نگارش مقاله پژوهشی

اصول تدوین و نگارش مقاله پژوهشی

(Compilation and Writing Principles of Research Article)

 گردآوری و تألیف:

دکتر احمد مرداني

استادیار مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون

 

مقــدمه

در نگارش متون علمی بایستی از اصول مشخصی پیروی کرد که تقریباً در تمامی نشریه‌ها یکسان می‌باشد. هدف اصلی از نگارش، چاپ و انتشار یک مقاله، ارائه مدرکی است که خواننده بتواند پژوهش انجام شده را ارزیابی نمايد و در صورت تمایل آن را تکرار كند. مقاله‌های علمی به دلایل مختلفی نگاشته می‌شوند که عبارتند از:

1. آموزش
2. تولید علم
3. ارتقای علمی و شغلی
4. تبدیل دانش فردی به دانش اجتماعی
5. تملّک یا شخصی کردن دانش
6. کسب اعتبار علمی
7. ایجاد موقعیت شغلی مناسب
8. تنازع بقا در محیط‌های آموزشی و پژوهشی
9. تسهیم دیگر محققین در ارزیابی تحقیق انجام شده (اجازه بازخورد)
10. علاقه شخصی و سرگرمی
11. مستند سازی و گزارش دهی

قبل از نگارش مقاله بایستی به دقت بخش “راهنمای نویسندگان” (Guide for/to Authors) و یا “دستورالعمل‌هایی برای نویسندگان” (Instructions for/to Authors) مجله مورد نظر مطالعه گردد و بر اساس آن مقاله به رشته تحریر در‌آید (شکل‌های 1 و 2). نگارش و ارسال مقاله به مجله‌ای با ساختار (format) مجله دیگر، شایع‌ترین دلیل رد (reject) مقاله توسط سردبیر (editor-in-chief) مجله مورد نظر می‌باشد.

شکل 1: چگونگی دست‌یابی به “راهنمای نویسندگان” مجله مورد نظر

شکل 2: چگونگی دست‌یابی به “دستورالعمل‌هایی برای نویسندگان” مجله مورد نظر

 انواع مقاله‌های علوم پزشکی

تعداد مقاله‌هاي حوزه علوم پزشكي بسيار بالا است و سالانه هزاران مقاله توسط محققين و پژوهشگران شاخه‌هاي مختلف پزشكي نگاشته مي‌شود. انواع مقاله‌هايي كه در نشريه‌هاي علوم پزشكي چاپ و منتشر مي‌گردند، تقريباً يكسان هستند و متداول‌ترين آنها عبارتند از:

1. تحقیقی یا پژوهشی (Research) و یا اصیل (Original)
2. مروری (Review)
3. کوتاه (Short Communication or Short Report or Brief Communication)
4. گزارش مورد (Case Report)
5. مروری سیستماتیک (Systematic Review)
6. نامه به سردبیر (Letter to Editor)

مقاله تحقیقی

تحقيق و پژوهش از اهميت ويژه‌اي برخوردار می‌باشد و به جرأت مي‌توان گفت که همه پیشرفت‌هاي علمي، صنعتي، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بر پايه تحقيق و پژوهش استوار است. بهترین شیوه ارائه یافته‌های یک مطالعه، تهیه مقاله پژوهشی است و محققی در تولید و نشر علمی موفق می‌باشد که بتواند نتایج بررسی‌های خود را در نشریه‌های معتبر به چاپ برساند. با توجه به اهمیت و کثرت مقاله‌های پژوهشی یا تحقیقی، به اصول تدوین و نگارش این نوع مقاله می‌پردازیم. بخش‌های اصلی یک مقاله تحقیقی یا پژوهشی عبارتند از:

1. مقدمه (Introduction)
2. مواد و روش‌ها (Materials and Methods)
3. یافته‌ها (Results)
4. بحث (Discussion)

لازم به ذکر است که عنوان (Title)، اسامی نویسندگان (Authors)، خلاصه یا چکیده (Abstract) مقاله، واژه‌های کلیدی (Keywords)، سپاس‌گزاری (Acknowledgments) و منابع یا مراجع (References) استفاده شده، از دیگر بخش‌های مهم مقاله تحقیقی می‌باشند که به نوبه خود از اهمیت خاصی برخوردار هستند.

مقـدمه (Introduction)

مقدمه باید کوتاه، واضح و جامع باشد و به طور مشخص موضوع و چرایی انجام مطالعه را بیان کند. اولین جمله مقدمه بایستی به گونه‌ای نوشته شود که خواننده را به خواندن کل مقاله ترغیب نماید (شکل 3). شایع‌ترین اشکالی که در نگارش مقدمه پیش می‌آید، ناتوانی در بیان روشن و واضح چرایی انجام مطالعه (سؤال مطرح شده) است که چنانچه طرح پژوهش صحیح باشد؛ معمولاً چنین مشکلی حادث نمی‌گردد. در مقدمه یک مقاله تحقیقی، نیازی به مرور متون نمی‌باشد و تنها بایستی به ذکر منابعی اکتفا کرد که برای مطالعه مورد نظر ضروری هستند. به طور معمول، ذکر سه تا پنج مورد از آخرین پژوهش‌های انجام شده مرتبط داخلی و یا خارجی الزامی است.

به طور کلی، محتوای یک مقدمه مناسب شامل معرفی موضوع، ذکر اهمیت و ضرورت مطالعه، اشاره اجمالی به بررسی‌های گذشته و بیان ویژگی‌ها، تازگی و هدف مطالعه انجام شده می‌باشد (شکل 3). لازم به ذکر است مقایسه نقاط ضعف و قوت مطالعه انجام شده با دیگر بررسی‌های پیشین، فقط در بخش بحث مقاله انجام می‌گیرد.

 مواد و روش‌ها (Materials and Methods)

شایع‌ترین عاملی که منجر به رد (reject) یک مقاله می‌گردد، اشکال در بخش مواد و روش‌ها می‌باشد. هدف اصلی این بخش از مقاله، توصیف کامل طرح تحقیقاتی از نحوه طراحی و اجرای مطالعه تا چگونگی تجزیه و تحلیل داده‌ها است؛ به طوری‌که تمامی آنچه برای تکرار آن توسط محقق دیگری لازم است، بایستی ارائه گردد.

شکل 3: محتوای مقدمه مقاله تحقیقی

بدنه بخش مواد و روش‌ها، متشکل از سه رکن اصلی شامل روش تحقیق (methodology)، تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها و چگونگی رعایت اخلاق پژوهشی است. نوع مطالعه، حجم نمونه (sample size)، جمعیت مورد مطالعه، نمونه‌گیری (sampling)، مکان و زمان انجام مطالعه، متغیرهای مورد سنجش، ابزارهای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، اجزای تشکیل‌دهنده روش تحقیق می‌باشند (شکل 4).

توجه داشته باشید که فقط ذکر نام متغیرها و عدد حجم نمونه کافی است و نیازی به ذكر نوع و مقیاس متغیرها و همچنین چگونگی محاسبه حجم نمونه نیست. اگرچه اشاره به مکان و زمان انجام مطالعه، فقط در عنوان انواع مطالعه توصیفی (descriptive study) الزامی می‌باشد؛ بهتر است مکان و زمان انجام مطالعه در تمامی مقاله‌های علوم پزشکی در بخش مواد و روش‌ها ذکر گردد.

شکل 4: اجزای تشکیل‌دهنده روش تحقیق

نام و منبع آزمون‌های آماری که برای تجزیه و تحلیل داده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، بایستی به طور دقیق ذکر شوند و در مواردی که از نرم‌افزارهایی برای آنالیز داده‌ها استفاده می‌شود، ذکر نام و نسخه یا نگارش (version) نرم‌افزار ضروری است (شکل 4).

یکی از ارکان اصلی بخش مواد و روش‌ها، چگونگی رعایت اخلاق پژوهشی می‌باشد که در بیشتر مجله‌های علوم پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است. اگرچه در برخی مقاله‌ها، نویسنده و یا نویسندگان صرفاً به ذکر جمله “این تحقیق در شورای اخلاق پژوهشی دانشگاه و یا مؤسسه تحقیقاتی به تصویب رسیده است” بسنده می‌کنند؛ در تعدادی از مجله‌ها، اخذ رضایت نامه کتبی آگاهانه از جمعیت مورد مطالعه و ارسال مدرکی دال بر رعایت اخلاق پژوهشی به دفتر مجله الزامی است.

نگارش بخش مواد و روش‌ها پس از اتمام مطالعه نسبتاً آسان می‌باشد، امّا متاسفانه ممکن است متوجه چالش‌های به ویژه در طراحی مطالعه شوید، بنابراین بهتر است این بخش از مقاله را قبل از شروع مطالعه با حداکثر جزئیات بنویسید و با استمداد از یک فرد باتجربه، ضعف‌های آن را رفع نماييد. بخش مواد و روش‌ها را با نوشتن نوع مطالعه انجام شده آغاز نمایـید و با ذکر سطح معنی‌داریی مقدار P (probability value) به اتمام برسانید (شکل 4).

