیده شده است.

بیولوژی سارکوپتس اسکابئی

این بندپایان از مواد لنفی زیر پوست تغذیه می‌کنند و با حرکت خود زیر پوست نقب می‌زنند (کانال ایجاد می‌کنند) و زیر پوست نیز تخم‌گذاری می‌کنند. با آنکه طول عمر آن‌ها حدود 4 تا 6 هفته است، اما بعد از مرگ مایت، بیماری به علت تخم‌گذاری‌هایی که در طول مسیر حرکت سارکوپتس ایجاد شده، ادامه دارد. تخم‌ها حداکثر بعد از 72 ساعت باز می‌شوند و سارکوپتس‌های جدید شروع به کانال زدن زیر پوست و تولیدمثل و ایجاد خارش برای میزبان می‌کنند. نکته جالب این است که نمف‌های تازه خارج‌شده تا زمان بلوغ خود، دارای 3 جفت پا هستند و بعد از بلوغ جفت چهارم پا تشکیل می‌شود.

دو جنس سارکوپتس ماده در راست و نر در چپ. به تفاوت پاها در a و b توجه کنید

در سارکوپتس در انتهای جفت پای اول و دوم بادکش وجود دارد و جفت پای سوم و چهارم در جنس‌های نر و ماده متفاوت است.

در جنس ماده جفت سوم و چهارم پا، فاقد بادکش است و موی بلند دارد و در سطح پشتی بدن ماده خارهای مخروطی (Scales) و انتهای شکم خارهای بلند قرار دارد و در جنس نر جفت پای سوم بدون بادکش و دارای موی بلند است و جفت چهارم پا دارای بادکش است.

سارکوپتس اسکابئی در حال نقب زدن و تخم‌گذاری در زیر پوست

چگونه پوست را نقب می‌زند؟

سارکوپتس‌ها با وجود قطعات دهانی، کلیسرهای قیچی‌شکل و پالپ نوک‌تیز و هیپوستوم مثلثی، ابزار لازم را برای سوارخ کردن دارا می‌باشند. باید توجه داشت سارکوپتس‌ها هرگز وارد قسمت‌های عمقی‌تر پوست و مویرگ‌ها نمی‌شوند و فقط قسمت‌های شاخی پوست را هدف قرار می‏دهند.

بیماری گال و اثر راش آن در پوست

تشخیص و آزمایش‌ها

باید توجه داشت سارکوپتس به‌صورت قرینه در بدن نیست و ممکن است در قسمتی باشد و در قسمت دیگر نباشد.

ink-test: جوهر را در ابتدای نقب قرار می‏دهند و جوهر در طول نقب حرکت می‏کند‏ و مسیر کانال را مشخص می‏کند‏.

روش Scrapings: خراش دادن با تیغ بیستوری از نقب و پاپول و قرار دادن قطعات پوستی خراش داده‌شده زیر میکروسکوپ. تشخیص‌های اولیه دیدن نقب و خود مایت  زیر میکروسکوپ دشوار بوده و نیاز به تجربه دارد.

درمان

درمان این بیماری متأسفانه طولانی بوده و گزارش‌هایی از مقاومت به برخی داروها گزارش شده است. داروها به شکل شامپو، لوسیون و کرم وجود دارند که عبارتند از Benzal benzoate, Tetmazol, و Mitigal

داروها بسته به نوع و دستورالعمل و نسخه‌ی پزشک مصرف می‏شود‏ اما نکات کلی در استفاده از این داروها وجود دارد که به برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

دارو باید حتماً بعد از استحمام و خشک کردن بدن استفاده شود و در نوع لوسیون و کرم در قسمت‌های آلوده بدن استعمال شود و نیازی به تعویض لباس قبلی وجود ندارد. بعد از شستشوی دست‌ها باید از کرم یا لوسیون استفاده کرد.

خارش علیرغم درمان موفق ممکن است تا 3 هفته ادامه یابد و در طول این مدت نباید مصرف دارو را قطع کرد. خارش‌ها بعد از درمان می‌تواند به علت وجود فضولات مایت و یا سیستم ایمنی باشد. کودکان مبتلا به علت احتمال انتقال بیماری نباید به مدرسه بروند مگر اینکه یک هفته از استعمال هفته اول بیماری گذشته باشد.

بعد از درمان، آزمایش مجدد در شخص‌درمان شده ضروری است. در نوع نروژی درمان‌های فوق جوابگو نیست و باید تحت نظر پزشک، درمان تخصصی‌تری انجام شود.

References:

1. Kanaaneh, H. A. K., Rabi, S. A. and Badarneh, S. M. (1976). Eradication of a large scabies outbreak using community-wide health education, Am. J. public. Health, 66,564 – 567.
2. Mellanby, K. (1943, reprinted 1972 with minor additions) scabies (E. W. Glassy Ltd., Middlesex), 81 pp.
3. Mellanby, K. (1978) Changes in methods of control of ectoparasites since 1877, 56 – 61. in S. Willmott (ed.) Medical Entomology Centenary Proc., R. soc. trop. med. Hyg., 144 pp.
4. Muller, G.H., Jacobs, P. H. and Moore, N. E. (1973) Scraping for human scabies, Arches Derm. 107; 70
5. Orkin, M., Maibach, H. I. and Epstein, E. (1976) Treatment of today’s scabies and pediculosis. J. Am. med. Ass., 236;1136-1139.
6. Orkin, M., Maibach, H. I., Parish , L. C. and schwartzman R. M. (1976) scabies and Pediculosis, (J. B. Lippincott Co., philadelphia), 203 pp.

https://www.webmd.com/skin-problems-and-treatments/ss/slideshow-scabies-overview

برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید