تست‌های آزمایشگاهی در بیماران سالمند- مروری بر آخرین پژوهش‌ها

تست‌های آزمایشگاهی در بیماران سالمند- مروری بر آخرین پژوهش‌ها

زهرا مولائی

چکیده

تست‌های آزمایشگاهی اهمیت فوق‌العاده‌ای در مدیریت بیمار و یا تشخیص بیماری دارد. ما تست‌هایی که از اهمیت ويژه‌ای در بیماران سالمند برخوردار هستند را در این مقاله تشریح کرده‌ایم که عبارتند از: مورفولوژی خون محیطی، گازهای خون شریانی و مارکرهای سرطانی. هدف این مقاله ارائه خلاصه‌ای از دانش کنونی در مورد اهمیت تست‌های آزمایشگاهی در سالمندان و نیز معطوف کردن نگاه‌ها به کاربرد متفاوت تست‌های آزمایشگاهی در عرصه بالین است.

واژگان کلیدی: تست‌های آزمایشگاهی، سالمندان، مورفولوژی خون

مقدمه

تست‌های آزمایشگاهی با هدف یافتن افراد مبتلا به یک بیماری یا دارای ریسک‌فاکتو‌ر‌هایی برای ابتلا به بیماری، استفاده می‌شوند، به‌علاوه این تست‌ها برای تصمیم‌گیری در مورد درمان و تخمین بهبودی بیماری نیز به‌کار می‌روند. آنچه در مورد تست‌های آزمایشگاهی مهم است، این است که این تست‌ها را می‌توان برای تخمین ارزیابی روتین ناتوانی، به‌ویژه در کنار دیگر پارامترهای مناسب بر اساس سوابق پزشکی به‌کار برد؛ برای مثال، یکی از پرکاربردترین تست‌های آزمایشگاهی برای ارزیابی وضعیت سلامتی افراد، شمارش کامل خونی (CBC) است. بسیاری از نشانگرهای (indicator) آزمایشگاهی مانند apoA1، apoB، هموسیستئین، hsCRP یا آلبومین ادراری، نقش مهمی در ارزیابی ریسک بیماری‌های قلبی عروقی یا دیابت ملیتوس دارند. برخی تست‌های بالینی نشان‌ می‌دهند که غلظت apoA1 با افزایش سن، افزایش می‌یابد، به‌علاوه مشاهده شده است که غلظت هموسیستئین در زنان بالغ کمتر از مردان بالغ است که این مسئله اثر حفاظت قلبی (cardioprotective) در این گروه دارد. افزون بر این موارد، برخی گایدلاین‌های اخیر از انجمن دیابت کانادا و امریکا بیان می‌کنند که غلظت HbA1c باید برای تشخیص دیابت نوع ۲ و ارزیابی افزایش ریسک و وضعیت‌های پیش‌دیابتی مورد استفاده قرار گیرد. برخی گزارش‌های بالینی نشان می‌دهند دو قسمت مختلف برای HbA1c وجود دارد؛ اولی شامل بیماران ۳۹ -۶ ساله و دومی شامل بیماران ۷۹-۴۰ ساله. مشاهده شده است که در گروه سنی دوم، مقدار غلظت HbA1c اندکی بالاتر است که از بازه مرجع نیز تجاوز می‌کند.

مقادیر مرجع برای تفسیر نتایج تست‌های آزمایشگاهی و برای مدیریت بیمار در شرایط بالینی و پژوهش‌ها حائز اهمیت است. بازه‌های آزمایشگاهی بر اساس فاکتورهای بسیاری از قبیل سن، جنس، عادات غذایی، نژاد و محیط تعیین می‌شوند. برای تفسیر صحیح، این بازه‌ها باید به یک جمعیت مناسب اختصاص داده شوند.

تردیدهایی در مورد مناسب بودن بازه هموگلوبین و دیگر نتایج هماتولوژی که برای افراد جوان استفاده می‌شود در  بیماران سالمند وجود دارد. هموگلوبین با افزایش سن، به‌ویژه در مردان در مقایسه با زنان، کاهش می‌یابد. این امر احتمالاً از برخی وضعیت‌های مرتبط به سن مانند کاهش شمار پروژنیتورهای هماتوپوئتیک، حساسیت کمتر این پروژنیتورها به فاکتورهای رشد و کاهش شدت ترشح اریتروپوئتین ناشی می‌شود که می‌تواند باعث شود مقادیر مرجع هموگلوبین در نتایج آزمایشگاهی افراد سالخورده نسبت به افراد جوان‌تر، پایین‌تر باشد.

نتایج

۱. مورفولوژی خون، اهمیت آن در زمینه بالین

تست‌های مورفولوژی خون از تست‌های آزمایشگاهی پایه‌ای محسوب می‌شوند. در ادامه شرحی از مهم‌ترین پارامترهای این تست‌ها ارائه شده است:

• WBC (گلبول‌های سفید خون) که شامل NE (نوتروفیل‌ها)، LY‌ (لنفوسیت‌‌ها)، MO (منوسیت‌ها) و MID‌ (شامل منوسیت‌ها، ائوزینوفیل‌ها، بازوفیل‌ها و سلول‌های غیرطبیعی مانند بلاستوما) می‌شوند. اگر WBC‌ها افزایش یافته باشند به معنی وجود لکوسیتوز و اگر کاهش‌یافته باشند به معنی لکوپنی است. افزایش NE می‌تواند پیشنهادکننده عفونت و کاهش آن می‌تواند نشان‌دهنده کاهش ایمنی در برابر عفونت‌های قارچی و باکتریال باشد. افزایش LY می‌تواند احتمال لوسمی لنفوسیتی مزمن را مطرح سازد. کاهش غیرطبیعی LY ممکن است مطرح‌کننده ایدز یا لنفوم گرانولوماتوز باشد. افزایش MID خطرناک‌ترین نوع لکوسیتوز است زیرا ممکن است نشان‌دهنده وجود انواع خطرناک لوسمی‌ها باشد، به‌علاوه در مورد بازوفیل‌ها حتماً باید با مشورت هماتولوژیست نتیجه‌گیری کرد؛ افزایش ائوزینوفیل‌ها نشان‌دهنده وجود آلرژی یا یک بیماری انگلی است.
• RBC (گلبول‌های قرمز خون)، HBG (هموگلوبین)، HCT (هماتوکریت، نسبت حجم اریتروسیت‌ها به حجم کل خون). اختلال در این پارامترها بسیار به یکدیگر مرتبط است. کاهش آنها می‌تواند نشان‌دهنده آنمی و افزایش آنها بیش از مقادیر نرمال، می‌تواند نشان‌دهنده پلی‌سایتمی باشد.
• MCV (میانگین حجم سلولی)، افزایش این پارامتر به مقادیر بالاتر از نرمال، مطرح‌کننده افزایش اندازه اریتروسیت‌ها (ماکروسیت‌ها) و کاهش آن به مقادیر کمتر از نرمال، مطرح‌کننده کاهش سایز اریتروسیت‌ها (میکروسیت‌ها) است.
• MCH (میانگین محتوای هموگلوبین)، MCHC (میانگین غلظت هموگلوبین سلول). اگر این پارامترها کمتر از مقدار نرمال باشند، احتمال هایپوکروم بودن اریتروسیت‌ها و اگر بالاتر از نرمال باشند احتمال هایپرکروم بودن گلبول‌های قرمز مطرح می‌شود.
• رتیکولوسیت‌ها (اشکال نابالغ گلبول‌های قرمز)، مقدار رتیکولوسیت‌ها نشان‌دهنده تولید گلبول‌های قرمز است.
• RDW شاخصی برای آنیزوسیتوز به معنای تنوع در اندازه گلبول‌های قرمز است.
• PLT (پلاکت‌ها)

نتایج آزمایش مورفولوژی خون همواره به همراه مقادیر نرمال ارائه می‌شود و اگر هر پارامتری با مقادیر نرمال متفاوت باشد با علامت (H) به معنای بالا و (L) به معنای پایین مشخص می‌شود. به هر میزانی که یک پارامتر معین از مقدار نرمال فاصله می‌گیرد، اثرات بیماری شدیدتر می‌شود و اختلاف اندک با مقدار نرمال ممکن است نشان‌دهنده آغاز یک بیماری باشد یا در برخی مواقع ممکن است صرفاً تصادفی باشد. تفاوت بسیار زیاد با مقدار نرمال، ما را از بیماری آگاه می‌کند، اما این مسئله لزوماً نشان‌دهنده بیماری‌های خونی نیست. تنها اقدامات تشخیصی بیشتر می‌تواند به تشخیص صحیح بیماری کمک کند. اگر نتایج تست‌های مورفولوژی خون تفسیر شود و تفاوت‌هایی با مقادیر نرمال وجود داشته باشد، نتایج معاینات قبلی بیماری می‌تواند بسیار مثمر ثمر باشد. معاینات قبلی نشان‌ می‌دهند که آیا این ناهنجاری‌ها قبلاً اتفاق افتاده‌اند یا خیر.

در لوسمی حاد- یک بیماری نئوپلاستیک در سیستم هماتوپوئیتیک hematopoietic) ) که با تکثیر کلونال، بلوغ غیرطبیعی و آزاد شدن گلبول‌های سفید به خون محیطی مشخص می‌شود- تمام پارامترها به‌جز MCV دستخوش تغییر می‌شوند. WBC به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. نوتروفیل، لنفوسیت، منوسیت و MID بسته به نوع لوسمی افزایش چشمگیری پیدا می‌کنند، ممکن است تنها یک پارامتر یا چندین پارامتر به‌طور همزمان افزایش یابند. RBC و پلاکت معمولاً کاهش می‌یابند زیرا آنها با گلبول‌های سفید جایگزین می‌شوند و این امر منجر به آنمی و ترومبوسایتوپنی می‌شود. بر اساس مورفولوژی خون نمی‌توان نوع دقیق لوسمی و اینکه لوسمی میلوئيدی است یا لنفوبلاستیک را تعیین کرد. بررسی‌های ایمونوفنوتایپی و ژنتیکی باید برای تشخیص دقیق‌تر انجام شود. در لوسمی لنفوسیتی مزمن که لنفوسیتوز منوکلونال سلو‌ل‌ B وجود دارد، لنفوسیتوز به مدت حداقل سه ماه ادامه دارد و WBC و LY افزایش می‌یابند، اما این افزایش کمتر از افزایش مشاهده‌شده در لوسمی حاد است و دیگر پارامترها می‌توانند طبیعی باشند یا از مقادیر نرمال فاصله گرفته باشند. در اینجا بررسی‌های ژنتیکی ضروری است، زیرا این وضعیت در واکنش لوکوموئیدی نیز مشاهده می‌شود.

افزایش چشمگیر RBCها در صورت نرمال بودن دیگر پارامترها ممکن است نشان‌دهنده یک سندرم میلوپرولیفراتیو باشد که ممکن است به لوسمی حاد تبدیل شود، همچنین این افزایش می‌تواند از بیماری ریوی ناشی شده باشد. کاهش چشمگیر RBCها ممکن است بیانگر آنمی باشد. بر اساس پارامترهایی که پیشتر به آنها اشاره شد؛ یعنی MCV، MCH و MCHC، آنمی ممکن است میکروسیتیک یا ماکروسیتیک، هایپوکروماتیک یا هایپروکروماتیک یا نرموکروماتیک باشد.

اگر پلاکت‌‌ها به‌طور چشمگیر کاهش یافته باشند، می‌تواند نشان‌دهنده ترومبوسایتوپنی باشد که به اختلال در بهبود زخم و حتی هموراژی کشنده نیز منجر می‌شود، اما افزایش چشمگیر پلاکت‌ها منجر به تشکیل بیش از حد لخته می‌شود که حمله یا سکته قلبی را در پی دارد یا نشان‌دهنده نوع نادری از سرطان خون به نام ترومبوسایتمی اساسی است.

۲. گازسنجی خون شریانی- اهمیت آن در زمینه بالینی

ارزیابی گازهای خون شریانی در کنار دیگر تست‌ها برای پیش‌بینی پروگنوز در بیماران COPD به‌کار می‌رود. بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده، سنجش گازهای خون شریانی یک فرایند ساده است که بر بالین بیمار انجام می‌شود و امکان آنالیز سریع و تغییر در درمان بیمار را فراهم می‌آورد. این امر به این دلیل است که اصلی‌ترین علت COPD، سیگار کشیدن است. در سنجش گازها در بیماران مبتلا به COPD شدید، هایپرکاپنه و اسیدوز نشان داده شده است. مشخص شده است که این مسئله با بدتر شدن پروگنوز بیماری و افزایش مدت بستری شدن این بیماران همراه است.

بیماران بخش مراقبت‌های ویژه و بیماران بستری‌شده به طور همزمان، تحت گازسنجی خون وریدی و شریانی   قرار گرفتند. هدف از این مطالعه، درک این موضوع بود که آیا خون وریدی جایگزین مناسبی برای خون شریانی در مطالعات تعادل اسید و باز است یا خیر. پژوهش‌ها نشان دادند که خون وریدی می‌تواند امکان ارزیابی اولیه تعادل اسید- باز در بیماران بسیار بدحال را فراهم آورد، علاوه بر این، ارزیابی گازهای خون شریانی را می‌توان فقط برای تأیید انجام داد، با این حال، گازسنجی خون وریدی می‌تواند برای بررسی پاسخ بیمار به درمان کافی باشد.

گازسنجی خون شریانی در بیماران مبتلا به ترومای شدید سر نیز مورد بررسی قرار گرفت. این فاکتور (به همراه دیگر فاکتورها) مورد بررسی قرار گرفت تا چگونگی ارتباط آنها با پیش‌آگهی بیماران مبتلا به آسیب مغزی تروماتیک مشخص شود. در این مطالعه مقادیر به‌دست‌آمده با پارامترهای افراد سالم مقایسه شد. بسیاری از پارامترهای آزمایشگاهی، از جمله PT، INR، Na مورد آزمایش قرار گرفتند. با این حال، در مورد آزمون ABG، مقادیرpCO2  و ^–HCO3 و SO₂ به میزان قابل‌توجهی دستخوش تغییر شده بود. همانطور که مشخص شد این فاکتور برخلاف Cr، Na⁺، INR، PT یا GCS بر ارزش پروگنوستیک بیماران مبتلا به ترومای شدید سر تأثیر نمی‌گذارد.

مطالعات دیگر نشان می‌دهند از مارکرهای دیگری نیز می‌توان در بیماران چاق با تنگی نفس حاد استفاده کرد. در بیماران چاق، pH شریانی می‌تواند نیاز به  مراقبت‌های حیاتی  در بخش اورژنس را   پیش‌بینی کند. نویسندگان این پژوهش دریافتند که هنگام ارزیابی تنگی نفس حاد در بیماران مبتلا به ED، pH کمتر از 7/36 را باید به‌عنوان نشانگر شدت بیماری در نظر گرفت. pH شریانی در بیماران چاق یک پیش‌بینی‌کننده مستقل بشمار می‌رود، اما در بیماران غیرچاق مناسب نیست.

هنگام گرفتن نمونه خون شریانی باید در نظر داشت که خونگیری شریانی یک پروسه دردناک است، به همین دلیل تلاش می‌شود تا تکنیک‌های جدید جمع‌آوری خون به عرصه بالین معرفی شوند. خونگیری از مویرگ‌ها، امیدهای ویژه‌ای را برانگیخته است، نمونه‌ای از این روش، تکنیک خونگیری از مویرگ‌های لاله گوش است که دهه‌هاست به‌عنوان جایگزینی برای خونگیری از شریان‌ها رواج دارد. در سال‌های بعد، مسئله کارایی بالاتر جمع‌آوری خون از مویرگ‌ها در مطالعه‌ای توسط Dar و همکاران مطرح شد که در آن 55 بیمار شرکت کردند. نه‌تنها اندک بودن تفاوت‌‌ها بین خون گرفته‌شده از عروق و خون گرفته شده از مویرگ‌ها از لحاظ ترکیبات بیوشیمیایی، بلکه کاهش بسیار زیاد درد هنگام خونگیری از گوش توجهات بسیاری را برانگیخت. این امر به‌ویژه در بیمارانی که مقاومت روانی کمی در برابر درد دارند بسیار مهم است، بنابراین باید تلاش بیشتری برای بررسی و ترویج خونگیری مویرگی در آزمایش خون شریانی انجام شود.

۳. مارکرهای سرطان در سالمندان

شایع‌ترین انواع سرطان در مردان سرطان پروستات، ریه و برونش، کولون و رکتوم و پانکراس است. سرطان‌هایی که اغلب در زنان مشاهده می‌شود عبارتند از سرطان پستان، ریه و برونش، کولون و رکتوم و پانکراس. برخی شاخص‌های بیوشیمیایی نشان‌دهنده وجود تومور به نام مارکرهای سرطان وجود دارند که به تشخیص، افتراق و تعیین ریسک سرطان کمک می‌کنند، اگرچه این مارکرها برای تشخیص تومور ایده‌آل نیستند، اما می‌توان از آنها برای پایش درمان و تعیین پیش‌آگهی استفاده کرد.

آنتی‌ژن کارسینوامبریونیک (CEA) یک گلیکوپروتئین با وزن مولکولی بالا است که به ابرخانواده مولکول‌های ایمونوگلوبولین تعلق دارد. CEA در سرم قابل تشخیص است و از آن برای تشخیص سرطان کولورکتال، سرطان پانکراس، کارسینوم معده و پستان استفاده می‌شود. این آزمایش‌ها برای سرطان کولورکتال در 80-60% موارد، به میزان کمتر برای سرطان پانکراس در 80-50% موارد و در 50-25% موارد سرطان معده و سرطان پستان مثبت است. سطح CEA سرم در بسیاری از اختلالات خوش‌خیم مانند سیروز الکلی، هپاتیت و کولیت اولسراتیو نیز افزایش می‌یابد. استفاده از CEA به دلیل ناکافی بودن حساسیت آن برای غربالگری در مراحل اولیه سرطان کولورکتال توصیه نمی‌شود، اما اندازه‌گیری‌های  متوالی CEA، برای پایش درمان سرطان کولورکتال و بهبود دقت تشخیص عود بیماری استفاده می‌گردد.

گیرنده استروژن (ER) و گیرنده پروژسترون (PR) شاخص‌های بسیار مهمی هستند که اعتبار هورمون درمانی را برای بیماران مبتلا به سرطان پستان تعیین می‌کنند. ER و PR را می‌توان با استفاده  روش (ELISA) و ایمونوهیستوشیمی (IHC) در خون بیمار تشخیص داد.

فاکتور رشد اپیدرمی انسانی -2 (HER2): بیان بیش از حد این مارکر، بیماری تهاجمی‌تر با پیش‌آگهی ضعیف را نشان می‌دهد. این مارکر باید برای انتخاب بیماران مبتلا به سرطان پستان که ممکن است تحت درمان با تراستوزوماب قرار بگیرند، اندازه‌گیری شود.

آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) توسط غدد پروستات سالم و یا بدخیم تولید می‌شود، به همین دلیل 67% از مردانی که دارای PSA بالا هستند، سرطان ندارند و 20% از مردان مبتلا به سرطان دارای PSA در محدوده طبیعی هستند، علاوه بر این، مقدار این مارکر سرطانی با افزایش سن یا در هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات، عفونت مجرای ادراری و معاینه انگشتی رکتوم افزایش می‌یابد، با این وجود PSA به‌عنوان مارکر اصلی در تشخیص مرحله اولیه سرطان پروستات که هنوز قابل درمان است یا برای پایش عود تومور یا پیشرفت پس از درمان قطعی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی اقدامات برای ارتقاء اختصاصیت این مارکر انجام شده است از قبیل اندازه‌گیری PSA آزاد، PSA کمپلکس، سرعت PSA (PSA velocity)، تراکم PSA و تعریف مقادیر مرجع اختصاصی برای سنین مختلف.

CA-125 تومور مارکر سرطان تخمدان است و رایج‌ترین مارکر مورد استفاده برای تشخیص این نوع تومور است زیرا حدود 80% بیماران مبتلا به سرطان تخمدان پیشرفته دارای سطوح افزایش‌یافته CA-125 هستند. متأسفانه این مارکر به دلیل اینکه تنها 60-50% از بیماران مبتلا به سرطان تخمدان در مرحله اولیه، CA-125 بالاتر از حد طبیعی دارند و همچنین اینکه در بیماری‌هایی مانند سرطان پانکراس، سرطان سینه، سرطان مثانه، سرطان کبد، سرطان ریه، دیورتیکولیت، سیروز، اندومتریوز یا در برخی شرایط فیزیولوژیکی مانند قاعدگی یا بارداری نیز افزایش می‌یابد، مارکر ایده‌آلی نیست. به همین دلیل نباید از CA-125 برای غربالگری سرطان تخمدان استفاده شود.

4- اهمیت تست‌های آزمایشگاهی در موارد اورژانسی سالمندان

تشخیص آزمایشگاهی شاخه‌ای از پزشکی است که به‌طور روزافزونی در حال توسعه است. تحقیقات با هدف تعیین پارامترهای اساسی بیولوژیکی و فیزیکوشیمیایی خون، برای بیمارانی که در وضعیت اورژانسی قرار دارند؛ به‌عنوان مثال در بیماران سکته مغزی، در نقاط مختلف جهان روز به روز بیشتر می‌شود.

متداول‌ترین تست‌های آزمایشگاهی که در بیمارستان‌ها هم در بخش‌های مختلف و هم در اورژانس انجام می‌شود شامل شمارش خون محیطی، الکترولیت‌ها، اوره و کراتینین‌، گلوکز و آنزیم‌ها است. ارزیابی سطح تروپونین I نیز ارزشمند است. در بیماران مبتلا به سکته مغزی، چنین آزمایش‌هایی در درجه اول با هدف به‌دست آوردن یک تصویر کلی از وضعیت بیمار انجام می‌شود. این تست‌ها همچنین امکان تعیین وضعیت بیمار و تعیین میزان هوموستازی ارگانیسم را فراهم می‌آورند و می‌توانند علت و پاتوژنز بیماری را توضیح دهند. سایر پارامترهای کلیدی در تشخیص سکته مغزی شامل پپتید ناتریورتیک مغز (BNP)، فاکتور فون ویلبراند (vWF)، TNF-alpha، انولاز اختصاصی نورون (NSE) و لپتین می‌شود؛ هرچند پارامترهای کلیدی محدود به موارد ذکرشده نیست. یکی از مهم‌ترین مارکرهای زیستی که اغلب مورد مطالعه قرار گرفته است، پپتید ناتریورتیک مغز (BNP) است. BNP یک نوروهورمون پپتیدی است که توسط میوسیت‌های قلبی تولید می‌شود. وظیفه اصلی BNP حفظ هوموستاز؛ یعنی فشار و حجم خون در گردش است. این هورمون به دلیل افزایش اتساع دیواره عضله قلب که پیامدی از حجم یا فشار بیش از حد است، ترشح می‌شود. در مرحله حاد سکته مغزی، ممکن است افزایش سطح BNP پلاسما در بیماران مشاهده شود و غلظت قطعات نهایی آن که از نظـــــــر بیولوژیکی غیرفعال است (NT-proBNP) افزایش یابد. این مطالعه علمی ثابت می‌کند که غلظت BNP در پلاسما در افراد مبتلا به بیماری عروق مغزی، بدون در نظر گرفتن بیماری قلبی، بالا می‌رود. پارامتر دیگری که فعالیت آن در طول سکته مغزی افزایش می‌یابد، فاکتور ویلبراند (vWF) است. ثابت شده است که بین افزایش حاد مارکرهای اندوتلیال در خون و فعال شدن پلاکت و سکته مغزی ایسکمیک رابطه وجود دارد. vWF برای تصمیم‌گیری در مورد اجرای درمان ضد انعقادی مفید است، به‌خصوص در بیمارانی که در گروه خطر متوسط سکته مغزی قرار دارند.

یک وضعیت ناگهانی دیگر که می‌تواند یک وضعیت تهدیدکننده حیات باشد، درد در ناحیه قفسه سینه است. در تشخیص انفارکتوس میوکارد بهتر است غلظت تروپونین‌ قلبی با حساسیت بالا (hs-cTn) در خون آزمایش شود. این آزمایش مطابق با گایدلاین‌های تشخیص سندرم حاد عروق کرونر است؛ اما آزمایش‌های دیگر مانند شمارش خون، انعقاد خون، لیپیدوگرام، تعیین پتاسیم، سدیم و منیزیم، کراتینین، اوره و گلوکز را نباید فراموش کرد. تمام پارامترهای مورد بررسی در تصمیم‌گیری در مورد درمان‌های بعدی بیمار تأثیر دارد، این پارامترها می‌توانند وضعیت فعلی بیمار و هموستاز را ارزیابی کنند. تشخيص سريع بيماران مبتلا به درد قفسه سينه نه‌تنها براي عملکرد مناسب، بلكه براي بيمارستان نيز از ديدگاه اقتصادی مهم است.

5- آخرین روندها و زمینه‌های تحقیقات

تشخیص‌های آزمایشگاهی مدرن می‌توانند جان مردم را نجات دهند. در بسیاری از بیماری‌ها، تشخیص زودهنگام بسیار مهم است و به همین دلیل پیشگیری و معاینات تخصصی از اهمیت بالایی برخوردار است. آنها می‌توانند در هر سال امکانات جدید تشخیصی را به ارمغان آورند.

سرطان پروستات یک بیماری بسیار شایع در بین مردان سالخورده است. PSA یک مارکر متداول است که می‌تواند در تشخیص زودهنگام این سرطان کمک کند. متأسفانه، به نظر می‌رسد که PSA باعث تشخیص بیش از حد سرطان‌ کمترتهاجمی می‌شود. در نتیجه، برای کاهش تشخیص بیش از حد سرطان‌های کم‌خطر و بهبود تشخیص سرطان‌هایی که از نظر بالینی دارای اهمیت هستند، بیومارکرهای جدید مبتنی بر خون مورد توجه قرار گرفته است. پنل 4K اخیراً توسعه یافته است و برای جلوگیری از بیوپسی پروستات توصیه می‌شود. 4K یک مدل آماری مبتنی بر چهار مارکر کالیکرین است که PSA، PSA آزاد، PSA کامل و Hk2 خون را در بر می‌گیرد. دقت آن در تشخیص سرطان‌های پیشرفته پروستات بسیار زیاد است.PHI  ، ExoDx، SelectMDx نیز به‌عنوان بیومارکرهایی پیشنهاد می‌شوند که می‌توانند تشخیص تومورهای مهم بالینی را افزایش دهند و بیماران را برای انجام بیوپسی انتخاب کنند. PCA3 و ConfirmMDx برای بیمارانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که مشکوک به سرطان پروستات هستند اما بیوپسی منفی دارند تا بررسی شود که آیا نیاز به انجام بیوپسی مجدد وجود دارد یا خیر. Oncotype DX و Decipher مارکرهای پروگنوستیک هستند و می‌توانند در انتخاب اینکه درمان باید تهاجمی باشد یا محافظت‌کننده، مفید باشند.

در صورت نیاز به پرتودرمانی کمکی، برای تصمیم‌گیری از Decipher و Prolaris می‌توان استفاده کرد. در مورد بیماری آلزایمر مطالعات جدید نشان داده‌اند که بیومارکرهای مایع مغزی نخاعی می‌توانند دقت تشخیصی بسیار بالایی داشته باشند. پتانسیل استفاده از پروتئین تائوی پلاکتی برای شناسایی مراحل اولیه نقایص شناختی بسیار امیدوارکننده است، علاوه بر این، برای بیماری پارکینسون ایدیوپاتیک زودرس یک بیومارکر بالقوه مفید و غیرتهاجمی همچون هم‌اکسیژناز-۱ بزاقی وجود دارد که در پاتوژنز این بیماری نقش ایفا می‌کند.

پوکی استخوان یک اختلال شایع است که زنان یائسه را به‌طور ویژه تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری غالباً خیلی دیر یعنی زمانی که آسیب‌های استخوانی ظاهر می‌شوند تشخیص داده می‌شود. این شکستگی‌ها دارای پیامدهای خطرناکی برای سلامتی فرد است، بنابراین بیومارکرهای جدید برای تشخیص این بیماری در مراحل اولیه آن موردنیاز است. تمرکز زیادی روی miRNA و RNA غیرکدکننده کوچک وجود دارد. این مارکرها همچنین می‌توانند در طبقه‌بندی ریسک بیماری و شکستگی‌ها استفاده شوند.

این مهم است که همیشه به دنبال راه‌حل‌های جدید باشید. بسیاری از بیماری‌ها ردپاهای مشخصی را از خود به‌جای می‌گذارند و دانشمندان این ردپاها را برای تحقیقات در مورد آنها و ایجاد یک استاندارد جدید در تشخیص، بسیار مهم می‌دانند.

بحث

هدف از اين مقاله معطوف کردن نگاه‌ها به استفاده‌های گوناگون از تست‌های آزمايشگاهي در عرصه بالين و نيز نشان دادن تفاوت‌هاي استفاده از آنها در بيماران سالمند نسبت به ساير بيماران است. تشخيص آزمايشگاه در تعيين مراحل بعدي درمان‌، ارزيابي بهبود بیماری و همچنين هنگام تلاش براي انتخاب افراد با ریسک فاکتورها يا بيماري‌های خاص كمك مي‌كند. تعیین مناسب مقادیر مرجع آزمایشگاهی بر اساس جنسیت، سن، عوامل ژنتیکی و محیطی برای یک جمعیت مشخص صورت می‌گیرد. این رویکرد، تفسیر بهتر از بررسی‌ها را ممکن می‌سازد.

شاخص‌هایی مانند هموسیستئین، hsCRP یا apoA1 برای ارزیابی خطر دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی استفاده می‌شوند. شایان ذکر است که مقادیر مرجع پارامترهایی مانند apoA1 یا HbA1c ممکن است در افراد مسن بالاتر باشد، با این حال، در مورد هموگلوبین ممکن است پایین‌تر از بقیه جمعیت باشد.

تغییر در غلظت پارامترهای آزمایشگاهی مشخص ممکن است وجود بیماری‌های خاص را نشان دهد؛ به‌عنوان مثال افزایش MID ممکن است نشان‌دهنده انواع خطرناک لوسمی و کاهش لنفوسیت‌ها نشان‌دهنده ایدز یا لنفوم گرانولوماتوز باشد. کاهش تعداد PLT منجر به نقص در ترمیم زخم و افزایش آن موجب لخته شدن بیش از حد می‌شود که در شرایط نادر اتفاق می‌افتد و تحت عنوان ترومبوسیتمی اساسی از آن یاد می‌شود.

ارزیابی گاز خون شریانی می‌تواند به‌عنوان یک فاکتور پروگنوستیک در بیماران مبتلا به COPD و همچنین در بیماران چاق مورد استفاده قرار گیرد. در گروه اول، هیپرکاپنیا و اسیدوز، ریسک بستری شدن طولانی در بیمارستان و پیش‌آگهی نامطلوب را افزایش می‌دهد، با این حال، در مورد بیماران چاق با pH کمتر از 7/36 این وضعیت نشان‌دهنده شدت تنگی‌نفس حاد است.

مارکرهای توموری شاخص‌های بیوشیمیایی هستند که در وهله اول برای پایش درمان و تعیین پیش‌آگهی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این عملکرد توسط گیرنده‌های استروژن و پروژسترون در سرطان پستان یا آنتی‌ژن اختصاصی پروستات در سرطان پروستات انجام می‌شود. این مارکرها به دلیل حساسیت ناکافی در تست‌های غربالگری کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در موارد اورژانسی مانند سکته مغزی، بررسی پپتید ناتریورتیک مغز، فاکتور فون ویلبراند یا TNF-alpha ارزشمند است. سطح BNP در پلاسمای بیماران مبتلا به بیماری عروق مغزی نیز افزایش می‌یابد. افزایش غلظت تروپونین با حساسیت بالا مبنایی برای تشخیص انفارکتوس است. پارامترهای فوق در ارزیابی هوموستاز و وضعیت فعلی بیمار نیز باید در نظر گرفته شوند.

تحقیقات اخیر حاکی از امکان استفاده از مارکرهای ناشناخته، به‌عنوان مثال هم‌اکسیژناز بزاقی در مورد بیماری پارکینسون ایدیوپاتیک یا miRNA در طبقه‌بندی ریسک و شکستگی در پوکی استخوان است. ما بر آنیم که جامعه پزشکی را برای یافتن راه‌حل‌های جدید در تحقیقات آزمایشگاهی و همچنین فراگرفتن دانش فعلی در زمینه علوم آزمایشگاهی تشویق کنیم تا از این طریق تشخیص بیماری سریع‌تر و دقیق‌تر شود.

نتیجه‌گیری

تست‌های آزمایشگاهی خون در مراقبت از بیماران سالمند ضروری است. وظیفه پزشک عمومی این است که بیمار خود راهنمایی کند تا شایع‌ترین بیماری‌های این گروه سنی را تشخیص دهد. سطوح WBC، LY، MO و MID باید مورد بررسی قرار گیرند تا لکوسیتوز، لکوپنی و عفونت‌های مختلف کنار گذاشته شوند. سرطان، آلرژی و کم‌خونی باید در نظر گرفته شوند. آزمایش ژنتیک ممکن است ضروری باشد. در تفسیر نتایج باید به میزان اختلاف نتایج با مقدار نرمال توجه شود و در صورت بروز هرگونه شک و تردید، تشخیص را گسترده‌تر ساخت. اندازه‌گیری گاز خون شریانی در درجه اول در بیماران مبتلا به COPD و بخش مراقبت‌های ویژه انجام می‌شود. این تست در تشخیص ساده اسیدوز و هایپرکاپنیا که منجر به پیش‌آگهی ضعیف بیمار می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. خون وریدی نیز برای آزمایش گازسنجی خون مناسب است. به‌منظور گسترده‌تر کردن تشخیص و تشخیص صحیح، لازم است مارکرهای سرطان به‌ویژه در مورد آن دسته از بیماری‌هایی که در سالمندان بیشتر رخ می‌دهند را بررسی کنید. این موارد شامل مارکرهایی است که سرطان پستان، ریه و برونش، پروستات، کولون و رکتوم و همچنین پانکراس را مشخص می‌کنند، همچنین مارکرهایی وجود دارند که نه‌تنها در سرطان بلکه در سایر بیماری‌های خوش‌خیم نیز شناسایی می‌شوند. لازم به یادآوری است که مارکرهایی هم وجــــود دارند (CA-125) که در   بیماری‌های نئوپلاستیک متعددی افزایش می‌یابند.

مارکرها در پایش روند بیماری نیز نقش دارند. آزمایش خون در بیماران سالمند در موارد اورژانسی و شرایط تهدیدکننده حیات ضروری است. انجام این آزمایش‌ها و تفسیر سریع آنها به شما امکان می‌دهد اقدامات مناسبی را برای حفظ سلامتی و جان بیماران انجام دهید، علاوه بر این، تشخیص صحیح، هزینه درمان بیمارستانی را نیز کاهش می‌دهد. رایج‌ترین پارامترهایی که برای تشخیص اورژانسی مورد آزمایش قرار می‌گیرند عبارتند از: گلوکز، مورفولوژی خون محیطی، تروپونین I، اوره، آنزیم‌ها، الکترولیت‌ها و کراتینین، به‌علاوه، از بررسی پپتید ناتریورتیک مغز (BNP)، فاکتور فون ویلبراند(vWF)، TNF-alpha، انولاز اختصاصی نورون (NSE)، لپتین و تروپونین‌های قلبی با حساسیت بالا (hs-cTn) اطمینان حاصل کنید. تشخیص آزمایشگاهی خون روز به روز مدرن‌تر می‌شود. هدف آن نه‌تنها تشخیص بسیاری از بیماری‌ها بلکه کمک به  درمان‌های بعدی است.

برگردان از:

Laboratory tests in geriatric patients – an overview of the latest reports

Journal of Education, Health and Sport. 2019;9(8):572-580

منابع:

1. Vesper, H. W., Myers, G. L., & Miller, W. G. (2016). Current practices and challenges in the standardization and harmonization of clinical laboratory tests. The American journal of clinical nutrition, 104(suppl_3), 907S-912S.
2. Howlett, S. E., Rockwood, M. R., Mitnitski, A., & Rockwood, K. (2014). Standard laboratory tests to identify older adults at increased risk of death. BMC Medicine, 12(1), 171.
3. Adeli, K., Raizman, J. E., Chen, Y., Higgins, V., Nieuwesteeg, M., Abdelhaleem, M., … & Blais, D. (2015). Complex biological profile of hematologic markers across pediatric, adult, and geriatric ages: establishment of robust pediatric and adult reference intervals on the basis of the Canadian Health Measures Survey. Clinical chemistry, 61(8), 1075-1086.
4. Adeli, K., Higgins, V., Nieuwesteeg, M., Raizman, J. E., Chen, Y., Wong, S. L., & Blais, D. (2015). Complex reference values for endocrine and special chemistry biomarkers across pediatric, adult, and geriatric ages: establishment of robust pediatric and adult reference intervals on the basis of the Canadian Health Measures Survey. Clinical chemistry, 61(8), 1063-1074.
5. Samaneka, W. P., Mandozana, G., Tinago, W., Nhando, N., Mgodi, N. M., Bwakura-Dangarembizi, M. F., … & Hakim, J. G. (2016). Adult hematology and clinical chemistry laboratory reference ranges in a Zimbabwean population. PloS one, 11(11), e0165821.
6. Mugisha, J. O., Seeley, J., & Kuper, H. (2016). Population based haematology reference ranges for old people in rural South-West Uganda. BMC research notes, 9(1), 433.
7. Jędrzejczak, W. (2011). Interpretacja wyniku badania morfologii krwi. In Vitro Explorer, 1(11).
8. Cieślik, A. (2011). Epidemiologia białaczek w Polsce. Studia Med, 21, 53-60.
9. Warzocha, K. (2017). Przewlekła białaczka limfocytowa. VM Media VM Group-Grupa Via Medica.
10. Dobrzyńska, O. et al. (2014). Transformacja białaczkowa czerwienicy prawdziwej—opis 2 przypadków i przegląd piśmiennictwa. Hematologia 5.4, 349-352.
11. Niemirowicz, K. et al. (2012). Zaburzenia liczby płytek krwi. Diagnostyka Laboratoryjna 48.4, 455-460.
12. Kumar, A., Goel, A., Verma, S. A study of arterial blood gas analysis in COPD patients and it’s implication in predicting the outcome. Indian Journal Of Applied Research.
13. Martin, C. M, Priestap, F. (2017). Agreement between venous and arterial blood gas analysis of acid-base status in critical care and ward patients: a retrospective cohort study. Can J Anaesth.
14. Salehpour, F., Bazzazi, A. M., Aghazadeh, J., Hasanloei, A. V. et al. (2018). What do You Expect from Patients with Severe Head Trauma? Asian J Neurosurg.
15. Gourhant, V., Vuillot, O., Claret, P. G. et al. Arterial pH selectively predicts critical care needs in emergency department obese patients with acute dyspnea: A prospective comparative study. The American Journal of Emergency Medicine.
16. Dar, K., Williams, T., Aitken, R., Woods, K. L., Fletcher, S. (1995). Arterial versus capillary sampling for analysing blood gas pressures. BMJ, ;310:24.
17. Duffy, M., van Dalen, A., Haglund, C., Hansson, L., Klapdor, R., Lamerz, R., Topolcan, O. (2003). Clinical utility of biochemical markers in colorectal cancer. European Journal of Cancer, 39(6), 718–727. doi:10.1016/s0959-8049(02)00811-0.
18. Madhav, N., Shreya S., Pranshu S., Pallavi Ch., Meesam A. Z., . (2016) Tumor markers: A diagnostic tool. Natl J Maxillofac Surg 7(1): 17–20.
19. Shinkins, B. , Primrose, J. N., Pugh, S. A., Nicholson, B. D., Perera, R. , James, T. and Mant, D. (2018), Serum carcinoembryonic antigen trends for diagnosing colorectal cancer recurrence in the FACS randomized clinical trial. Br J Surg, 105: 658-662.
20. Swain, S. M., Baselga, J., Kim, S., Ro, J., Semiglazov, V., Campone, M., Ciruelos, E., Ferrero, J., Schneeweiss, A., et al. (2015) Graham Ross, Pertuzumab, Trastuzumab, and Docetaxel in HER2-Positive Metastatic Breast Cancer. 580

21. Bowker L. K, Durso S. C. (2010). Oxford American Handbook of Geriatric Medicine. New York: Oxford University Press; .
22. Michaels L. B, Saylor J. A.(2010). PSA and Prostate Cancer. New York: Nova Science Publishers, Inc;
23. Dong X, Men X, Zhang W, Lei P. (2014) Advances in tumor markers of ovarian cancer for early diagnosis. Indian Journal of Cancer. 51:e72-e76.
24. Szyller, J., Sikora, T. Diagnostyka laboratoryjna w medycynie ratunkowej – charakterystyka i możliwości. Laboratory diagnostics in emergency medicine–characteristics and capabilities.
25. Pietrykowska, A. et al. (2015). The importance of laboratory tests in the diagnosis of stroke. Journal of Education, Health and Sport 5.2. 26. Cooney, M. T., Dudina, A. L., O’Callaghan P. et al. (2007). Von Willebrand Factor in CHD and stroke: relationships and therapeutic implications. Curr Treat options Cardiovasc Med, 9(3), 180-190.
26. Paulinska, P., Spiel, A., Jilma, B. (2009). Role of von Willebrand factor in vascular disease. Haemastaseologie, 29(1), 32-38. 28. Schabowski, J., Nicer, T., Mardarowicz, G. (2008). Przyłóżkowe” szybkie testy laboratoryjne – przydatność w podstawowej opiece zdrowotnej. Forum Medycyny Rodzinnej. 2(5).
27. Juszczyk, Z. (2005). Znaczenie peptydu natriuretycznego typu B w schorzeniach układu krążenia. Adv Clin Exp Med, 14(6), 1277-1882.
28. Grubb, R. L. (2018). Prostate Cancer: Update on Early Detection and New Biomarkers. Missouri Medicine: The Journal of the Missouri State Medical Association Biomarkers, 115(2), 132–134.
29. Vertosick, E., Assel, M., Sjoberg, D., Haese, A., Graefen, M., Boorjian, S., Klee, G., Cooperberg, M., Pettersson, K., Kuusela, E., Vickers, A., Lilja, H. (2018). MP46-15 PROSPECTIVE VALIDATION OF THE FOUR KALLIKREIN PANEL IN ACADEMIC CLINICAL PRACTICE. THE JOURNAL OF UROLOGY. Supplement, 199(4), 612.
30. Carneiro, A., Kayano, P. P., Barbosa, Á. R. G. , Langer, W. M. , Chen, K. C. , Cavlini, G. C., Reche, G. J., Sanchez-Salas, R., Machado, M. T., Sowalsky, A., Bianco, B. (2018 ). Are localized prostate cancer biomarkers useful in the clinical practice? Tumor Biology, 40(9), 1-2.
31. Mukaetova-Ladinska, E. B.; Abdell-All, Z., Andrade, J., da Silva, J. A., Boksha, I., Burbaeva, G., Kalaria, R. N., T.O’Brien, J. (2018). Platelet Tau Protein as a Potential Peripheral Biomarker in Alzheimer’s Disease: An Explorative Study. Current Alzheimer Research, 15(9), 800-808(9).
32. Song, W., Kothari, V., Velly, A. M., Cressatti, M., Liberman, A., Gornitsky, M., Schipper, H. M. (2018). Evaluation of salivary heme oxygenase‐1 as a potential biomarker of early Parkinson’s disease. Official Journal of the International Parkinson and Movement Disorder Society. 1-2
33. Materozzi, M., Merlotti, D., Gennari, L., Bianciardi, S. (2018). The Potential Role of miRNAs as New Biomarkers for Osteoporosis. International Journal of Endocrinology, Article ID 2342860.

تست‌های رایج آزمایشگاهی در تشخیص بیماری‌های ریوی

سرطان پروستات و آزمايش PSA

برای دانلود فایل pdf  بر روی لینک زیر کلیک کنید