یافته‌ها (Results)

در این بخش از مقاله، یافته‌های مطالعه به صورت جامع و واضح در متن، جداول (tables) و شکل‌ها (figures) بیان می‌شوند. تجزیه و تحلیل آماری نتایج بایستی متناسب با اهداف مطالعه باشد. ارائه نتایج تنها در جداول و شکل‌ها صحیح نيست و بایستی در تلفیقی از متن، جداول و شکل‌ها ارائه گردد. با استفاده از جداول و شکل‌ها، به ذکر جزئیات بیش‌تر و درک آسان و سریع نتایج کمک نمایید. جداول و شکل‌ها را مطابق دستورالعمل مجله مورد نظر تهیه کنید. با ارائه یک نتیجه جالب و قابل توجه، بخش یافته‌ها را آغاز نمایید و در پایان به ذکر نتایج تجزیه و تحلیل آماری یافته‌های حاصله بپردازید. لازم به ذکر است که نگارش بخش یافته‌ها، آسان‌تر از سایر بخش‌های مقاله است.

جداول و شکل‌ها بایستی مجزا از متن و مستقل باشند و خواننده بتواند آنها را بدون رجوع به متن و یا جداول و شکل‌های دیگر تفسیر نماید (شکل 5). هر جدول و شکلی نیاز به یک عنوان و توضیح مناسب دارد تا مطلب ارائه شده را توصیف نماید. توضیح جدول و یا شکل در برگیرنده متن کامل نشانه‌های اختصاری (abbreviations) استفاده شده و یا تشریح تکمیلی می‌باشد (شکل 6).

اولین جدول مقاله را به مشخصه‌های زمینه‌ای نمونه‌ها و یا گروه‌های مورد مطالعه اختصاص دهید. توجه داشته باشید که اطلاق اصطلاح دموگرافیک (demographic) به مشخصه‌های زمینه‌ای اشتباه است، چرا که دموگرافی شاخه‌ای از مردم شناسی است که به مطالعه آمار تولد، بیماری و مرگ می‌پردازد. در نگارش عنوان و توضیح جداول و شکل‌ها رعایت چندین دستورالعمل الزامی است که عبارتند از:

1. عنوان و توضیح جداول بایستی به ترتیب در بالا و زیر جداول (شکل‌هاي 6 و 7) و عنوان و توضیح شکل‌ها در زیر آنها ذکر گردد (شکل 8).
2. در صورت استفاده از جدول و یا شکل منابع دیگر، ذکر منبع در انتهای عنوان الزامی است.
3. متن کامل نشانه‌های اختصاری استفاده شده در جداول بایستی با حروف کوچک و یا اعداد به صورت زبرنگاشت (superscript) در زیر جداول ذکر شوند (شکل 6).
4. تمامی جداول و شکل‌ها بایستی شماره‌گذاری گردند. در هنگام ارجاع به جدول و یا شکل، از شماره آن استفاده کنید و از بکار بردن کلمه‌های مانند “فوق، زیر و مذکور” بجای شماره جداول و یا شکل‌ها بپرهیزید.

شکل 5: جداول بایستی مجزا از متن و مستقل باشند و خواننده بتواند آنها را بدون رجوع به متن و یا جداول و شکل‌های دیگر تفسیر نماید.

شکل 6: عنوان و توضیح جداول بایستی به ترتیب در بالا و زیر آنها ذکر گردد. توضیح جدول و یا شکل در برگیرنده متن کامل نشانه‌های اختصاری (abbreviations) استفاده شده و یا تشریح تکمیلی می‌باشد.

شکل 7: عنوان جدول بایستی در بالای آن آورده شود که در مقاله‌ای به غلط در زیر آن ذکر شده است.

شکل 8: عنوان شکل بایستی در زیر آن آورده شود که در مقاله‌ای به غلط در بالای آن ذکر شده است.

 بحث (Discussion)

در این بخش از مقاله بایستی یافته‌های اصلی و نقاط ضعف و قوت مطالعه را تفسیر و توجیه کرد و در پایان، کاربرد نتایج حاصله و پیشنهادهـای بنیادی و کاربردی مورد نظر را ذکر نمود. همان‌طور که گفته شد، مقایسه یافته‌های حاصله با نتایج بررسی‌های پیشین در این بخش انجام می‌گیرد. لازم به ذکر است که حجم این بخش از مقاله نبایستی بیش از یک سوم حجم کل متن مقاله (مقدمه، مواد و روش‌ها، یافته‌ها و بحث) باشد، گرچه تنها بخشی از مقاله است که محدودیت خاصی از نظر حجم محتوا ندارد. به طور کلی، مواردی که در نوشتن بحث از اهمیت بالایی برخوردار هستند عبارتند از:

1. تفسیر و توجیه نتایج بدست آمده
2. مقایسه یافته‌های حاصله با نتایج بررسی‌های انجام شده پیشین
3. مطرح کردن چالش‌های احتمالی روش تحقیق
4. ارائه کاربرد نتایج حاصله (نتیجه گیری) و پیشنهادها

در نگارش بحث نبایستی نتایج ارائه شده در بخش یافته‌ها را تکرار کرد و توصیه می‌شود چالش‌ها و محدودیت‌های مطالعه بیان گردد. علاوه بر این، نبایستی تنها به ذکر پژوهش‌هایی که نتایج موافق و بیش‌ترین ارتباط را با بررسی انجام شده دارند، اکتفا کرد؛ چرا که داوران آگاه و باتجربه متوجه این مطلب خواهند شد. به طور خلاصه می‌توان گفت که بحث، جمع‌بندی و ارزیابی تمامی مطالب و راهکارهایی می‌باشد که محقق در رسیدن به پاسخ پرسش اصلی کسب کرده است. لازم به ذکر است که شماره گذاری بخش‌های اصلی مقاله تحقیقی از مقدمه شروع می‌شود و به بحث ختم می‌گردد. بخش های مواد و روش ها و یافته‌ها ممکن است دارای زیربخش های باشند که شماره گذاری آنها در مقاله‌های فارسی از سمت راست به چپ (مانند 2. مواد و روش‌ها با زیربخش‌های 2-1، 2-2، 2-3) انجام می‌گیرد.

 عنوان (Title)

یکی از مهم‌ترین علل بی‌رغبتی خواننده به مطالعه کامل مقاله‌های علوم پزشکی، عناوين طولانی آنها می‌باشد (شکل 9). اولین بخشی که نظر سردبیر، داوران و در نهایت خواننده مقاله را به خود جلب می‌نماید و آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، عنوان مقاله است؛ این در حالی است که اغلب نویسندگان عنوان مقاله را کم اهمیت می‌پندارند. علاوه بر این، از آنجایی‌که معمولاً مقاله‌ها بر اساس عنوان فهرست می‌شوند؛ محققین و خواننده‌ها ناگزیر هستند برای جستجوی منابع مورد نیاز خود از عنوان مقاله‌ها استفاده کنند. در نوشتن عنوان مقاله دقت نمایید تا نوع مطالعه‌ای که از عنوان درک می‌شود، با مطالعه انجام شده هم خوانی داشته باشد.

شکل 9: عنوان طولانی و گنگ، از مهم‌ترین علل بی‌رغبتی خواننده به مطالعه کامل مقاله‌های علوم پزشکی است.

عنوان مقاله می‌بایست کوتاه، جامع، قابل فهم (شکل 9)، محرک، مهیج و توصیفی (نه بیانی) باشد و بتواند به سؤال‌های چه چیز، چه کسانی، چگونه، کجا و چه زمانی پاسخ دهد. منظور از توصیفی بودن عنوان مقاله این است که نویسنده و یا نویسندگان مقاله نبایستي یافته‌ها و نتیجه گیری‌هاي مطالعه را در عنوان مقاله بیان نمایند (شکل‌های 10 و 11). در نگارش این بخش از مقاله، قانون طلایی “هر چه ساده‌تر، بهتر” را همیشه به خاطر داشته باشید. استفاده از نشانه‌های اختصاری، کلمه‌های غیر ضروری و اصطلاح‌های خاص سبب ابهام در عنوان مقاله می‌شود. توجه داشته باشید که در عناوین دو سطری، بهتر است که طول سطر دوم بیش از سطر اول نباشد (شکل‌های 9 و 11). لازم به ذکر است که عناوین کوتاه‌تر، توجه بیشتری را جلب و فضای کمتری را اشغال می‌نمایند؛ بنابراین، واضح‌تر، جذاب‌تر و جالب‌تر هستند.

شکل 10: از مهم‌ترین ویژگی‌های عنوان مقاله، بیانی نبودن آن است. به این معنا که نبایستی نتایج مطالعه را در عنوان مقاله ذکر نمود.

شکل 11: از مهم‌ترین ویژگی‌های عنوان مقاله، بیانی نبودن آن است. به این معنا که نبایستی نتیجه گیری مطالعه را در عنوان مقاله ذکر کرد.

نویسنده (Author) و یا نویسندگان (Authors)

طبق نظر گروه ونکُور (Vancouver group)، نویسندگان مقاله می‌بایست مشارکت عمده‌ای در تحقیق و یا تجزیه و تحلیل داده‌ها و تفسیر نتایج، نگارش مقاله و مرور آن از نظر محتوایی و تأیید نهایی نسخه قابل چاپ مقاله داشته باشند. این مشارکت باید در هر سه وجه مذکور (و نه فقط در یکی از آنها) چشمگیر باشد.

نظارت بر تحقیق، شرکت در جمع‌آوری داده‌ها و تأمین هزینه‌های تحقیق، دلایلی برای ذکر نام آنها به عنوان نویسنده مقاله نمی‌باشند. اسامی این افراد بایستی در بخش سپاس‌گزاری گنجانده شود. لازم به ذکر است که به طور معمول اگر تعداد نویسندگان بیشتر از شش نفر باشد، اسامی نویسنده هفتم و به بعد تنها در نسخه اصلی چاپ می‌شود، بنابراین، بهتر است تعداد نویسندگان کم‌تر باشد تا اسامی آنها در فهرست‌ها، چکیده‌ها و منابع آورده شود.

توجه داشته باشید که هنگام نوشتن اسامی نویسندگان، از ذکر عناوینی مانند استاد، دکتر و مهندس بپرهیزید. مرتبه علمی تمامی نویسندگان باید هنگام ارسال مقاله (submit) که معمولاً به صورت الکترونیکی (online) است، در مکان مربوطه درج گردد. نشانی محل اشتغال نویسنده مسئول (corresponding author) و دیگر نویسندگان بایستی بلافاصله بعد از اسامی آنها طبق دستورالعمل مجله مورد نظر نگاشته شود. علاوه بر این، نشانی پستی محل اشتغال، شماره تلفن و نمابر (فکس) و نشانی پست الکترونیکی (E-mail address) نویسنده مسئول باید جداگانه و به طور مشخص ذکر گردد (شکل 12).

شکل 12: مرتبه علمی و نشانی محل اشتغال تمامی نویسندگان و هم‌چنین نشانی پستی محل اشتغال، شماره تلفن و نمابر و نشانی پست الکترونیکی نویسنده مسئول باید جداگانه و به طور مشخص ذکر گردد.

چکیده (Abstract)

چکیده یا خلاصه، دومین بخش مقاله می‌باشد که پس از عنوان، بیش‌تر خوانده می‌شود و این احتمال وجود دارد که مقاله بر اساس همین بخش توسط خواننده ارزیابی گردد. علاوه بر این، اولین بخشی که توسط سردبیر مجله به دقت خوانده می‌شود و بر اساس آن داوران مقاله انتخاب می‌گردند، چکیده می‌باشد. از آنجایی‌که دسترسی به متن کامل بسیاری از مقاله‌ها برای تعدادی از محققین امکان‌پذیر نمی‌باشد و یا فرصت کافی برای مطالعه کامل مقاله ندارند، چکیده مقاله از اهمیت زیادی برخوردار است. این بخش از مقاله می‌بایستی کوتاه، واضح و جذاب باشد و علاوه بر بیان مفاهیم اساسی تحقیق، مجزا و مستقل از متن مقاله باشد.

چکیده مقاله مشتمل بر چهار بخش اصلی است که بایستی دلیل انجام مطالعه، آنچه که انجام شده، یافته‌ها و نتیجه گیری (conclusion) را بیان نماید (شکل 13). حجم این چهار بخش بر حسب نوع نشریه متغیر می‌باشد، امّا به طور متوسط تا 200 کلمه قابل قبول است. توجه داشته باشید که هر بخش چکیده را به صورت یک بند (پاراگراف) جداگانه‌ای بنویسید (شکل 13). دلیل انجام مطالعه را حداکثر در دو جمله به منظور جهت دادن به ذهنیّت خواننده و آنچه انجام شده را به اختصار بیان نمایید.

ذکر یافته‌ها بایستی مشتمل بر خلاصه‌ای از نتایج از جمله اندازه گروه‌های مورد مطالعه و ارقام اصلی با حدود اطمینان (confidence interval (CI)) آماری و مقدار (probability value) P باشد. نتیجه‌گیری، بیانگر مطلبی است که از مطالعه انجام شده برداشت می‌شود و بایستی دربرگیرنده پیامی روشن برای همه خوانندگان باشد. لازم به ذکر است که در چکیده مقاله از ذکر جداول، شکل‌ها و منابع بپرهیزید.

شکل 13: بخش‌های تشکیل دهنده خلاصه یا چکیده مقاله

 واژه‌های کلیدی (Keywords)

به منظور سهولت کار تهیه کنندگان فهرست، کمیته بین‌المللی سردبیران مجله‌های علوم پزشکی (گروه ونکُور) پیشنهاد می‌کند حداکثر 10 کلمه و یا عبارت کلیدی در آخر چکیده‌ها ارائه شود. این واژه‌ها (Keywords) بایستی بر اساس موضوع مورد مطالعه و تقسیم بندی‌هایی باشد که هنگام جستجوی مقاله مورد استفاده قرار مـی‌گیرند. توجه داشته باشید که واژه‌های کلیدی به ترتیب وابستگی مقاله به آنها ذکر گردد.

سپاس گزاری (Acknowledgments)

نویسنده و یا نویسندگان مقاله بایستی از منبع و یا منابع تأمین کننده هزینه‌های تحقیق، جمعیت مورد مطالعه و هر شخصی که در پیشبرد تحقیق نقشی داشته است، تشکر و قدردانی نمایند؛ گرچه نگارش این بخش از مقاله اختیاری است. اگر این اشخاص نقش ویژه‌ای در تحقیق انجام شده داشته باشند، شاید لازم باشد نام آنها جزو نویسندگان مقاله بیاید. توجه داشته باشید که این بخش از مقاله بایستی کوتاه (یک بند (پاراگراف) باشد و قبل از بخش منابع ذکر گردد. یک پاراگراف حداکثر می‌تواند حجمی به اندازه 15 سطر از یک ستون داشته باشد (شکل 14).

 

شکل 14: بخش سپاس‌گزاری و یا تشکر و قدردانی بایستی کوتاه (یک بند) باشد.

 منابع (References)

یکی از مشخصه‌ها و نقاط قوت بررسی‌های علمی، پایه ریزی آنها بر اساس پژوهش‌های قبلی است. بنابراین، آگاهی نسبت به تحقیق‌های انجام شده برای موفقیت و صحت تحقیق و در نهایت تدوین و نگارش مقاله ضروری است. استناد (citation)، عمل ارجاع یا ارجاع دهی (referencing) به دیگر بررسی‌های انجام شده است که مستلزم ارائه مرجع (منبع) می‌باشد. مقاله‌های چاپ شده در نشریه‌های مختلف، کتاب‌ها و یا فصل‌هایی از آنها، پایان نامه‌های ثبت شده، گزارش‌های معتبر دولتی و مطالب الکترونیکی (فضای مجازی)، از مهم‌ترین منابع استنادی هستند. لازم به ذکر است که به استثنای مقاله‌های مروری، ارائه فهرستی طولانی از منابع جایز نمی‌باشد و بایستی تنها منابعی را که ارتباط مستقیم با تحقیق دارند، ذکر شوند. علاوه بر این، منابع بایستی متناسب با موضوع انتخاب گردند و هدف از ذکر آنها نشان دادن حجم مطالعه نویسنده و یا نویسندگان مقاله نمی‌باشد.

دو روش نگارش منابع (مرجع نگاری) در متن (in-text) و انتهای مقاله (end-text) یا فهرست منابع (reference list) وجود دارد که عبارتند از:

1. سیستم ونکُور (Vancouver system)

سیستم ونکُور و یا سیستم نویسنده- شماره (author-number)، یکی از دو روش نگارش منابع در مقاله‌های علوم پزشکی است. در این سیستم که شمار طرفدارانش رو به افزایش است؛ منابع پی‌درپی و به ترتیبی که در متن مقاله به کار رفته‌اند، در انتهای مقاله و یا فهرست منابع شماره‌گذاری می‌شوند (شکل 15). در متن مقاله، منابع توسط اعداد درج شده در کمانک‌ها (parentheses) و یا کروشه‌ها (brackets) و همچنین به صورت زبرنگاشت (superscript) و یا ترکیبی از آنها مشخص می‌گردد. برای جداسازی شماره منابع در متن مقاله، از ویرگول (،) و اگر شماره منابع پیوسته هستند از خط تیره (-) استفاده نمایید (شکل 16).

شکل 15: روش نگارش فهرست منابع به شیوه سیستم ونکُور

شکل 16: روش نگارش منابع در متن مقاله به شیوه سیستم ونکُور

2. سیستم هاروارد (Harvard system)

در سیستم هاروارد و یا سیستم نویسنده- سال انتشار (author-date)، ترتیب ذکر منابع در انتهای مقاله (لیست منابع) بر اساس ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسنده اول مقاله می‌باشد (شکل 17). در متن مقاله، نام خانوادگی نویسنده اول به همراه سال انتشار مقاله در داخل کمانک‌ها (پرانتز) قرار می‌گیرد (شکل 18). اگر تعداد نویسندگان مقاله بیش از یک فرد باشد؛ بایستی به دستورالعمل نگارش منابع که در بخش “راهنمای نویسندگان” ذکر شده است، مراجعه شود. این سیستم روش آسان‌تری برای درج منابع در متن و انتهای مقاله است، چرا که افزودن یک منبع جدید هیچ تغییری در سایر منابع ایجاد نمی‌نماید.

شکل 17: روش نگارش فهرست منابع به شیوه سیستم هاروارد

شکل 18: روش نگارش منابع در متن مقاله به شیوه سیستم هاروارد

لازم به ذکر است قبل از نگارش مقاله، مطالعه کامل بخش “راهنمای نویسندگان” و یا “دستورالعمل‌هایی برای نویسندگان” مجله مورد نظر به ویژه نحوه نگارش منابع در متن و انتهای مقاله یا فهرست منابع الزامی است. یکی از دلایل رد مقاله بدون آنکه توسط سردبیر مجله مورد مطالعه قرار گیرد، نگارش نامناسب و یا نادرست منابع می‌باشد.

توجه داشته باشید که نگارش مقاله را با نوشتن بخش مواد و روش‌ها آغاز نمایید و در ادامه به ترتیب بخش‌های یافته‌ها، مقدمه، بحث، چکیده و منابع را بنویسید. بخش‌های چکیده، مقدمه، مواد و روش‌ها، یافته‌ها، بحث و منابع بایستی به ترتیب 5، 15، 20، 30، 20 و 10 درصد حجم نسبی یک مقاله پژوهشی را تشکیل دهند.

منابع (References)

1. علیخانی کتایون. چگونه مقالات پزشکی را تنظیم و ارائه نمائیم. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، فروردین 1378؛ شماره ویژه: ص‌ص 32-5.
2. سدنی سمیه، صمدزاده سهیلا. اصول تدوین و نگارش مقاله. مرکز تحقیقات بالینی دانشگاه علوم پزشکی گلستان، 1387.
3. جعفری ندوشن محمدعلی. الگوی تهیه مقالات جهت شیوه ارائه مطالب علمی و فنی. نشریه پژوهشی سازمان نظام پزشکی استان قم، 1390؛ سال دوم، شماره 10: ص‌ص 36-32.
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Vancouver_system
5. http://en.wikipedia.org/wiki/Harvard_referencing

6.http://journals.tums.ac.ir/description.aspx?org_id=59&journal_id=11&segment=fa&culture_var=fa&issue_id=3017

7. http://www.iiccom.org/journal.asp
8. مردانی احمد، قنبری شمسی، شاهسوارانی منوچهر، سهامی زیبافر محمد، مردانی حسن. مقايسه مشخصات دموگرافيک، نوع اهدای خون و شيوع عفونت‌های ويروسی قابل انتقال از طريق خون در اهدا کنندگان خون استان قم طی 48 ساعت پس از زلزله شهرستان بم و ساير روزهای سال 1382. مجله بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري ايران، 1389؛ دوره 15، شماره 49: ص‌ص 36-31.
9. مردانی احمد، شاهسوارانی منوچهر، سهامی زیبافر محمد، مردانی حسن، حسینی گونلویی صغری، راه‌چمندی زهرا، نیک‌نژاد فرهاد. شيوع سرمي آنتي­ژن سطحي ويروس هپاتيت B (HBsAg) در زندانيان معتاد زندان مركزي استان قم، سال‌هاي 1383 و 1384. مجله بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري ايران، 1388؛ دوره 14، شماره 45: ص‌ص 10-5.
10. احمدي فرخ‌لقا، مازيار سيما، رمضاني آميتيس، لسان پزشكي محبوب، خاتمي سيد محمدرضا، مهدوي مزده ميترا، سيفي سپيده. ارزيابي ايمونيتي هپاتيت B و فاكتورهاي مؤثر در پاسخ واكسيناسيون بيماران همودياليزي در سال 1383. مجله بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري ايران، 1383؛ دوره 9، شماره 27: ص‌ص 41-38.
11. مردانی احمد. بررسی پلي‌مورفيسم ژن‌هاي ama-1 و kahrp پلاسموديوم فالسي‌پاروم با روش‌هاي nested PCR و sequencing در بيماران مالاريايي مناطق جنوب (استان هرمزگان) و جنوب ‌شرق (استان سيستان و بلوچستان) ايران. پایان‌ نامه دکترای تخصصی (Ph.D) انگل‌شناسی پزشکی، دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكي تهران، سال 1390، شماره 4637.
12. رسولي نژاد مهرناز، حاجي عبدالباقي محبوبه، يكتانژاد جورشري تيفا، حدادي آذر. بررسي بيماري‌هاي زمينه اي در بيماران مبتلا به هرپس زوستر بستري شده در مجتمع بيمارستاني امام خميني (ره) طي سال هاي 79-1371. مجله بيماري­هاي عفوني و گرمسيري ايران، 1383؛ دوره 9، شـــماره 27: ص ص 31‌-24.
13. عبدي ليائي زهرا، احمدي نژاد زهرا، باويه خالد. بررسي عوامل مؤثر بر پروگنوز بيماران مبتلا به آبسه مغزي در بيماران بستري شده در بيمارستان امام خميني (ره) تهران طي 10 سال گذشته (78-1368). مجله بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري ايران، 1383؛ دوره 9، شماره 27: ص ص 59-52.
14. پوپك بهزاد، پورفتح اله علي اكبر، نجم آبادي حسين، مرتضوي يوسف، يحيوي سيدحسين، وثوق پروانه، ارزانيان محمدتقي، ايزديار مينا، باهوش غلامرضا، شاهقلي الهام، ، حميديه اميرعلي، فرانوش محمد، خسروي‌پور گلاره، ، حق نژاد دوشانلو فريبا. الگوي بازآرايي رده متقاطع ژن هاي گيرنده لنفوسيت T از نوع دلتا و گاما در كودكان ايراني مبتلا به لوسمي لنفوبلاستي حاد از نوع پيش‌سازهاي B با استفاده از واكنش زنجيره پليمراز. فصلنامه پژوهشی خون، 1384؛ دوره 2، شماره 6: ص‌ص 214-203.
15. هاشمي‌پور مهين، اميني مسعود، ايرانپور رامين، جوادي عباسعلي، صدري غلامحسين، جواهري نرگس، ستاري گشتاسب، حقيقي ساسان، هوسپيان سيلوا. شيوع بالاي كم‌كاري مادرزادي تيروئيد در شهر اصفهان. مجله غدد درون‌ريز و متابوليسم ايران، 1383؛ دوره 6، شماره 1: ص‌ص 19-13.
16. اميرياني تقی، پورشمس اكرم، سمناني شهريار، ملك‌زاده رضا، كمانگر فرين، تي استريكلند پائول، جي روت مارك، بوفتا پائولو، سی ابنت كريستين، سعادتيان الهي ميترا، رخشاني ناصر، برنان پائول، اعتمادي آرش، ام داوسي سانفورود. تماس با مقادير زياد هيدروكربن‌هاي آروماتيك چند حلقه‌اي ممكن است در شيوع بالاي سرطان مري در منطقه گنبد نقش داشته باشد. مجله گوارش، 1383؛ دوره 9، شماره 2: ص‌ص 94-90.
17. آقاصادقی محمدرضا، محرز مینو، آقاخانی آرزو، بهرامعلی گلناز، بنی‌فضل محمد، فروغی مریم، احمدی فرخ‌لقا، اسلامی‌فر علی، رمضانی آمیتیس. شیوع عفونت ویروس هپاتیت D در بیماران همودیالیزی و HIV مثبت. مجله بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري ايران، 1390؛ دوره 16، شماره 54: ص‌ص 46-41.
18. ميری‌مقدم ابراهيم، عشقی پيمان، صانعی‌مقدم اسماعيل، هاشمی سيد محمد. شيوع هموگلوبينوپاتی‌‌ها در استان سيستان و بلوچستان در جنوب شرق ايران. فصلنامه پژوهشي خون، 1391؛ دوره 9، شماره 4: ص‌ص 413-406
19. فتحی فردين، باغبان اسلامی‌نژاد محمدرضا، خادم عرفان محمدباقر، يوکی آساهارا تاکا. بررسی سلولی و مولکولی پيش‌سازهای اندوتليال خون محيطی پس از جداسازی انتخابی و مقايسه ترانسفکشن آنها با دو روش ليپوفکشن و الکتروپوريشن. فصلنامه پژوهشي خون، 1385؛ دوره 3، شماره 2: ص‌ص 131-121
20. زنديه طاهره، پورفتح‌اله علی‌اکبر، امينی کافی‌آباد صديقه، سميعی شهرام، رنجبر کرمانی فهيمه، غفاری کامران، سبحانی مریم، کواری مهناز، عطایی زهرا. شناسايی و شيوع TTV به روش PCR در پلاسمای اهداکنندگان و مصرف‌کنندگان خون در تهران، سال 1383-1382. فصلنامه پژوهشي خون، 1385؛ دوره 3، شماره 2: ص‌ص 160-153
21. حاجي‌زاده شايسته، نجات سحرناز، مجدزاده سيد رضا، محرز مينو، ستايش حميدرضا، گويا محمدمهدي. رفتارهاي پرخطر افراد مبتلا به عفونت HIV در مراجعان به مراكز مشاوره بيماري‌هاي رفتاري دانشگاه‌هاي علوم پزشكي شهر تهران. مجله دانشكده بهداشت و انستيتو تحقيقات بهداشتي، 1391؛ دوره 10، شماره 3: ص‌ص 76-65.

https://medlabnews.ir/%d8%a7%d8%b7%d9%84%d8%a7%d8%b9%d8%a7%d8%aa-%d8%b9%d9%84%d9%85%db%8c-isi/

برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید