بررسی اهمیت ایمنی بیمار و چگونگی تعامل با آن در مراکز آموزشی ـ درمانی
محمد سورانی
دانشجوی کارشناسی علوم آزمایشگاه، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ایران
چکیده
مقدمه: مراقبت‌های بهداشتی- درمانی یکی از اصلی‌ترین سازمان‌های ارائه‌کننده خدمات محسوب می‌شود. مطمئناً جایگاه خدمات درمانی بسیار مبرهن و آشکار است و تمامی سیستم درمانی به‌عنوان یک تیم واحد برای دستیابی به یک هدف واحد که بهبودی مجدد بیمار است، تلاش می‌کنند. در این بین ایمنی بیمار با توجه به اهمیت خاصی که دارد، مستلزم توجه بیشتری می‌باشد.
هدف: هدف از این مطالعه مروری بر نکات لازم در اهمیت ایمنی بیمار و بررسی میزان تعامل ارائه‌دهندگان خدمات با آن است.
روش: منابع PubMed، springer، Google، SID مورد بررسی قرار گرفته و از کلیدواژه‌های Patient، patient safety ایمنی بیمار و ایمنی استفاده شد.
یافته‌ها: از بررسی مطالعات انجام‌گرفته مشخص شد که رابطه‌ی معناداری بین بهبود فرهنگ ایمنی و ارتباطات مابین، با ارتقای سطح ایمنی بیماران و کاهش رخدادها و خطاهای پزشکی وجود دارد.
نتیجه‌گیری: ایمنی بیمار از اهمیت زیادی در مراکز درمانی برخوردار است اما متأسفانه در ایران همچون سایر کشورهای درحال‌توسعه این مهم جایگاه مناسب خود را پیدا نکرده است. از مهم‌ترین عوامل برای دستیابی به جایگاه موردنظر فرهنگ‌سازی و تصحیح ارتباطات است.
کلیدواژه‌ها: ایمنی، فرهنگ ایمنی، ایمنی بیمار
مقدمه
مراقبت‌های بهداشتی‌ـ درمانی یکی از اصلی‌ترین سازمان‌های ارائه‌کننده خدمات محسوب می‌شود. مطمئناً جایگاه خدمات درمانی بسیار مبرهن و آشکار است و تمامی سیستم درمانی به‌عنوان یک تیم واحد در مسیر رسیدن به یک هدف واحد که بهبودی مجدد بیمار است، تلاش می‌کنند. در این بین ایمنی بیمار با توجه به اهمیت خاصی که دارد، مستلزم توجه بیشتری می باشد.
مقوله ايمنی بيمار(Patient safety) پس از انتشار گزارش انستــــــــــــــــــیتوی پزشکی ایالات متحده (Institute of Medicine-IOM) در سال ۱۹۹۹ که به بررسی ميزان شيوع خطاهای پزشکی در اين کشور پرداخته بود، موردتوجه پژوهشگران و صاحب‌نظران عرصه سلامت قرار گرفت (1).
ايمنی بيمار به‌عنوان يکی از مؤلفه‌های اصلی کيفيت خدمات سلامت، به معنای پرهيز از وارد شدن هرگونه صدمه و جراحت به بيمار در حين ارائه مراقبت‌های سلامت است (1).
علاوه بر این، تعریفات دیگری نیز برای ایمنی بیمار وجود دارد؛ ازجمله اینکه ايمنی بيمار پيشگيری و تعديل آسیب‌های ایجادشده در اثر حذف خطاهای مربوط به مراقبت‌های بهداشتی است (2)، درحالی‌که در سال 1990 انجمن طب آمریکا، ایمنی بیمار را مصون ماندن از حوادث تصادفی ناشی از دریافت مراقبت و خطاهای طبی تعریف کرد (3).
هدف اصلی مراقبت در سیستم‌های بهداشتی درمانی، حفظ و ارتقاي سلامتی است و ایمنی بیمار یکی از دغدغه‌های اصلی این حوزه محسوب می‌شود (1).
در بخش سلامت این دید وجود دارد که انسان کامل است و جایی برای جایزالخطا بودن انسان درنظر گرفته نشده است (4) و همین مورد حساسیت و اهمیت بالایی برای ایمنی بیمار در سیستم به دنبال دارد.
خطاهای پزشکی یکی از پنج دلیل معمول مرگ در جهان اعلام شده و سازمان جهانی بهداشت تخمین زده است که ده‌ها میلیون بیمار در کل جهان قربانی صدمات و مرگ ناشی از مراقبت‌ها و فعالیت‌های پزشکی غیرایمن می‌شوند (5).
این صدمات می‌توانند شامل مواردی نظير خطاهای دارويی (اشتباه در نوع يا دوز داروي تجويزی)، اعمال جراحی (انجام عمل در موضع نادرست، استفاده از تکنيک غلط، عوارض پس از عمل)، تشخیص‌های نادرست (تأخیر در تشخيص، عدم‌تشخیص، تشخيص نادرست)، خرابی دستگاه‌ها و تجهيزات که منجر به تشخيص اشتباه گردد و مواردی ديگر نظير عفونت‌های بيمارستانی، سقوط بيمار، زخم بستر، درمان غلط و غيره می‌گردد (1).
سازمان بهداشت جهانی گزارش کرد که از هر 10 نفر بیمار بستری یک نفر از صدمات قابل‌پیشگیری رنج می‌برد. سال 2004 مطالعه حوادث پیش‌بینی نشده آمریکا نشان داد که در بیش از 7٪ از پذیرش‌های بیمارستانی چنین حوادثی به وجود می‌آید (3).
خطاهای پزشکی در آمریکا سالانه منجر به 44000 الی 98000 مرگ در بیمارستان شده و در انگلیس رویدادهای نامطلوب در 10 درصد از بستری‌های بیمارستانی اتفاق می‌افتد (5).
مطالعات نشان داده كه یک‌سوم از هزینه‌هایی كه صرف مراقبت‌های بهداشتی می‌شود نتيجه كيفيت پايين مراقبت‌ها است (4).
اولین هدف یک مؤسسه بهداشتی– درمانی جلوگیری از آسیب و صدمه به بیمار و جلوگیری از به مخاطره انداختن ایمنی وی در نتیجه ادامه خدمات سلامت می‌باشد (6).
میزان اهمیت بالای ایمنی بیمار، توجه زیادی را به خود جلب می‌کند که اولین دلیل توجه به ایمنی مسئولیت‌پذیری اخلاقی است و دومین دلیل توجه به ایمنی مسئولیت‌پذیری قانونی است (6).
در این مطالعه هدف ما بررسی اهمیت ایمنی بیمار و چگونگی تعامل با آن با استفاده از مقالات و منابع مختلف است.
مواد و روش‌ها
منابع PubMed، springer، Google، SID مورد بررسی قرار گرفته و از کلیدواژه‌های Patient، patient safety ایمنی بیمار و ایمنی استفاده شد.
فرهنگ ایمنی بیمار
فرهنگ به مجموعه‌ای از باورها، عقايد و ارزش‌های گروهی افراد گفته می‌شود که در رفتار آنها متجلی می‌گردد. درواقع فرهنگ ايمنی بيمار، نشان‌دهنده ميزان اولويت ايمنی بيماران از نظر کارکنان در بخش و سازمان محل کار آنها است (1).
صلواتی و همکاران فرهنگ ایمنی بیمار را این‌گونه تعریف می‌کنند که فرهنگ ایمنی بیمار زیرمجموعه‌ای از فرهنگ سازمانی بوده و به‌عنوان مجموعه‌ای از ارزش‌ها، نگرش‌ها، ادراکات، اعتقادات و رفتارهاي مشترکی تعریف می‌شود که از انجام ایمن فعالیت‌های افراد در سازمان‌های سلامت حمایت می‌کند (5)، همچنین ازنظر ایزدی و همکاران فرهنگ ایمنی چنان تعریف می‌شود که در آن کارکنان، آگاهی پایدار و فعالی از چیزهایی دارند که می‌تواند به اشتباه اتفاق بیافتد (7)، مواردي از قبيل عدم پنهان‌سازی خطاها و حوادث و آشکارسازی آنها، آموزش کارکنان در ز مينه امنيت بيمار، وجود سيستم گزارش‌دهی انواع خطاها، استفاده از داده‌های سيستم گزارش‌دهی.
در جهت بهبود فرآيندها، کاهش سرزنش افراد، وجود کار تيمی، ارتباطات شفاف بين واحدها و بخش‌ها و همکاری آنها با یکدیگر در جهت منافع بيمار و توجه رهبری سازمان به امنيت از خصائص بارز چنين فرهنگي هستند. (1)
اولین گام براي ایجاد فرهنگ ایمنی مثبت، ارزیابی فرهنگ ایمنی جاري است (4).
ارزیابی فرهنگ ایمنی، ادراکات مربوط به ایمنی در سازمان و نگرش مدیران و کارکنان نسبت به مسئله ایمنی را روشن می‌سازد (5).
ارزیابی فرهنگ ایمنی، اولین مرحله برای حرکت به سمت بنای چنین فرهنگی است (7،8).
يکي از کامل‌ترین ابزار برای ارزیابی فرهنگ، ابزار سنجــــــــــــــــــــش فرهنگ ايمني بيمار در بيمارستان
(Hospital Survey on Patient Safety Culture- HSOPSC) است که در ســــال 2004 توسط مرکز
پژوهش و کيفيت خدمات سلامت (AHRQ –Agency for Healthcare Research and Quality) طراحی گردیده است. (1)
در مراکز خدماتی بهداشتی، ارتقای سطح فرهنگ ايمني بيمار می‌تواند نقش مهمي در پيشگيري از خطاها و ارتقاء كيفيت داشته باشد.
در مطالعه‌ای كه ماردون با عنوان “ارتباط بين فرهنگ ايمني بيمار و حوادث ناسازگار” در سال 2010 انجام داد، نتايج حاكي از آن بود كه فرهنگ ايمني مثبت‌تر و بالاتر با رخداد حوادث ناگوار كمتر در بیمارستان‌ها مرتبط است (10،11).
در مطالعه تکبیری و همکاران نیز یافته‌های پژوهش از اين فرضيه حمايت می‌کند كه بيماران در بیمارستان‌های با فرهنگ ايمني مثبت‌تر، خطاهاي كمتري را تجربه خواهند كرد (12).
در سازمان‌های ارائه‌کننده مراقبت بهداشتي، بهبود فرهنگ ايمني بيمار می‌تواند نقش مهمي در پيشگيري از خطاها و ارتقاء كيفيت داشته باشد. یکی از اساسی‌ترین راه‌های ارتقای سطح فرهنگ ایمنی، آموزش است (12).
مجموعه‌ی کارکنان سیستم هرکدام می‌توانند به نحوی در ارتقای فرهنگ ایمنی نقش داشته باشند، اما پرستاران (7) و پزشکان اصلی‌ترین نقش در بهبود این فرهنگ را ایفا می‌کنند.
ارتباط
برای ارتباط تعریف‌های زیادی به‌کاربرده می‌شود، ازجمله اینکه ارتباط فرآيندي پويا بين انسان‌ها دانسته می‌شود كه جهت تأثيرگذاري، كسب حمايت متقابل و كسب آنچه جهت تندرستي، رشد و بقا ضروري است استفاده می‌گردد (4،12)، همچنین گفته می‌شود که ارتباط میان فردی فرایندی تبادلی، هدفمند، چندبعدی، برگشت‌ناپذیر و احتمالاً اجتناب‌ناپذیر است (8).
ارتباط در مراکز درمانی به‌عنوان يك شاخص كليدي جهت رضايت، همكاري و التيام بيمار در نظر گرفته شده است (9،15).
در مطالعه معین و همکاران اهداف ارتباط در 4 مورد خلاصه شده‌اند که عبارتند از : مبادله اطلاعات، ایجاد فهم مشترک، اعتماد و رسیدن به تصمیم‌گیری مشترک (13).
در مورد مبادله اطلاعات در یک ارتباط شایان ذکر است که طبق نظر کمیسیون مشترک ایمنی بیمار، اين كميسيون بيمار را يك منبع اطلاعاتي مهم می‌داند كه در صورت برقراري ارتباط با او امكان آگاهي از موقعیت‌های مخاطره‌آمیز و نتايج سوء فراهم می‌شود (4،10)، همچنین بیشتر تشخیص‌های پزشکی و تصمیم‌های درمانی بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده از مصاحبه است و اساس مصاحبه پزشکی، ارتباط است (8).
قابل‌اعتماد بودن، یک اصل اساسی در ایجاد ایمنی بیماران محسوب می‌شود و از ویژگی‌های مهم یک تیم قابل‌اعتماد، توانایی ایجاد ارتباط مؤثر است (3). اساس رابطه پزشك و بيمار، اعتماد بيمار به پزشك است (9).
در این میان نباید جایگاه پرستاران را نادیده گرفت؛ مطالعات زیادی به اهمیت ارتباط بین پرستاران و بیماران اشاره کرده‌اند مثلاً همتی و همکاران از مهم‌ترین عوامل مربوط به كيفيت مراقبت و ايمنی بيمار را مهارت‌های ارتباطی بين پرستاران و بيمارانشان می‌دانند و همچنین ارتباط با بیمار را از نقش‌های كليدی پرستاران معرفی می‌کنند كه منجر به ارتقاء مراقبت، بهبود بيمار، رشد حرفهای و شخصيت اجتماعی پرستار می‌شود (4).
باید توجه داشت که عدم وجود تعامل مناسب بین پرستاران و پزشکان می‌تواند گزارش کردن رخدادها را تحت تأثیر قرار دهد که در این صورت اصلی‌ترین آسیب به بیمار وارد می‌شود (3).
کمیسیون مشترک سازمان‌های خدمات درمانی در سال 2007 دریافت که 65٪ از خطاها به علت خطاهای ارتباطی بوده است. در سال 2005 این میزان افزایش یافته و به 70٪ رسید و نشان داد که حداقل نیمی از این خطاها در طی انتقال مسئولیت بیمار اتفاق می‌افتد (6).
يكي از اهداف كميســـــــــــــــــــــــــــــــــــــــيون مشـــــــترك ايمني بيمار در سال 2009
(The Joint Commissions 2009 National Patient Safety Goals) مربوط به ارتقاء ارتباطات مؤثر ارائه‌دهندگان مراقبت با بيماران است. طبق نظر اين كميسيون، ارتباط كم بين بيمار و پرستار روي ايمني بيماران مؤثر است (4 و 9)
رخدادها و اختلالات ایمنی بیمار
خطاهاي پزشكي يكي از مهم‌ترین مشكلات سيستم سلامت در تمام جهان محسوب می‌شود، از مهم‌ترین علل اين خطاها، مشكلات اطلاعاتي و ارتباطي بين اعضاي تيم مراقبت است (15).
مواجهه با خطا و خطر را از دو دیدگاه می‌توان مورد بررسی قرار داد: روش فردی و روش سیستماتیک. در روش فردی، 80 درصد علت ایجاد خطا، عامل انسانی در نظر گرفته می‌شود. در روش سیستماتیک که رویکرد پذیرفته شده است، 80 درصد علت ایجاد خطا به سیستم مربوط است (7).
رویکرد جامع به ایمنی بیمار از 6 حیطه اصلی تشکیل شده است:
- ساختار
- محیط
- تجهیزات و فناوری
- فرآیندها
- افراد
- نظام‌های رهبری و فرهنگ (10)
کميسيون ملی مشترك نيز تا سال 2010 بيش از 956 مورد محل جراحي اشتباه، ابتلای پنج درصد از تعداد موارد بستری به عفونت‌های ناشی از خدمات سلامت، سقوط از تخت در یک‌سوم سالمندان بستری در بیمارستان‌ها و قربانی شدن سالانه 98000 نفر را پيامد خطای پزشكی تنها در آمريكا گزارش داده است (12) و اين موارد از جمله مهم‌ترین چالش‌های ايمنی بيمار در بیمارستان‌ها می‌باشند.
خطاها را در برنامه‌های درس علت ریشه‌ای (AHRQ) مرکز پژوهش و کیفیت خدمات سلامتی برخی از رشته‌های پزشکی معرفی می‌کند (17)، همچنین باید اشاره کرد که برطبق گزارش انستیتوی طب، اکثر خطاهای پزشکی ناشی از غفلت و کوتاهی افراد نیست، بلکه برخاسته از سیستم‌ها و کارکرد نادرست آنها است (14).
عوامل متعددی از جمله عوامل انسانی (دانش و عملکرد)، فنی، تجهیزاتی، شرایط محیط ارائه مراقبت، عوامل مربوط به بیماران، عوامل سازمانی (مانند خط‌مشی‌ها و آیین‌نامه‌ها) و ناهماهنگی تیم مراقبت در ایجاد خطاهای پزشکی مؤثر است اما اکثر مجامع جهانی ازجمله سازمان بهداشت جهانی معتقدند که خطاهای پزشکی و وقایع تهدیدکننده ایمنی بیمار عمدتاً به دلیل سیستم‌های معیوب و مشکلات سیستم ارائه مراقبت رخ می‌دهند (نه فقط نقص ارائه‌کنندگان مراقبت) (2)، علاوه بر این دلایل می‌توان موارد دیگری از جمله کمبود دانش و آگاهی فرد ارائه‌دهنده خدمت، نامتناسب بودن تعداد و ترکیب پرسنل (سن و تجربه) در یک شیفت کاري، محدودیت در دسترسی به فناوری‌ها و تجهیزات پزشکی جدید را نام برد (14).
شایع‌ترین اختلالاتی که در ایمنی بیماران به وجود می‌آید مرتبط با خطاهای دارویی و سقوط است، درصورتی‌که کمترین فراوانی شاخص‌های ایمنی (1%) را مرگ بیمار به دنبال خطا یا انجام پروسیجر اشتباه و جا ماندن اشیا در بدن بیمار به خود اختصاص داد (3)، همچنین شایع‌ترین شکل خطای دارویی، خطا در مقدار داروی تجویزشده و خطا در تکنیک تجویز دارو گزارش شد که در این میان بسیاری از خطاها در داروخانه و یا در هنگام دادن دارو اتفاق می‌افتد (3،15).
خطاهای پزشکی علاوه بر ایجاد آسیب و ناتوانی، می‌تواند منجر به افزایش مدت بستری، اقدامات اضافی، پذیرش‌های اضافی و افزایش هزینه‌های درمانی گردد (2).
در رابطه با خطاهای پزشکی، عفونت‌های بیمارستانی ناشی از کارکنان (11) و خطاهای اتفاق افتاده در بخش مراقبت‌های پزشکی (16) از اهمیت بیشتری برخوردارند.
امروزه کاهش و حذف این خطاها و افزایش ایمنی مراقبت به یک اولویت جهانی تبدیل شده است (2). تضمين ايمني بيمار، نگرانی حرفهای همه افرادی است كه درگير مراقبت از بيمار هستند و ايمنی بيمار اولين و مهم‌ترین مسئله‌ای است كه ذاتاً مربوط به هويت حرفهای می‌باشد (9،11).
بهترین راه برای پیشگیری از خطاهای پزشکی، شناسایی خطاها، شناسایی علل ریشه‌ای و سیستمی خطاها، یادگیری از آنها و اصلاح سیستم مراقبت در راستای جلوگیری از تکرار این خطاها است (2،10).
بیمارستان‌هایی که جو ایمنی بهتری در آنها حکم فرماست، عملکرد بهتری نیز دارند و میزان بروز خطا در آنها کمتر است، پس وقتی میزان خطا بالا رود، ایمنی بیماران کاهش می‌یابد این را می‌توان از مطالعه محمودی راد و همکاران فهمید (6).
عدم گزارش و نقص سیستم گزارش‌دهی
آمار بسیاری از موارد خطاها از جمله خطاهای دارویی و مخصوصاً مرگ‌ومیر ناشی از آن تا حد ممکن و دقیقی به این منظور وجود ندارد (3) یکی از عوامل مانع گزارش خطا، برخوردهاي ناخوشایند و واکنش نامناسب سازمان ازجمله مدیران، پزشکان و همکاران و همچنین عدم تناسب واکنش مدیر با شدت خطا است که موجب می‌گردد پرستاران خطاهاي خود را گزارش نکنند (14)، همچنین می‌توان عدم گزارش‌دهي خطا را به علت عدم وجود فرهنگ حمايتي، كار تيمي و پاسخ غيرتنبيهي به خطاها در بيمارستان نیز ربط داد (11).
سیستم گزارش‌دهی مناسب خطاهاي پزشکی و یادگیري از خطاها در جهت جلوگیري از وقوع مجدد آنها و حفظ ایمنی بیمار یکی از نقاط قوت در ارتقاء ایمنی بیمار بشمار می‌روند (14).
ارتقاء سطح ایمنی بیمار
ارتقای ایمنی بیمار (8) به سه فعالیت مهم بستگی دارد: پیشگیری از خطا، قابل‌رؤیت کردن خطا و تخفیف اثرات ناشی از خطا.
رویکرد متفاوت برای مقابله با خطاهای پزشکی و ارتقای ایمنی بیمار، مدل هفت گام به سوی ایمنی بیمار است که شامل موارد ذیل است:
- استقرار فرهنگ ایمنی،
- رهبری کارکنان و حمایت از آنان،
- هم‌سو و یکپارچه‌سازی عملیات مرتبط با مدیریت ریسک،
- تشویق گزارش‌دهی،
- درگیری مردم و جامعه در مقوله ایمنی و برقراری ارتباط با آنها،
- یادگیری و اشتراک درس‌های مربوط به ایمنی،
- اجرای راه‌حل‌ها برای جلوگیری از بروز آسیب (10)
آژانس ملي ايمني بيمار انگلستان که این مدل را ارائه کرده، بهبود فرهنگ ایمنی را در مرحله‌ی نخست آن قرار داده است.(12،18).
از موارد دیگری که باعث ارتقای سطح ایمنی می‌شود می‌توان به ارزیابی و کنترل کیفیت توجه کرد که در مطالعه محمودی راد مهم‌ترین عامل بهبود کیفیت مراقبت نام گرفته است (6)، همچنین مدیریت صحیح و رهبری متعهد (5)، مدیریت و یکپارچه‌سازی خطر، بهبود فضای فیزیکی بیمارستان (14) و آموزش (11) می‌توانند راهکارهای مناسبی برای دستیابی به این مهم باشند.
نتیجه‌گیری
ایمنی بیمار از اهمیت زیادی در مراکز درمانی برخوردار است اما متأسفانه در ایران همچون سایر کشورهای در حال توسعه این مهم جایگاه مناسب خود را پیدا نکرده است. از مهم‌ترین عوامل برای دستیابی به جایگاه موردنظر، فرهنگ‌سازی و تصحیح ارتباطات است. مدیران ارشد با برنامه‌ریزی‌های درست می‌توانند در بازه‌ی زمانی مناسب در بهبود سطح فرهنگ ایمنی بیمار بکوشند. مثلث پرستار، پزشک و بیماری که در بیمارستان وجود دارد می‌تواند در پروسه‌ی بهبودی بیمار مفید یا مضر واقع شود. تعامل و ارتباط مناسب مطمئناً مفید واقع خواهد شد.
سایر پیشنهاد‌هایی که می‌توانند مفید واقع شوند:
- آموزش کارکنان چه از لحاظ بالا بردن فرهنگ ایمنی و چه از نظر استفاده از تجارب،
- تألیف و اعلان سیاست‌های حمایتی غیر تنبیهی،
- تشویق ارائه دهندگان خدمات به خودگزارش‌دهی،
- تکمیل کادر درمانی و فراهم نمودن تعداد پرسنل کافی در ساعات مختلف کاری،
- مشارکت بیمار در این زمینه و احترام به نظرات و انتقادهای مربوطه
منابع:
- عبدي ژاله، برداشت كاركنان از فرهنگ ايمني بيمار در بیمارستان‌های منتخب دانشگاه علوم پزشكي تهران، فصلنامه پايش، سال دهم شماره چهارم، پاييز 1390
- احمدی مریم، سیستم اطلاعات ایمنی بیمار: اهداف، ساختار و وظایف، آذر سال 1390
- مسرور دريادخت، حيدري خياط نسترن، جولايي سودابه، بررسی رخدادهای ایمنی بیمار و ارتباط آن با تعامل حرفهای پرستاران و پزشکان از دیدگاه پرستاران، فصلنامه مدیریت پرستاری، سال اول، دوره اول، شماره دوم
- همتي مسلك پاك معصومه، رابطه بين مهارت ارتباطي پرستار- بيمار با وضعيت ايمني بيماران در بخش‌های ويژه، مجله باليني پرستاري و مامايي، دوره 3، شماره 2، تابستان 1393
- صلواتی صدیقه، فرهنگ ایمنی بیمار از دیدگاه پرستاران، مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری دانشگاه علوم پزشکی ایران (نشریه پرستاری ایران)، دوره 26، شماره 84
- محمودی‌راد غلامحسین، بررسی وضعیت ایمنی بیمار در بیمارستان ولیعصر بیرجند در سال 1390، مراقبت‌های نوین فصلنامه علمی پژوهشی 1392
- ایزدی احمدرضا، سنجش فرهنگ ایمنی بیمار در بیمارستان فاطمه‌الزهرای نجف‌آباد، مدیریت اطلاعات ایمنی سلامت 1391
- معتمد نیما، فقیه‌زاده سقراط، ارزیابی نقطه نظرات پرستاران درزمینهٔ فرهنگ ایمنی بیمار در بیمارستان‌های شهرستان آمل در سال 1391، مجله‌ی مراقبت‌های پیشگیرانه در پرستاری و مامایی، دوره‌ی 4، شماره 2، پاییز و زمستان 93
- ياوری فاطمه ايمنی بيمار و نظام حقوق بشر، فصلنامه حقوق پزشكي سال پنجم، شماره هجدهم، پاييز 1390
- کیان‌مهر شیلا، بررسی میزان رعایت ایمنی بیمار بر اساس استانداردهای بیمارستان‌های دوستدار بیمار تابستان 1391
- 11. نجف‌پور ژيلا، ارزيابي شاخص‌های ايمني بيمار در بیمارستان‌های عمومي تحت پوشش دانشگاه علوم پزشكي اهواز براساس پروتكل ارزيابي ايمني بيمار سازمان جهاني بهداشت، مديريت بهداشت و درمان 1393
- تکبیری افسانه، بررسي رابطه بين ادراك ارائه‌دهندگان مراقبت از فرهنگ ايمني بيمار و ادراك بيماران از خطاهاي پزشكي در مراكز آموزشي درماني عمومي واقع در شهر تهران در سال 1390، مدیریت سلامت 1391
- معین اطهر، ارتباط پزشک و بیمار، دوماهنامه علمی– پژوهشی دانشگاه شاهد، سال 17 شماره 85
- نصیری‌پور امیراشکان، تدوین استراتژی‌های ارتقاء ایمنی بیمار در بخش‌های بالینی بیمارستان 15 خرداد تهران، مدیریت بهداشت و درمان 1389
- شيخ طاهری عباس، ايمني بيمار و فن‌آوری اطلاعات سلامت، مديريت اطلاعات سلامت، دوره‌ی دهم، شماره‌ی سوم، مرداد و شهريور 1392
- ملکی محمدرضا، ارزیابی نظام مدیریت ایمنی بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین، سال 17، شماره 5
17. Agency for Healthcare Research and Quality. “Making Health Care Safer: A
Critical Analysis of Patient Safety Practices.”2001.
- National Patient Safety Agency. Seven steps to Patient safety the full reference guide.2004, Available from: URL: www.npsa.nhs.uk/sevensteps/
مفاهیم پایه کلی در حوزه اعتبار بخشي بيمارستانی
تشخيص آزمايشگاهي و جنبه‌هاي ايمني زيستي
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام